رابطه ناپایدار ایران و اروپا ربطی به برجام ندارد

به گزارش ایران اکونومیست؛  به نظر می‌رسد از 23 تیرماه سال 94 که برجام به امضای هفت کشور مذاکره‌کننده در وین، پایتخت اتریش، رسید تا به امروز، هیچ‌گاه برنامه اقدام مشترک تا این اندازه مورد تهدید واقع نشده است. از سال گذشته که آمریکا به‌طور یک‌جانبه امضای خود را از پای این سند برداشت تا چندروز پیش که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نگرانی خود را از فروپاشی برجام اعلام کرد، همه قرائن گواه بر این است که حفظ این سند بین‌المللی با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است، اما اینکه نگرانی اروپا از کجا ناشی شده است بازمی‌گردد به نشست حدود 10 روز پیش دیپلمات‌های اروپایی و ایرانی در تهران؛ نشستی که نتایج مثبتی را رقم نزده است.

از یک‌سو تهران دلسرد از اجرائی‌شدن وعده‌های اروپا درباره سازوکار ویژه مالی (SPV) که قرار بود بعد از خروج آمریکا از برجام برای تسهیل مقابله با تحریم‌ها ایجاد شود و از سوی دیگر ناامیدی برخی کشورهای اروپایی از واردشدن به مذاکرات جدید با ایران در حوزه‌های مختلف دیگر سبب شده است که فضای ایجادشده میان طرف‌های اروپایی ایرانی تنش‌ساز و چالش‌برانگیز شود. این در حالی است که رفتار متناقض اروپایی‌ها، خصوصا در هفته‌های اخیر بر تردیدهای جمهوری اسلامی افزوده است. تهران معتقد است که اروپا قادر نیست ادامه برجام را تضمین کند. در این رابطه گفت‌وگویی با قاسم محبعلی داشته‌ایم که مشروح آن را در ذیل می‌خوانیم.

‌**به‌نظر شما آیا مواضع اتحادیه اروپا در قبال ایران دچار تناقض و سردرگمی نشده است؟ از طرفی درصدد ایجاد سازوکار مالی با ایران هستند و از طرف دیگر با دیپلمات‌های ایران برخورد می‌کنند و اخیرا هم تحریم ایران به‌خاطر موشک‌های بالستیک را مطرح کرده‌اند.
ببینید مسائل را باید از هم تفکیک کرد. به‌خوبی پیداست که اروپا نگران حفظ برجام است، چون فروپاشی برجام ممکن است به مناقشات جدید بین ایران و آمریکا و هم در منطقه منجر شود و امنیت اروپا را با خطر مواجه کند، اما اختلافات و مسائل دیگری بین اروپا و ایران وجود دارد که می‌تواند به سؤال شما مربوط باشد، ولی طبیعتا موضوعات مجزایی هستند؛ مثل برنامه موشکی، مسائل حقوق بشر، سیاست خاورمیانه ایران و مسائلی که به آنها اشاره کردید.

اتفاقاتی که در چند ماه اخیر رخ داده است و اتهاماتی که به ایران وارد شده، مربوط به اقدامات امنیتی بوده که ایران در پاریس یا سایر کشورهای اروپایی متهم شده است. اختلافات دیگری مثل قضیه خانم زاغری که بین ایران و انگلیس وجود دارد، جدای از این مسئله است. بنابراین تنها مسئله ما و اروپا مسئله برجام نیست. اروپا علاقه‌مند به حفظ برجام است، اما حفظ برجام موکول به مسائل دیگری هم هست که به آن مربوط می‌شود، از جمله مناسبات اروپا و آمریکا. طبیعتا حجم رابطه، نوع رابطه و مناسبات اروپایی‌ها با آمریکا ارتباطاتی استراتژیک، راهبردی و ناگسستنی است. طبیعتا برای اروپا در مورد ایران اجبار وجود ندارد. بعضی از کشورها با سیاست‌های فرانسه، آلمان و حتی انگلیس همراه نیستند، مخصوصا کشورهای اروپای شرقی که عمدتا با سیاست‌های آمریکا درگیرتر هستند.

به این دلیل تهدید خود را تهدید روسیه می‌دانند. آنها خطر بازگشت روسیه، همچنین شرایطی را که جنگ سرد و قضایایی که اتفاق افتاد و روسیه این کشورها را تحت اشغال خود درآورد فراموش نکرده‌اند. لهستان، چک و رومانی از جمله کشورهایی هستند که نگرانی‌شان بیش از اینکه سیاست‌های آمریکا باشد، سیاست‌های روسیه است. بنابراین در مورد ایران هم اجماع در این خصوص وجود ندارد؛ یعنی آنها علاقه‌مند نیستند که رابطه‌شان را با آمریکا سرد کنند. بعید است که اتحادیه اروپا قادر باشد بر سر ایران به اجماع برسد. جدا از این، همان‌طور که اشاره کردم، یک‌سری اختلافات از دیرباز بین ایران و اروپا بوده است که در این 40 سال هیچ‌وقت حل نشده و دراین‌باره مذاکراتی در دوره‌های مختلفی هم شده است.

