کاهش شاخص مرگ مادر و نوزاد/بهبود سوءتغذیه در کودکان مناطق محروم

به گزارش ایران اکونومیست، شبکه بهداشت کشور با اولویت قراردادن مناطق محروم و روستاها در تخصیص و توزیع منابع و توجه ویژه به گروه های آسیب پذیر جامعه مانند کودکان، مادران، سالمندان، داشته است. تربیت نیروی انسانی بهورز برای خدمت در روستاها با تاکید بر گزینش افراد بومی و پیوند دادن آموزش با سطوح مختلف عرضه خدمات، به همراه فراهم آوردن امکان مشارکت فعال و سازمان یافته مردم در سطوح برنامه ریزی و استفاده از استراتژی داوطلبان و سفیران سلامت، از دیگر اهداف شبکه بهداشت کشور بوده است.

در همین راستا، توسعه خدمات بهداشت عمومی با تاکید بر آموزش بهداشت عمومی، تامین آب سالم و کافی برای همه، بهبود تغذیه جامعه، سلامت مادر و کودک، نوجوانان و جوانان، میانسالان و سالمندان و مبارزه با بیماری های واگیر و غیر واگیر، از دیگر اهداف شبکه بهداشت است.

مهم ترین اقدامات و خدمات در حوزه بهداشت

علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت، در تشریح برنامه های حوزه بهداشت، گفت: اجرای برنامه پزشک خانواده در روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر کشور و افزایش دسترسی مردم به خدمات پزشک عمومی و ماما در اقصی نقاط کشور حتی در مناطق مرزی و دور افتاده، تامین خدمات پاراکلینیک برای تمامی جمعیت روستایی و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر کشور، تربیت نیروی مراقب سلامت برای ارائه خدمت در پایگاه های سلامت، تدوین، بازنگری و ارتقای بسته مراقبت­ های سلامت با توجه به بار بیماری های واگیر، بیماری ­های بازپدید و نوپدید و غیرواگیر به ویژه دیابت، پر فشاری خون و سرطان­ های شایع و خدمات سلامت دهان و دندان و تاکید بر پیشگیری و کنترل عوامل خطر و...، از جمله برنامه های حوزه بهداشت کشور است.

وی افزود: اضافه شدن بسته خدمات سلامت دهان و دندان برای گروه­ های هدف مادران باردار و کودکان کمتر از ۱۴سال، اضافه کردن خدمات سلامت روان با تاکید بر آموزش مهارت ­های زندگی، مهارت­ های فرزندپروری و پیشگیری از آسیب­ های اجتماعی، مستقر کردن یک کارشناس سلامت روان بطور متوسط بازای هر ۲۰ تا ۴۰ هزار نفر جمعیت شهری و ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر جمعیت روستایی، مستقر کردن یک پزشک بطور متوسط به ازای هر ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر جمعیت شهری، اضافه کردن خدمات مشاوره تغذیه با تاکید بر شناسایی مشکلات تغذیه ای در جمعیت تحت پوشش و گروه ­های هدف، مستقر کردن یک کارشناس مشاوره تغذیه بطور متوسط به ازای هر ۲۰ تا ۴۰ هزار نفر جمعیت شهری و ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر جمعیت روستایی، مستقر شدن پرونده الکترونیک سلامت در کل کشور، از برنامه های حوزه بهداشت کشور است.

