در این بیانیه آمده است که ایران برای برخورداری بهتر از قبل این سازوکار باید لوایح تحت FATF را بپذیرد. ثبت این سازوکار با واکنش‌های حمایتی بسیاری از سوی مقامات داخلی و خارجی مواجه شد که بازتاب وسیع بین‌المللی آن بسیار چشمگیر بود. از بیانیه حمایتی موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تا حمایت وزرای خارجه اتریش، چین، ترکیه و سایر کشورهای اروپایی.
**ثبت INSTEX
پس از ماه‌ها انتظار بالاخره سازوکار مالی اروپایی‌ها موسوم به SPV از روز پنجشنبه رسما آغاز به کار کرد. این در حالی بود که اروپایی‌ها بسیار پیش از این باید سازوکار مالی خود را برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به نفع ایران به ثبت می‌رساندند، اما مسائل گوناگونی از جمله کم‌کاری و اختلاف اروپایی‌ها در جزئیات این سازوکار موجب شد تا این تاخیر صورت پذیرد. گرچه اروپایی‌ها با اما و اگر‌های فراوان سازوکار خود را به ثبت رساندند، اما به نظر می‌آید برای مشاهده و لمس آثار مثبت این مکانیسم که جزئیات فنی و عملیاتی آن منتشر نشده، باید همچنان صبور باشیم.
این بیانیه در کنفرانسی خبری با حضور وزیران خارجه سه کشور اروپایی در بخارست قرائت شد، عنوان سازوکار ویژه مالی یا SPV به ابزار حمایت مبادلات تجاری یا INSTEX تغییر یافته است و در توضیح آن آمده است که این ابزار کانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت مشروع میان عاملان اقتصادی اروپا و ایران است. حال بسیاری معتقدند که با ثبت INSTEX اقتصاد ایران به خصوص ارز تحت ثاثیر قرار گرفته و کاهش چشمگیری خواهد داشت. از طرف دیگر باید دید که این سازوکار چه میزان می‌تواند مطالبات ایران را پاسخ بگوید و چه اندازه تبعات خروج آمریکا از برجام را پاسخ بگوید.
**بیانیه 3 کشور اروپایی
آلمان فرانسه و انگلیس با انتشار بیانیه‌ای مشترک از راه اندازی کانال ویژه مالی با ایران خبر دادند. در این بیانیه آمده است: انگلیس فرانسه و آلمان در ادامه تعهد و تلاش‌های خود برای حفظ توافق هسته‌ای که به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است، به طور رسمی اعلام می‌کنند که INSTEX ابزار حمایت از تبادلات تجاری راه اندازی شد. ایسنا نوشت، هایکو ماس، ژان ایو لودریان و جرمی‌هانت وزیران امور خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس در ادامه بیانیه مشترک خود آورده‌اند:INSTEX یا همان SPV سازوکاری است که امکان تجارت مشروع اپراتورهای اقتصادی اروپایی با ایران را فراهم می‌سازد.
سه کشور اروپایی تاکید می‌کنند که تلاش‌هایشان برای حفظ تمهیدات اقتصادی برجام منوط به اجرای کامل تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران ذیل این توافق، شامل همکاری کامل و به موقع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه خود با تاکید بر اینکه INSTEX اولین گام مهم به شمار می‌آید، مراحل فعالیت این سازوکار را این گونه مشخص می‌کنند: سه کشور اروپایی با یکدیگر، از طریق INSTEX به کار روی جزئیات دقیق و عملیاتی برای مشخص کردن روش فعالیت این شرکت ادامه می‌دهند. سه کشور اروپایی همچنین با ایران همکاری می‌کنند تا یک نهاد نظارتی شفاف و مؤثر ایجاد کنند چراکه لازم است INSTEX را عملیاتی کنند.
در ادامه این بیانیه آمده است:INSTEX از تجارت مشروع اروپا با ایران حمایت می‌کند و در ابتدا بر بخش‌هایی که برای مردم ایران ضروری‌تر هستند تمرکز دارد، همچون اقلام دارویی، تجهیزات پزشکی و غذا و کشاورزی. هدف INSTEX در بلند مدت این است که برای اپراتورهای اقتصادی کشورهای دیگر که خواهان تجارت با ایران هستند، باز باشد و این سه کشور اروپایی نیز به تلاش خود برای کشف چگونگی دست یافتن به این اهداف ادامه می‌دهند. همچنین در این بیانیه آمده است:INSTEX تحت بالاترین استانداردهای بین‌المللی مطابق با قوانین مقابله با پولشویی، مقابله با تروریسم و تحریم‌های سازمان ملل و اتحادیه اروپا عمل خواهد کرد.
