اصلاح الگوی کشت نسخه نجات آب و کشاورزی

به گزارش ایران اکونومیست؛ کشاورزی یکی از پایه های اصلی اقتصاد استان سمنان به شمار می رود، این استان حدود 200 هزار هکتار زمین زیر کشت محصولات زراعی و باغی دارد و اقتصاد 45 هزار خانواده بهره بردار به این امر وابسته است.
با این حال، تغییرات اقلیمی و کمبود منابع آبی 2 عاملی است که در طول دهه گذشته به میزان زیادی بر اقتصاد کشاورزی استان تاثیر گذاشته و این تاثیر روز به روز در حال افزایش است.
به عقیده کارشناسان، استفاده از سامانه های نوین آبیاری و تغییر نوع کشت از جمله راهکارهای کنارآمدن با این شرایط است تا بتوان با کمترین میزان استفاده از آب و کاشت گیاهانی متناسب با اقلیم مورد نظر، بیشترین بهره وری را به دست آورد.
در این راستا در چند سال گذشته، برنامه های گوناگونی به مرحله اجرا درآمده که از جمله آن ها می توان به توسعه سامانه های آبیاری نوین، توسعه کشت گلخانه ای، تبدیل زمین های کشاورزی به باغ، کشت گیاهان دارویی و محصولات کم آب بر اشاره کرد.
به این ترتیب سالانه حدود 2 هزار هکتار از مزرعه های استان سمنان به باغ تبدیل می شود، همچنین بر اساس برنامه ششم توسعه سالانه هفت هکتار بر میزان کشت گلخانه ای استان افزوده می شود، علاوه بر این، آمارها بیانگر افزایش کشت محصولاتی چون زعفران، گل محمدی، گیاهان دارویی و توسعه باغ هایی چون پسته است.
با این حال، تدوین سند الگوی کشت سمنان به دست پژوهشگران مرکز تحقیقات کشاورزی این استان، کاری است که به تمام این برنامه ریزی ها با دقت بیشتر و به صورت جزئی تر جهت می دهد؛ این سند به گونه ای تنظیم شده که در جای جای این استان و در دشت های گوناگون، به طور مشخص می توان دریافت کاشت چه محصولی با بستر خاک، منابع آبی و دیگر شرایط محیطی متناسب است.

** محدودیت منابع آب یکی از دلایل تدوین الگوی کشت
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان  با اشاره به آغاز تدوین سند الگوی کشت از سال 95، ابراز داشت: این سند سال گذشته با همکاری سازمان جهاد کشاورزی، مراکز تحقیقاتی و شرکت آب منطقه ای استان سمنان تدوین و در کمیسیون ماده 11 استانداری تصویب شد و مبنای کار سازمان جهاد کشاورزی قرار گرفت.
احمد دزیانیان اضافه کرد: با توجه به وضعیت منابع آب باید به دنبال تغییر الگوی کشت بوده و گیاهان کم آب بری را جایگزین کنیم که هم مزیت اقتصادی بیشتر و هم عملکرد بیشتری در واحد سطح داشته باشند.
وی با تاکید بر اینکه میزان برداشت از سفره های زیرزمینی بیش از میزان ذخیره آب استان است، تصریح کرد: استان سمنان علاوه بر کاهش نزولات آسمانی با کاهش ذخیره آب های زیرزمینی نیز روبرو است به گونه ای که در 9 دشت استان سطح آب سالانه از 40 تا 160 سانتیمتر افت می کند.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان با بیان اینکه بیشترین افت آب های زیرزمینی مربوط به شهر اِیوانَکِی است، یادآور شد: در دشت های بسطام و میامی نیز که از مراکز مهم کشاورزی استان به شمار می روند، سطح آب به ترتیب 96 و 60 سانتیمتر در سال کاهش می یابد.

** فقدان مدیریت مصرف آب در شهر و روستا
فرماندار شاهرود نیز  بر ضرورت اجرای طرح الگوی کشت تاکید کرد و افزود: نبود مدیریت صحیح در استفاده از منابع آبی در چند سال گذشته کشاورزی را با محدودیت مواجه کرده و مهاجرت روستاییان به شهرها یکی از تبعات آن است.
محمد کرم محمدی با بیان اینکه این نوع از مهاجرت مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مختلفی را برای هر 2 جامعه شهری و روستایی به ارمغان می آورد، یادآور شد: اگر الگوی کشت با آموزش به کشاورزان و بهره برداران انجام شده و مورد توجه قرار گیرد می توان از بسیاری از این مسائل جلوگیری کرد.
وی به کمبود منابع آب در شهرستان شاهرود هم اشاره ای داشت و گفت: این شهرستان به هیچ منبع آب جاری متصل نیست و باید در ابتدا تأمین آب آشامیدنی مردم و سپس کشاورزی مورد توجه قرار گیرد، بنابراین باید به استفاده از روش هایی همچون تولید محصولات گلخانه ای و یا کم آب بر روی آورد.

