ایران و سوریه در مسیر امضای موافقت‌نامه راهبردی اقتصادی

هیاتی از کارشناسان اقتصادی ایران برای فراهم کردن مقدمات سفر معاون اول رییس جمهوری ایران به دمشق عزیمت کرده و اعضای این هیات این روزها پیش از برگزاری نشست های کمیته عالی مشترک ایران و سوریه مشغول بررسی اسناد و توافقات مورد نظر هستند که مهم ترین آن امضای توافق همکاری راهبردی بلند مدت میان دو کشور است.
البته جهانگیری در جریان این سفر علاوه بر شرکت در نشست مزبور با مقام های عالی رتبه سوریه از جمله 'بشار اسد' رئیس جمهوری این کشور نیز دیدار و گفت و گو خواهد کرد.
پیش از امضای موافقت نامه راهبردی اقتصادی میان ایران و سوریه، هیاتی عالی رتبه از مقام های اقتصادی این کشور به ریاست 'محمد سامر الخلیل' وزیر اقتصاد سوریه 9 دی ماه 1397 با سفر به تهران با 'محمد اسلامی' وزیر راه و شهرسازی و 'غلامحسین شافعی' رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران دیدار و گفت و گو کرده بود.

** سابقه روابط ایران و سوریه
روابط ایران و سوریه در تاریخ معاصر و از سال 1320 به بعد تاکنون به دو بخش کاملا مجزا و جدا از هم یکی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از پیروزی آن قابل تفکیک است .
در دهه 20 شمسی روابط ایران و سوریه در سطح کنسولگری بود و در ادامه به سطح وزیر مختار رسید و با اتحاد سوریه و مصر در تیر ماه 1337 سطح روابط دو کشور بار دیگر به کنسولگری کاهش یافت و پس از جدایی دو کشور در شهریور 1340 بار دیگر روابط به سطح سفارت بازگشت و این روند تا 1358 و کمی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با توجه به این که موضوع فلسطین و حمایت از آن یکی از اصول اساسی حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی بود، روی همین اصل با تشکیل محور مقاومت در منطقه و نقش و جایگاه سوریه در آن، روابط ایران و سوریه به یکی از راهبردی ترین روابط سیاسی بین کشورهای منطقه تبدیل شد و هر روز توسعه و گسترش یافت و اوج آن را نیز می توان از حمایت های جمهوری اسلامی ایران از سوریه در جریان بحران هشت ساله مشاهده کرد.
با توجه به چنین روابطی در سطح سیاسی یکی از اصول مورد تایید مقام های عالی رتبه دو کشور که همواره در دیدارهای مختلف بر آن اشاره می شود ، افزایش سطح روابط در دیگر زمینه ها به خصوص اقتصادی و همپا شدن آن با روابط سیاسی است.
در دیگر ابعاد و زمینه ها نیز از جمله روابط علمی، فنی، فرهنگی ، اجتماعی و نظامی نیز روابط تهران – دمشق همواره رو به پیشرفت است و تلاش همه مسوولان و مقام های مرتبط با این زمینه ها در جریان سفر به پایتخت های دو کشور این است که مناسبات در این زمینه ها بر اساس افق مناسبات در زمینه سیاسی پیش رود.
البته در جریان بحران اخیر سوریه یکی از نتایج ملموس و عینی که برای برخی مقام های میانی این کشور روشن و مشخص شد و ایستادگی ایران در کنار سوریه برای خروج پیروزی مندانه دمشق از این بحران بود که چندین و چند کشور عربی و غربی و رژیم صهیونیستی در پشت سر آن بودند و از 360 هزار تروریست از 120 کشور جهان در قالب 103 گروه تروریستی حمایت می کردند.
اکنون با توجه به این که ورق های بحران در سوریه برگشته و این کشور که زمانی فقط بر 20 درصد از خاک خود تسلط داشت و 80 درصد آن در اختیار تروریست ها بود، به کمک دوستان خود مانند ایران ، روسیه و عراق بر 80 درصد از خاک خود سوریه تسلط دارد و با توجه به این که تروریست ها روحیه خود را به دنبال شکست های مکرر باخته اند ، ادامه پیروزی های سوریه بر آنان نیز دور از انتظار نیست، مگر این که فاکتور دیگری وارد این مرحله از بحران سوریه شود که قابل پیش بینی نباشد.