رئیسی، از ارائه خدمات و مراقبت های اولیه بهداشتی درمانی (خدمات نوین سلامت) به روستاییان، شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر و عشایر و استقرار نظام ارجاع از سال ۱۳۸۴، خبر داد و گفت: افزایش پوشش و بهره‌مندی از خدمت مراقبت‌های اولیه، ارتقای کیفیت مراقبت‌ بیماری‌های مزمن غیر واگیر، نهادینه‌سازی همکاری فرابخشی در کاهش عوامل خطر، کاهش مرگ‌ومیر گروه‌های هدف نوزادان، کودکان و مادران باردار و جمعیت ۳۰ تا ۷۰ سال کشور، ارتقای برنامه بهداشت عمومی، تکمیل، توسعه و اصلاح برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در مناطق شهری دو استان فارس و مازندران از سال ۱۳۹۰، افزایش پوشش و بهره‌مندی از خدمت مراقبت‌های اولیه بهداشتی، ارتقای کیفیت مراقبت بیماری‌های مزمن غیر واگیر، کاهش مرگ‌ومیر گروه‌های هدف نوزادان، کودکان و مادران باردار و جمعیت ۳۰ تا ۷۰ سال کشور، ارتقای برنامه بهداشت عمومی و ارتقای دسترسی به ارائه دهندگان خدمات مراقبت های اولیه بهداشتی درمانی به مناطق روستایی از سال ۱۳۶۳، از دیگر اقدامات در حوزه بهداشت بوده است.

در سال ۱۳۶۳ اقدامات توسعه نظام مراقبت ­های اولیه بهداشتی درمانی آغاز شد و با استقرار مراکز آموزش بهورزی و تربیت بهورزان و استقرار بهورزان در خانه­ های بهداشت در طول سال ­ها رشد روز افزون ساختار و برنامه­ ها موجب شد تا پوشش این خدمات به سرعت گسترش یابد. میزان دسترسی به ارائه ­دهندگان خدمات مراقبت­ های اولیه بهداشتی درمانی به مناطق روستایی در طی سال­ های۵۷ تا ۹۷ از کمتر از ۵ درصد به ۹۸ درصد رسیده است. بطوریکه، تاثیر روند صعودی این شاخص در  بهبود و ارتقاء سایر شاخص ­های سلامت کشور کاملا مشهود است. 

ایجاد دسترسی به پزشکان خانواده

از سال ۱۳۸۴، دسترسی به پزشکان خانواده فراهم شده است و در راستای اجرای طرح اقدام به برگزاری دوره ­های تکمیلی آموزش پزشکان عمومی انجام شد و در سال ۱۳۸۸ برنامه MPH پزشک خانواده تصویب شد و گزینش متخصص پزشک خانواده از سال ۱۳۹۵ صورت گرفت.

کاهش مرگ و میر مادران

آرمان پنجم توسعه هزاره، که بهبود وضعیت سلامت مادران را در حوزه گسترده بهداشت باروری در بر می ­گیرد چند نشانگر مشخص دارد. نخستین نشانگر نرخ مرگ و میر مادران ناشی از عوارض بارداری و زایمان در ۱۰۰ هزار تولد زنده است که باید در فاصله سال‌های ۲۰۱۵-۱۹۹۰ تا سه چهارم کاهش یابد. در این زمینه برنامه سلامت مادران در جمهوری اسلامی ایران دستاوردهای درخور توجه داشته است. به منظور شناسایی علل و عوامل قابل اجتناب موثر در مرگ مادر در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان و مداخله به منظور حل مشکلات و جلوگیری از وقوع مرگ های مشابه و از طرف دیگر شمارش دقیق مرگ مادر و تعیین شاخص MMR از سال ۱۳۸۰ اجرای نظام کشوری مراقبت مرگ مادری در کشور آغاز شده و طبق آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت، روند مرگ مادران از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ حدود ۹ کشور قبل از سال ۲۰۱۵ به هدف پنجم توسعه هزاره رسیده ­اند که از جمله ایران با ۸۰ درصد کاهش شاخص مرگ مادر نسبت به سال مبداء، بوده است.

بیماری های غیرواگیر

طراحی و اجرای پیمایش عوامل خطر بیماری ­های غیرواگیر در ایران (براساس رویکرد گام به گام) به عنوان یک نظام جامع کشوری برای به دست آوردن شواهد معتبر و مداوم برای کمک موثر به برنامه ­های پیشگیری و کنترل بیماری ­های غیرواگیر و عوامل خطر آنها در ایران طی سال­ های ۱۳۸۳، ۱۳۸۴، ۱۳۸۵، ۱۳۸۶، ۱۳۸۸،۱۳۹۰ و ۱۳۹۵. نتایج تمامی پیمایش ­ها جهت تامین اطلاعات پایه ارزشیابی اهــداف و شاخص ­های سند غیرواگیر تا سال ۲۰۲۵ و گزارش روند در سال ۲۰۱۸ مورد استفاده قرار می­ گیرد.