در همین راستا، این سه کشور اروپایی از ایران می‌خواهند تا هر چه سریع‌تر تمام عناصر طرح اقدام خود در خصوص گروه اقدام مالی (FATF) را اجرایی کنند. این سه کشور اروپایی علاوه بر این بر تعهد خود برای ادامه گسترش INSTEX به همراه دیگر کشورهای اروپایی مایل به مشارکت، تاکید می‌کنند تا این ابزار در پشتیبانی از تبادلات تجاری با ایران طبق اهداف ذکر شده عملیاتی شود.
**واکنش‌های داخلی
وزیر امور خارجه کشورمان به اعلام رسمی سازوکار مالی ویژه اروپا با ایران واکنش نشان داد و گفت که این سازوکار با تاخیر بسیار راه‌اندازی شده است. او در عین حال گفت که ایران آماده تعامل سازنده در شرایط برابر و احترام متقابل با اروپا است. ظریف در توئیت خود آورده است: ایران از INSTEX (سازوکار ویژه مالی اروپا و ایران) گام بسیار پر تأخیر اول در اجرای تعهدات می 2018 اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهره‌مندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی آمریکا استقبال می‌کند. ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم.
همچنین معاون سیاسی وزیر امور خارجه در این ارتباط اظهار داشت: این یک سازوکار ویژه مالی است که اروپایی‌ها چندین ماه به دنبال ایجاد آن بودند و هدف سازوکار این است تا مجموعه دریافت‌ها و پرداخت‌های ایران با اروپا، صادرات و واردات ما و همه اینها وارد این سازوکار مالی بشود و از طریق این سازوکار تبادلات دو طرف صورت بگیرد. سیدعباس عراقچی افزود: همچنین قرار است تا سازوکار مشابهی هم به این منظور در ایران تشکیل شود تا بتوانند تبادلات ریالی را برای طرف‌های ایرانی ساماندهی کند. این در حقیقت سیستمی است تا شرکت‌هایی که مایل باشند با ایران کار تجاری انجام دهند، تبادلات مالی خود را از طریق این سازوکار صورت دهند.
وی با بیان اینکه «این سازوکار وقتی برای ما منفعت کامل را خواهد داشت که برای کشورها و یا شرکت‌های غیراروپایی نیز در دسترس باشد»، گفت: ظاهراً گام بعدی این خواهد بود و در این صورت است که مجموعه خریدهای بین‌المللی ما می‌تواند زیر نظر این سازوکار انجام شود. وزیر راه و شهرسازی نیز به ثبت سازوکار جدیدی اروپایی‌ها واکنش نشان داد. محمد اسلامی گفت: سازوکار جدید مالی (INSTEX) که توسط اروپایی‌ها اعمال شده تنها ایجاد مصونیت است تا شرکت‌ها توسط آمریکا تحریم نشوند. در این طرح امکان گسترده‌ای به وجود نیامده و تنها هدف این است که شرکت‌هایی که با ایران کار می‌کنند دچار آسیب نشوند.
نایب رئیس مجلس نیز در ارتباط با ثبت کانال مالی اروپا با ایران گفت: اروپایی‌ها با این کار می‌خواهند در مقابل سیاست‌های آمریکا از خودشان استقلال نشان دهند. علی مطهری گفت: ایجاد این کانال مالی نشان داد که آنها اراده‌ای برای حفظ برجام دارند. این کانال که تحریم‌های آمریکا را دور می‌زند، تحت عنوان INSTEX ابزاری در حمایت از تبادلات تجاری خواهد بود.
**بازتاب‌های بین‌المللی
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای که روی وب سایت رسمی این اتحادیه قرار گرفته است، از راه اندازی INSTEX استقبال کرد. در این بیانیه آمده است: من از ثبت رسمی INSTEX (ابزار حمایت از تبادلات تجاری) که یک سازوکار ویژه فرانسه، آلمان و انگلیس به عنوان سهامداران اولیه است، استقبال می‌کنم. فدریکا موگرینی گفت: رفع تحریم‌های ایران یک جنبه حیاتی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یا همان توافق هسته‌ای با ایران است. این ابزار امروز راه اندازی شد که به اپراتورهای اقتصادی اجازه می‌دهد در این چارچوب به تجارت مشروع با ایران ادامه دهند.
سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز روز جمعه در کنفرانسی اعلام کرد: چین به شدت از تلاش‌های کشورهای اروپایی در جهت حفظ توافق هسته‌ای با ایران و حمایت از ایجاد اینستکس قدردانی می‌کند. همچنین وزیر امور خارجه اتریش، راه‌اندازی سازوکار مالی ویژه اروپا با ایران موسوم به INSTEX را گامی مهم برای تجارت میان ایران و اروپا قلمداد کرد. کارین کنایسل، وزیر امور خارجه اتریش در توئیتی با اشاره به راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران نوشت: «احداث اینستکس گامی مهم در جهت تسهیل تجارت مشروط میان اتحادیه اروپا و ایران است. وزیر امور خارجه ترکیه با تاکید بر اینکه با دیالوگ و همکاری امکان حل تمامی مسائل موجود است، گفت: تحریم‌های آمریکا علیه ایران تنها علیه ایران نیست، بلکه این تحریم‌ها طیف گسترده‌ای از کشورها از کشورهای اروپایی گرفته تا ژاپن را نیز در برمی‌گیرد.
چاووش اوغلو تاکید کرد: با لحاظ این مساله، در مقابل این موضع آمریکا، گام اروپا در تشکیل مکانیزم جدید مالی اقدامی مثبت است. سفیر آلمان نیز در ایران در توئیتی به راه اندازی سازوکار مالی اتحادیه اروپا با ایران واکنش داد و از این موضوع استقبال کرد این دیپلمات ارشد آلمانی در توئیتر خود نوشت:SPV خلق شد و INSTEX نام دارد و نشانگر ابزار و برای حمایت از مبادلات تجاری است و تجارت مشروع با ایران را تسهیل خواهد کرد. از سوی دیگر خبرگزاری رویترز گزارش داد: رئیس پیشین کامرتس بانک ریاست کانال ویژه مالی اروپا با ایران را بر عهده خواهد داشت.
**واکنش آمریکا
وزارت خارجه آمریکا طی بیانیه‌ای به راه‌اندازی اینستکس واکنش نشان داد. در این بیانیه آمده است: به دقت گزارش‌ها را درباره کانال ویژه مالی دنبال می‌کنیم تا جزئیات بیشتری درباره‌سازوکار آن به دست بیاوریم. همان‌طور که رئیس‌جمهور روشن کرده، سازمان‌هایی که وارد فعالیت‌های قابل تحریم با ایران شوند خودشان را در معرض پیامدهای جدی از جمله دسترسی به نظام مالی آمریکا و توان تجارت با ایالات متحده یا شرکت‌های آمریکا می‌کنند. انتظار نداریم این کانال‌های ویژه به هیچ نحوی بر کارزار فشار حداکثری ما علیه ایران اثرگذار باشد.
**در نهایت...
هر چند ایجاد کانال مالی یا «ابزار حمایت مبادلات تجاری» اقدامی کم سابقه در تاریخ تعاملات مالی، تجاری، حقوقی و سیاسی بین‌المللی اتحادیه اروپا در مقابل آمریکا و نیز در ارتباط با یک کشور در حال توسعه در قلب منطقه پرتنش خاورمیانه است و با توجه به مقررات و قوانین دست و پاگیر اتحادیه اروپا و هماهنگی با تمامی کشورهای عضو کارش دشوار، زمان بر و پرهزینه به لحاظ سیاسی و بین‌المللی است اما این اقدام اروپا جدای از ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی در کوتاه مدت و بلندمدت و بالابردن پرستیژ اتحادیه در مقابل آمریکا و شریکانشان در نقاط دیگر جهان، از این نظر برای ایران مهم است که بتواند منافع اقتصادی اش را در چارچوب برجام تأمین کند.
در یک جمله برای ایران مهم است که بتواند همانند دورانی که آمریکا عضو برجام بود، نفت خود را به فروش برساند و پول حاصل از آن را نیز به آسانی دریافت کند. افکار عمومی ایران، تجار و مسؤولان منتظرند تا این مکانیسم در آینده نزدیک به ویژه تا قبل از تابستان سال آینده که معافیت‌های نفتی آمریکا برای هشت کشور خریدار نفت ایران پایان می‌یابد، بتواند نیازهای مالی و اقتصادی ایران که مورد تحریم مستقیم آمریکا قرار گرفته است را تسهیل کند و محدود به کالاهای ضروری و انسانی باقی نماند.
منبع: روزنامه آرمان