** دوران جدید در سوریه
بحران در سوریه بسیاری از زوایا را برای مسوولان این کشور در ارتباط با دوستان و دشمنان خود روشن کرد و اکنون با توجه به افزایش دانش دشمن شناسی مقام های سوری، یکی از موارد تاکید آنان در جریان دیدارهای مختلف با مقام های ایرانی و خارجی در دمشق و خارج از آن برخورداری کشورهای دوست از اولویت حضور در بازسازی سوریه در دوران پسابحران است.
از شخص اسد به عنوان رئیس جمهوری سوریه، 'عماد خمیس' نخست وزیر و 'ولید المعلم' معاون نخست وزیر و وزیر خارجه گرفته تا دیگر مقام های این کشور به مناسبت های مختلف همواره تاکید دارند که اولویت سرمایه گذاری در زمینه های مختلف با کشورهایی است که در هشت سال گذشته در کنار سوریه بودند و از آن حمایت کردند و آنان در جریان برخی سفرهای محرمانه مقام های آمریکایی و عربی به دمشق بر رعایت شرط مزبور تاکید کرده و دست رد بر سینه آنان زده اند.
به طور کلی روابط اقتصادی بین ایران و سوریه را نیز می توان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به دو فصل جداگانه یکی قبل از تشکیل کمیسیون های مشترک بین دو کشور از اردیبهشت سال 1375 و دیگری بعد از تشکیل کمیسیون مزبور تقسیم کرد که شکلی نو به روابط اقتصادی دو کشور با تصویب برخی موافقت نامه ها مانند موافقتنامه حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف ، تجارت آزاد، تاسیس شورای مشترک بازرگانی ایران و سوریه، همکاری‌های نمایشگاهی ، ترجیحات تجاری ، گمرکی ، بازرگانی ، حمل و نقل (جاده ای ، هوایی ، ریلی و دریایی) و برخی یادداشت تفاهم ها نظیر استاندارد و حفظ کیفیت و گردشگری گرفت.

** توسعه روابط اقتصادی تهران و دمشق
در همین چارچوب تشکیل و برگزاری اولین اجلاس کمیسیون مشترک بین دو کشور به سال 1375 بازمی گردد که این اجلاس در دمشق بین مقام های جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه به ریاست وزیر مسکن و شهرسازی ایران و وزیر اقتصاد و بازرگانی جمهوری این کشور برگزار شد.
ریاست این کمیسیون ها را از ابتدای تشکیل وزیر مسکن و شهرسازی ایران و از 31 خرداد 1390 با تغییر عنوان وزارتخانه مزبور در مجلس شورای اسلامی اکنون وزیر راه و شهرسازی بر عهده دارد و بر اساس توافق هر سال در یکی از پایتخت های دو کشور برگزار می شود.
تا پیش از آغاز بحران سوریه در 24 اسفند ماه 1389 در مجموع 13 اجلاس کمیسیون مشترک در سطح وزیران در تهران و دمشق برگزار شد که آخرین آن یک هفته پیش از شروع بحران در سوریه یعنی به 17 اسفند ماه 1389 در تهران به ریاست 'علی نیکزاد' وزیر مسکن و شهرسازی ایران و خانم 'لمیاء مرعی عاصی' وزیر اقتصاد و بازرگانی جمهوری عربی سوریه بود و بعد از آن به خاطر اوج گرفتن ناآرامی ها و درگیر شدن مقام های سوری در بحران ناشی از برنامه ریزی برخی کشورهای همسایه ، عرب ، غربی و رژیم صهیونیستی کمیسیونی برگزار نشد و فقط به رفت و آمد وزرای دو کشور در زمینه های مختلف و برخی توافق ها و همکاری ها بسنده شد.