معاون بهداشت وزارت بهداشت، با اشاره به اجرای برنامه غربالگری کم کاری تیروئید نوزادان که از سال ۱۳۸۴ آغاز شده است، گفت: تا کنون بیش از ۱۳ میلیون غربالگری انجام شده است.

وی از طراحی و اجرای برنامه  کشوری پیشگیری و کنترل دیابت در سال ۱۳۷۵ و ادغام در نظام سلامت کشور در سال ۱۳۸۳ خبر داد و افزود: تدوین برنامه ملی مدیریت سرطان از سال ۱۳۹۲، طراحی و اجرای برنامه پیشگیری از سرطان های پستان (معاینه بالینی)، دهانه رحم (پاپ اسمیر و HPV) و روده بزرگ (FIT) گروه های پرخطر و با خطر متوسط از سال ۹۴ برنامه ریزی شده است.

رئیسی، به اجرای برنامه «ژنتیک اجتماعی» در سال ۱۳۷۴ با هدف کاهش بروز و معلولیت بیماری‌های ژنتیک و معلولیت‌های بدوتولد به صورت ادغام یافته در نظام سلامت کشور، اشاره کرد و گفت: این برنامه با رعایت نظام ارجاع و توسعه زیرساخت های شبکه کشوری مشاوره ژنتیک و تشخیص ژنتیک، اجرا می شود.

تدوین سند ملی پیشگیری از کم شنوایی و ناشنوایی در ایرانیان (۱۳۹۴)، به روز رسانی گایدلاین پیشگیری، تشخیص و درمان استئوپوروز، تدوین پروتکل دور دوم انجام پیمایش چند مرکزی استئوپروز ایرانیان (IMOS)، تدوین راهنمای خدمات یکپارچه شکستگی (FLS)، طراحی و پایلوت برنامه پیش بینی خطر بروز شکستگی (FRAX)، طراحی و راه اندازی برنامه پیشگیری و کنترل بیماری فشارخون بالا و ادغام در شبکه های بهداشتی درمانی روستایی کشور از ۱۳۸۱ تاکنون، تدوین سند پیشگیری و کنترل بیماری های مزمن تنفسی (آسم و COPD)، باعث شده تا جمهوری اسلامی ایران در زمره کشورهای پیشرو در مقابله با بیماری های غیرواگیر در دنیا قرار بگیرد.

برنامه های سلامت مادران و نوزادان

روند کاهش مرگ نوزادان، از تولد تا یک ماهگی، از ۴۰ در هزار تولد زنده در سال ۱۳۵۷ ، ۱۹ در هزار تولد زنده در سال ،۱۳۷۲ ، ۵.۱۸ در هزار تولد زنده در سال ۱۳۷۹، ۱۴ در هزار تولد زنده در سال ۱۳۹۰،‌ ۱۱ در هزار تولد زنده در سال ۱۳۹۱ و در حال حاضر مطابق با آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت ۹.۱ در هزار تولد زنده است. تعداد بیمارستان ها از ۳۸۷ عدد در سال ۱۳۵۷ به ۷۶۵ واحد در سال ۱۳۸۱ رسیده است که در حال حاضر  نزدیک به ۷۰۰ بیمارستان خدمات مراقبتی مادر و نوزاد را ارائه می­ دهند.

وجود بخش ­های تخصصی و فوق تخصصی مناسب در شهرهای بزرگ به عنوان مثال بخش مراقبت ویژه نوزادان در سال ۵۷ بسیار محدود بود اما تا سال ۱۳۹۰ به بیش از ۱۰۰ بخش رسیده و در حال حاضر بیش از ۱۵۰ بخش مراقبت ویژه نوزادان با قریب به ۲۸۰۰ تخت آماده خدمت رسانی به نوزادان در معرض خطر در سطح کشور است.