چند دوره مذاکرات انتقالی و مذاکرات جامع داشته‌ایم، اما هیچ‌کدام به نتیجه‌ای نرسیدند که بتوان رابطه ایران و اروپا را در سطح اتحادیه یا کشورهای اروپایی یک رابطه تعریف‌شده و به‌اصطلاح آنها، به رابطه نهادی رساند. این اختلافات همچنان باقی مانده و طی سال‌ها به نوبه و متناوبا بروز کرده است. روابطمان چندبار با فرانسه و چندبار با انگلیس و آلمان بر سر مسائلی مثل میکونوس تیره شده است. درواقع رابطه ایران و اروپا هیچ‌وقت رابطه پایداری در 40 سال اخیر نبوده است و درحال‌حاضر هم تحت این شرایط رابطه پایدار و ثابتی محسوب نمی‌شود که حالا انتظارات خاصی از اروپا داشته باشیم.

باید درعین‌حال هم اروپا را کاملا درک کرد و فهمید که اروپا قادر نیست انتظاراتی را که ایران دارد برآورده کند؛ به‌طورمثال در مقابل آمریکا بایستد یا مقاومت کند. تا حدودی این انتظارات نابجاست. حتی اگر روابط ایران با اروپا به ثبات رسیده و چارچوب مشخصی پیدا کرده بود هم باز این انتظار، انتظار نابجایی بود.

‌**اگر اروپا علیه برنامه موشکی ایران بیانیه بدهد و تحریمی را اعمال کند، آیا به منزله پایان ارتباط با ایران و نابودی کامل برجام خواهد بود؟
خیر، ایران الزاما باید در داخل برجام بماند و انتخاب دیگری برای ایران وجود ندارد. انتخاب دیگرش این است که از برجام خارج شود و تحریم‌های شورای امنیت مجددا برگردد که این‌بار اجماع بین‌المللی مجددا علیه ایران شکل می‌گیرد. در این صورت انتخاب ایران است که روشی مثل روش کره شمالی را انتخاب کند و بمب هسته‌ای و موشک بسازد. واضح است که نتیجه‌اش بروز یک جنگ است. برجام برای این بود که در منطقه جنگی اتفاق نیفتد. اروپا هم به همین دلیل از برجام حمایت می‌کند، چون ایران تحت نظر شورای امنیت است. کشوری که تحت نظر شورای امنیت رفت، به این مفهوم است که سیاست خارجی، سیاست داخلی و اقتصادش تحت نظارت بین‌المللی قرار می‌گیرد.

ما نباید اجازه می‌دادیم و نباید کاری می‌کردیم و نباید سیاست‌هایمان به‌گونه‌ای می‌بود که پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع داده شود، اما وقتی که به شورای امنیت رفت طبیعتا تحت نظارت بین‌المللی قرار می‌گیریم. برجام برای این بود که نظارت بین‌المللی از طریق مصالحه و گفت‌وگو و دیپلماسی حل شود که تا اندازه‌ای اتفاق افتاد. برجام یک برنامه هشت‌ساله است که سال 2023 خاتمه پیدا می‌کند. ایران از نظارت بین‌المللی خارج می‌شود و شورای امنیت به این رأی می‌دهد که برنامه هسته‌ای ایران تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی نیست. طبیعتا چون رابطه ایران و آمریکا تخریب است و آمریکا از برجام خارج شده، آمریکا این قطع‌نامه را وتو می‌کند و انتظار نمی‌رود که ایران بتواند مسائل خود را با آمریکا حل‌و‌فصل کرده و از این برنامه خارج شود.

بنابراین بزرگ‌ترین مشکل اروپا با ایران، مشکل امنیت است که همین اتهامات اخیر از سوی اروپا مربوط به مسائل امنیتی است. مسئله موشک، مسئله امنیتی است. آنچه درباره سیاست خارجی ایران انتقاد می‌کنند هم مربوط به مسئله امنیتی است. حل‌وفصل همه مسائل ایران و اروپا موکول به حل‌وفصل نگرانی‌های امنیتی‌ای است که اروپا از ایران دارد. تا وقتی ایران و اروپا کنار هم ننشینند و صحبت نکنند و با هم به توافق نرسند و در این رابطه اعتماد متقابل ایجاد نشود، امکان اینکه انتظار داشته باشیم روابط اروپا با ایران عادی شود، انتظار بی جایی است.

هر کسی هم که گفته یا وعده داده، وعده بیجا و بی‌ربطی داده است. اروپا به‌خاطر مناسباتش با آمریکا و نگرانی‌هایی که دارد، نمی‌تواند در مورد حفظ برجام و راه‌اندازی SPV به اجماع برسد. در این‌سو هم منافع ملی ایران ایجاب نمی‌کند که از برجام خارج شود. مگر اینکه ایران خواسته باشد یک‌بار دیگر اشتباهی را که در سال 84 انجام داد و توافقش را با اروپا برهم زد تا اینکه به شورای امنیت رفت تکرار کند. این انتخاب طبیعتا انتخاب سختی است که می‌توان انجام داد و یک‌بار دیگر تجربه‌اش کرد!