** ارتباط مستقیم الگوی کشت با معیشت روستاییان
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان با تاکید بر لزوم پایش سالانه طرح الگوی کشت، تصریح کرد: این سند باید هر سال با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی، وضعیت کشت و نیاز کشور و نیز برنامه های کلان کشوری، بازنگری و به روز شود.
دزیانیان، مسائل اقتصادی و اجتماعی طرح الگوی کشت را بسیار مهم دانست و یادآور شد: بر اساس این الگو در برخی از دشت های استان سمنان باید محصولات زراعی تغییر کند و اگر هم زمان محصول جایگزین کشت نشود ممکن است معیشت مردم را به خطر بیندازد.
دزیانیان، برخی اقدامات دولت مانند توسعه گردشگری در روستاها را در کنار رعایت الگوی کشت برای اقتصاد اهالی آن مناطق مفید برشمرد و اظهار داشت: در مناطقی که با محدودیت منابع آبی مواجه هستند می توان گردشگری را به جای کشاورزی وارد اقتصاد خانوار کرد و از سوی دیگر فرآوری محصولات نیز می تواند بسیار پرسود باشد.

** آموزش، نخستین اصل در اجرای طرح الگوی کشت
به گفته دبیر اجرایی خانه کشاورز استان سمنان مهمترین اصل در سند الگوی کشت، آموزش به بهره برداران است.
محمد حسین خنکال با بیان اینکه در اجرای این طرح کشاورز باید از میزان آب در دسترس و نیز میزان استفاده آب محصول مورد نظر اطلاع داشته باشد، افزود: اجرای آن باید با طرح نصب کنتورهای هوشمند همخوانی داشته باشد چرا که یکی از مشکلات کشاورزان به ویژه در شرق استان سمنان خاموش کردن کنتورها و یا کم کردن میزان حجم آب در دسترس کشاورز از سوی متولی امور آب منطقه است.

** گونه های جایگزین به کشاورزان معرفی می شود
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان گفت: آموزش به روستاییان در خصوص رعایت الگوی کشت و نیز دیگر مشاغل روستایی از طریق این مرکز انجام می شود.
دزیانیان گفت: برای نمونه اگر در جایی اعلام می کنیم که نباید گندم کاشته شود، به جای آن به کشاورزان گیاهان دارویی را معرفی می کنیم که کم آب بر بوده و مزیت اقتصادی زیادی دارند.
وی اضافه کرد: سمنان نخستین استان کشور بود که الگوی کشت را تدوین و ارائه کرد و به همین دلیل از سوی وزارت جهاد کشاورزی مورد تشویق قرار گرفت.
دزیانیان بر ضرورت آموزش به کشاورزان و بهره برداران و اطلاع رسانی درخصوص رعایت طرح الگوی کشت تأکید کرد و گفت: در گام نخست اجرای این طرح، اعطای تسهیلات به کشاورزانی که الگوی داده شده را رعایت کنند تعلق می گیرد.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان ادامه داد: در گام بعدی قرار است با کمک استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، راه حل ها و ضمانت های اجرایی این برنامه مورد بررسی قرار گیرد.

** کاهش سطح زیر کشت، نتیجه اجرای الگوی کشت
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان با بیان اینکه با رعایت الگوی کشت در یک بازه زمانی 10 ساله 30 درصد از مصرف آب در بخش کشاورزی کاسته می شود، افزود: این در حالی است که سطح زیر کشت نیز با کاهش رو به رو می شود اما از سوی دیگرعملکرد افزایش می یابد.
دزیانیان ادامه داد: سطح زیر کشت کنونی استان سمنان 146 هکتار و میزان پیشنهادی ما 129 هکتار است یعنی کاهش 12 درصدی در برنامه پیش بینی شده است.
وی با بیان اینکه این استان سالانه یک میلیون و 184 هزار تن محصول تولید می کند، اضافه کرد: با رعایت الگوی کشت این میزان با رشد 27 درصدی به یک میلیون و 520 هزار تن می رسد.
دزیانیان یادآور شد: درنهایت مصرف آب در بخش کشاوری استان سمنان از 931 میلیون متر مکعب در سال با 31 درصد کاهش به 654 میلیون متر مکعب می رسد.
 با گذشت یک سال از ارائه الگوی کشت دشت های استان سمنان و از آن جایی که در گام نخست این طرح از هیچ گونه ضمانت اجرایی برخوردار نیست باید منتظر ماند و دید آیا در کوتاه مدت توانسته به موفقیت دست یابد و یا هنوز با معیارهای پیش بینی شده فاصله دارد.
در این میان مهمترین موضوع آموزش، اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در بین کشاورزان است.