افزایش ۹۵ درصدی دسترسی مردم به خدمات بهداشتی درمانی نوزادان، ترویج تغذیه با شیر مادر در سیستم بهداشتی درمانی کشور از سال ۱۳۷۰، تدوین بسته خدمت سلامت نظام پایش وارزشیابی سلامت نوجوانان جوانان و مدارس، اجرای مدارس جامعه نگر و برنامه مدارس مروج سلامت، اجرای نظام مراقبت پیشگیری از رفتارهای پرخطر  در جوانان و نوجوانان، غربالگری اتباع خارجی در برنامه نوجوانان، تدوین شناسنامه سلامت دانش آموز،ارائه آموزش ­هایی منطبق بر پروتکل های وزارت بهداشت در تمامی مراکز بهداشتی و درمانی و سایر سازمان ­ها به سالمندان و مراقبین سالمند، استمرار و گسترش همه جانبه برنامه مراقبت­ های ادغام یافته سالمندی و برنامه آموزش شیوه زندگی سالم در دوره سالمندی، و برنامه ­ریزی و هماهنگی و ثبت اطلاعات پرونده الکترونیک خانوار در گروه سنی سالمند، از جمله مهم ترین برنامه های حوزه بهداشت کشور است.

ابلاغ سیاست های جمعیتی

یکی از اهداف راهبردی حوزه بهداشت برنامه ملی طرح تحول سلامت، «افزایش نرخ باروری کلی مبتنی بر سلامت جمعیت» است، با بازنگری جدی و علمی در سیاست­ های جمعیتی، ضمــن ایجاد تغییراتی در برنامه­ های قبلی، رویکردهای جدیدی در راستای سیاست های کلان نظام اتخاذ نمود. 

برگزاری سمینارهای منطقه ­ای، استانی و ملی برای تبیین سیاست­ های کلی جمعیت در راستای ارتقای نرخ باروری کلی مبتنی بر سلامت مادر و کودک، برای مدیران و کارشناسان دانشگاه­ ها، سیاستگزاران و مدیران استانی و مسئولین جلب مشارکت های مردمی در دانشگاه­ ها، بازنگری در زمینه راهبردهای ارائه خدمات در راستای ارتقای سلامت مادران و کودکان، فرهنگ سازی در راستای ارتقای نرخ باروری کلی با رویکرد آموزشی(در زمینه آموزش پرهیز از تاخیر در ازدواج، پرهیز از تاخیر در فرزند آوری، مشکلات وپیامدهای تک فرزندی، آموزش پیشگیری از سقط عمدی؛ تهیه فیلم های کوتاه، تیزرو.. در راستای سیاست های کلی جمعیت و پخش از رسانه ملی)، تقویت و ارتقای کمی و کیفی آموزش­ های هنگام ازدواج، تهیه محتواهای آموزشی برای خدمات پس از ازدواج به منظور تحکیم بنیان خانواده­ و افزایش رضایتمندی زوجین و حل مشکلات زوجین در ابتدای زندگی زناشویی، انجام پژوهش متعدد از جمله بررسی تحولات باروری در ایران و بررسی رضایتمندی زناشویی در ایران، ارائه خدمات فاصله گذاری به گروه ­های پرخطر، و آموزش در راستای پیشگیری و کاهش عوامل مستعدکننده ناباروری، از مهم ترین برنامه ها در پیشبرد سیاست های جمعیتی کشور بوده است.