** تبادلات تجاری ایران و سوریه
در سال 1383 مبادلات تجاری بین ایران و سوریه 60 میلیون دلار بود که با تلاش های دو کشور و برگزاری کمیسیون های مشترک و هماهنگی های لازم این رقم در سال 1389 به 545 میلیون دلار یعنی نزدیک به 10 برابر رسید که از این میزان 516 میلیون دلار صادرات ایران به سوریه و 29 میلیون دلار نیز صادرات سوریه به ایران بود.
اقلام عمده صادراتی ایران به سوریه در این سال ها بر اساس اعلام پایگاه خبری 'تجارت فردا' در تاریخ 9 بهمن 1395 شامل روغن‌های سبک، آرد گندم، مکمل‌های دارویی، سایر هادی‌های برقی، شیر خشک صنعتی به شکل پودر، مخمرهای فعال، اوره، بوتان، پروپان، شیرآلات بهداشتی و آنتی ‌سرم‌ها بوده است.
اقلام عمده وارداتی ایران از سوریه نیز شامل روغن زیتون، فسفات، زیتون، نخ، قراضه و ضایعات باتری، اسیدهای چرب، پلی اور‌تان‌ها، پارچه، مصنوعات پلاستیکی و ورقه‌ های داغ‌ زنی بوده است.
به طور کلی، عمده‌ترین محصولات صادراتی سوریه (به سایر کشورهای جهان) شامل نفت و فرآورده‌های نفتی، مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، میوه و سبزیجات، فیبرهای کتان، منسوجات، لباس، گوشت و حیوانات زنده و گندم است که بخش مهمی از آن به دلیل مشابهت با محصولات تولیدی ایران، سهمی از تجارت با ایران ندارد. عمده‌ترین محصولات وارداتی سوریه از دیگر کشورهای جهان هم ماشین‌آلات، تجهیزات حمل ‌و نقل، محصولات فلزی، مواد شیمیایی و محصولات آن و کاغذ هستند.
با ادامه بحران در سوریه و تاثیر آن بر مناطق مختلف این کشور و تحت الشعاع قراردادن فعالیت های اقتصادی به خصوص در مناطق شمال سوریه از جمله 'حلب' به عنوان پایتخت اقتصادی این کشور که بخش عمده ای از تولیدات آن به خاطر درگیری ها متوقف شد و در چنین وضعیتی روند واردات سوریه نیز به خاطر مسایل و مشکلات ناشی از بحران و کاهش شدید درآمدهای آن بشدت کاهش یافت.
در سال 1393 با اوج گیری بحران در مناطق شمالی سوریه که بیشتر فعالیت های اقتصادی در این مناطق انجام می شود ، واردات سوریه از ایران به 100 میلیون دلار رسید و این روند ادامه یافت و در سال 1396 با توجه به برگشتن ورق موفقیت های تروریست ها و اشراف دولت مرکزی سوریه بر مناطق زیادی از این کشور، بار دیگر روند صعودی مبادلات تجاری سوریه با ایران آغاز شد و در این سال به رقمی معادل 157 میلیون دلار رسید که می توان گفت، فاصله آن تا نقطه اوج سال 1389 یعنی قبل از آغاز بحران کمتر از یک سوم است.
بر اساس اعلام 'حسین سلاحورزی' نائب‌ رئیس اتاق بازرگانی ایران در 19 بهمن 1396 میزان صادرات جمهوری اسلامی ایران به سوریه در هشت ماهه این سال ۱۶۶ میلیون و ۹۴۲ هزار و ۹۷۰ دلار بود. در این مدت نیز هفت میلیون و ۷۸۴ هزار و ۳۲۲ دلار کالا از سوریه وارد کشور شده است.