کنترل و کاهش مصرف دخانیات

معاون بهداشت وزارت بهداشت، با اشاره به الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات در سال ۱۳۸۴، گفت: تصویب قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات در سال ۱۳۸۵ توسط مجلس شورای اسلامی، تصویب آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل دخانیات در سال ۱۳۸۶ توسط هیات وزیران، تشکیل ستاد کشوری کنترل دخانیات از سال ۱۳۸۶ به استناد قانون جامع کنترل دخانیات، الحاق جمهوری اسلامی ایران به پروتکل ریشه کنی تجارت غیر قانونی محصولات دخانی در سال ۱۳۹۴، حذف عرضه قلیان از شرح شغلی قهوه خانه بر اساس بخشنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت، ممنوعیت صدور هرگونه پروانه کسب برای عرضه قلیان در قهوه خانه ها و سایر صنوف، از جمله برنامه ها و اقدامات وزارت بهداشت در زمینه مقابله با مصرف مواد دخانی در کشور بوده است.

رئیسی با اشاره به ممنوعیت کاربرد عطر و طعم در محصولات دخانی طبق ماده ۳ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات و ممنوعیت هر نوع تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیرمستقیم و یا تحریک افراد به استعمال دخانیات، ادامه داد: انجام آزمایش روی انواع تنباکوهای معطر و اثبات وجود ترکیبات سرطان زای شیمیایی در این مواد، افزایش مالیات محصولات دخانی در جهت افزایش قیمت و کاهش مصرف این محصولات، تا حدود زیادی توانسته ما را در جهت کنترل و کاهش مصرف مواد دخانی در کشور، کمک کند.

سلامت میانسالان

با توجه به اهمیت بسیار زیاد سلامت گروه سنی مولد ۵۹-۳۰ سال (میانسال) کشور با جمعیتی بالغ بر ۲۷ میلیون نفر در جامعه و خانواده برای کاهش مرگ و میر و ناتوانی در همین گروه و سایر گروه ­های سنی در خانواده و جامعه، خدمات سلامت برای این گروه سنی در دولت یازدهم مورد توجه ویژه قرار گرفت.

تا سال ۹۲ فقط در مناطق محدودی از کشور بخشی از خدمات برای این گروه سنی ارائه می گردید. با آغاز به کار دولت یازدهم و اجرای طرح تحول در حوزه بهداشت نه تنها دسترسی به خدمات بهداشتی در اقصی نقاط کشور به طور فعال برای این گروه فراهم و پوشش خدمات به آنان در مدت زمان کوتاهی به طور چشمگیر افزایش یافت، بلکه نحوه ارائه و محتوای خدمات به طور قابل توجهی تحول یافته و خدمات نوین سلامت به خدمات این گروه اضافه شد.

معاون بهداشت وزارت بهداشت، در ارتباط با پوشش خدمات در این بخش، گفت: ارائه خدمات فعال سلامت به زنان ۳۰ تا ۵۹ سال در تمامی نقاط روستایی و حاشیه نشین و شهرهای ۲۰ تا ۵۰ هزار نفر، اجرای خدمات سلامت میانسالان از ۲۸ شهرستان در پایان سال ۹۲ به ۱۷۳ شهرستان و ۲۰۴۴ مرکز بهداشتی درمانی در پایان نیمه اول سال ۹۴ و ۱۰۰ درصد مناطق شهری و روستایی کشور در پایان نیمه اول سال ۹۵، از جمله برنامه های معاونت بهداشت برای میانسالان جامعه بوده است.

وی افزود: با آغاز اجرای پرونده الکترونیک سلامت در کشور و ارائه خدمات جدید به افراد پوشش از ۴۰ هزار نفر در پایان سال ۹۱ به ۹۲۳.۸۲۳ در سال ۹۴ و ۹.۳۷۹.۱۶۴ نفر در سال ۹۵ و ۱۰۴۱۵۲۹۲ نفر در اول اردیبهشت سال ۹۶، شاهد افزایش ارائه خدمات در این حوزه بوده ایم.

بهبود تغذیه جامعه 

تدوین ماده قانونی امنیت غذا و تغذیه در برنامه های ۵ ساله توسعه کشور برای اولین بار، تدوین و اجرای سند ملی تغذیه و امنیت غذایی در کشور با تاکید بر استان های کم برخوردار، تدوین و اجرای ساختار و تشکیلات بهبود تغذیه جامعه در سطح استان و شهرستان، تدوین واجرای برنامه کشوری پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید و کاهش ۹۰ درصدی گواتر بعنوان علامت بارز کمبود ید، تدوین و اجرای قانون افزودن ید به  نمک خوراکی در کلیه کارخانجات تولید کننده نمک و پوشش ۹۸ درصدی مصرف نمک یددار برای پیشگیری و کنترل عوارض ناشی از کمبود ید در کشور، تدوین و اجرای برنامه مداخله ای بین بخشی کاهش سوءتغذیه کودکان که منجر به کاهش ۶۵درصد کم وزنی و کاهش ۷۰ درصد کوتاه قدی در کودکان زیر ۵ سال کشور شده است. از مهمم ترین برنامه های معاونت بهداشت در بهبود تغذیه جامعه بوده است.

معاون بهداشت وزارت بهداشت، از تامین و توزیع مکمل های ریزمغذی ها بطور رایگان برای گروه های آسیب پذیر (مادران باردار و شیرده و کودکان، نوجوانان، جوانان، میانسالان و سالمندان) از طریق شبکه های بهداشتی درمانی در مناطق شهری، حاشیه شهر و مناطق روستایی کشور، اجرای برنامه مکمل یاری مگادوز ویتامین  A در استان های  مواجه با کمبود شدید شامل سیستان و بلوچستان ، کهگیلویه و بویر احمد ، کرمان و هرمزگان به منظور پیشگیری و کنترل کمبود ویتامین A، تدوین و اجرای طرح غنی سازی شیر با ویتامین D به منظور تامین ویتامین D مورد نیاز آحاد مختلف جامعه و پیشگیری از عوارض و پیامدهای ناشی از کمبود این ویتامین، کاهش میزان قند، نمک و چربی در محصولات غذایی با بازنگری استانداردهای مواد غذایی از ۱۵ تا ۵۰ درصد به منظور پیشگیری از بیماری های غیرواگیر  مرتبط با تغذیه از جمله دیابت ، بیماری های قلبی عروقی، سرطان ها، به عنوان دیگر برنامه های این معاونت نام برد.

رئیسی، به اجرای برنامه مکمل یاری ید برای مادران باردار به منظور پیشگیری و کنترل عوارض و پیامد های کمبود ید در نوزادان و مادران، اشاره کرد و افزود: تدوین و اجرای برنامه پیشگیری و کنترل اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان با توجه به روند رو به افزایش چاقی کودکان که زمینه ساز بیماری هایی مانند دیابت ، انواع سرطان ها و بیماری های قلبی عروقی است، بخش دیگری از برنامه های معاونت بهداشت وزارت بهداشت بوده است.

بر اساس اعلام وزارت بهداشت، شناسایی کودکان زیر ۵ سال مبتلا به سوءتغذیه در خانوارهای نیازمند و حمایت تغذیه ای آنها با توزیع سبد غذایی رایگان با همکاری کمیته امداد امام، ارائه خدمات و مراقبت های تغذیه ای کودکان در روستا مهدها و تامین یک وعده غذای گرم در روستا مهدها با همکاری بهزیستی، اجرای برنامه آهن یاری هفتگی دختران دانش آموز در کلیه دبیرستان های دختران کشور  به منظور پیشگیری و کنترل کم خونی فقر آهن در نوجوانان کشور، اجرای برنامه مکمل یاری ماهانه ویتامین D در دبیرستان های دخترانه و پسرانه کشور   به منظور پیشگیری و کنترل کمبود ویتامین D و عوارض ناشی از آن، اجرای برنامه شیر مدرسه برای دانش اموز ان در هر سال تحصیلی و توزیع شیر غنی شده در مدارس ۱۴ استان کشور، شناسایی مادران باردار و شیرده مبتلا به سوءتغذیه و ارائه مراقبت های ویژه تغذیه ای و حمایت تغذیه ای آنها با توزیع سبد غذایی رایگان با همکاری بنیاد علوی، از دیگر اقدامات در جهت ارتقای سلامت تغذیه جامعه بوده است.