** آغاز دوران جدید روابط اقتصادی
اکنون با توجه به این که سوریه دوران پسابحران خود را آغاز کرده و چرخ های اقتصاد و صنعت این کشور رفته رفته به حرکت در می آید و می رود که با آزادی سایر مناطق تحت اشغالی تروریست ها در بخش های شمال غربی و شرقی برای همیشه به این بحران خاتمه دهد ، مقام ها و مسوولان دو کشور به دنبال برداشتن یک گام بلندتر برای همپا کردن مناسبات اقتصادی با سیاسی در دوران جدید و شروع مرحله نو از فصل مناسبات اقتصادی بین تهران – دمشق با امضای موافقت‌نامه راهبردی بلندمدت هستند.
بر اساس اعلام روز 11 دی ماه پایگاه خبری اتاق بازرگانی ، صنایع ، معادن و کشاورزی ایران پیرامون موافقت نامه 9 دی ماه 1397 نشست مشترک نهایی و تدوین موافقت‌نامه همکاری‌های اقتصادی راهبردی ایران و سوریه با حضور 'سامر الخلیل' وزیر اقتصاد سوریه، شافعی رئیس اتاق ایران، اسلامی وزیر راه و شهرسازی، 'احمد ترکابادی' سفیر ایران در سوریه و جمعی از فعالان اقتصادی ایرانی و سوری در اتاق ایران برگزار شد و در پایان این مراسم متن نهایی سند راهبردی همکاری‌های بلند‌مدت اقتصادی ایران و سوریه نهایی شد که قرار است این سند در سفر جهانگیری و هیات عالی رتبه اقتصادی همراه وی به دمشق توسط مقامات دو کشور امضا شود.
البته پیش از امضای این موافقت نامه، هیاتی شامل 'کیوان کاشفی' رئیس کمیته مشترک اقتصادی ایران و سوریه و 'حسین پیرموذن' نایب رئیس این کمیته، با سفر به سوریه ضمن دیدار و گفت و گو با همتایان سوری خود از نزدیک در جریان زیرساخت ها و زمینه های لازم برای توسعه همکاری ها بین ایران و سوریه قرار گرفت.
'محمد حمشو' دبیر کل اتحادیه اتاق‌های بازرگانی سوریه نیز در دیدار با هیات ایرانی از آمادگی طرف‌های سوری برای عضویت در اتاق مشترک ایران و سوریه در آینده نزدیک خبر داد و خواستار برگزاری هر چه سریع ‌تر اولین جلسه مشترک اتاق بازرگانی دو کشور شد.
'غلامحسین شافعی' رئیس پارلمان بخش خصوصی ایران نیز در جریان سفر 9 دی وزیر اقتصاد سوریه به ایران و در دیدار با هیات سوری در سخنانی که از سوی پایگاه خبری اتاق بازرگانی ایران منتشر شد ، اعلام کرد که خدمات فنی و مهندسی از جمله بخش‌های احداث نیروگاه، جاده‌سازی، پل‌سازی و احداث واحدهای مسکونی و همچنین سیستم تصفیه آب، تولید دارو، صنایع غذایی، پتروشیمی، معدن، لوازم‌خانگی، سیمان و حمل‌ و نقل، زمینه‌های همکاری میان فعالان اقتصادی ایرانی و سوری است. همچنین، علاوه بر حضور شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های بازسازی سوریه، دو طرف می‌توانند در تجارت کالایی نیز همکاری‌های مؤثری داشته باشند.
وی در این دیدار با اعلام آمادگی بخش خصوصی ایران به‌ منظور تأمین کالاهای اساسی و بازسازی سوریه گفت، یکی از نقاط قوت تجاری فی‌مابین، امضا و اجرایی شدن تجارت آزاد بین دو کشور است که متأسفانه به دلیل وضعیت جنگی در سوریه، بهره‌برداری مناسبی از آن انجام نگرفته است. امیدواریم اتاق‌های بازرگانی دو کشور بتوانند با بهره‌ برداری از ظرفیت‌های موافقت‌نامه‌های مزبور سطح مبادلات اقتصادی را به‌ اندازه قابل‌ توجهی ارتقا دهند.
شافعی روابط بانکی و مشکل تامین مالی را از مشکلات پیش‌ روی روابط تجاری دو کشور دانست و تأکید کرد که فعال کردن کمیسیون همکاری‌های مشترک دو کشور با حضور وزیر راه و شهرسازی که ریاست کمیسیون طرف ایرانی را بر عهده‌ دارند، نشان‌ دهنده توجه به بخش خصوصی است و امیدواریم در مبادلات اقتصادی و سرمایه‌گذاری که امروزه جزو نیازهای اصلی پولی است، بتوان به توفیقات خوبی دست پیدا کرد.
اسلامی وزیر راه و شهرسازی نیز 9 دی ماه در دیدار با هیات اقتصادی سوریه به ریاست وزیر اقتصاد این کشور گفت: خوشبختانه امروز توانستیم با نهایی کردن متن توافقنامه همکاری‌های راهبردی و اقتصادی دو کشور زمینه‌های فعالیت، گسترش و پایدارسازی روابط اقتصادی و تجاری را فراهم کنیم.

به گفته اسلامی، حضور مقامات سوریه در اتاق ایران فرصتی مغتنم برای فعالان اقتصادی دو کشور و به‌ خصوص ایران است که در فرصت به وجود آمده، می ‌توانیم فعالیت‌های اقتصادی را گسترش دهند.
وزیر راه و شهرسازی ایران با اعلام سفر این هفته هیات ایرانی به ریاست معاون اول رئیس‌ جمهوری به سوریه و دعوت از فعالان بخش خصوصی برای همراهی در این سفر گفت که در جریان دیدار هیات ایرانی از سوریه قرارداد مهمی در زمینه‌های مبادلات پولی و بانکی، حمل ‌ و نقلی و خدمات فنی و مهندسی امضا خواهد شد و ما این فرصت سازندگی را کاملاً جدی پیگیری کرده و به آن ورود می‌کنیم.
وی افزود: این فرصتی است که شرکت‌های ایرانی می‌توانند در تمامی سرفصل‌هایی که در سوریه با آن به تفاهم رسیده‌ایم، سرمایه‌گذاری‌های مشترکی داشته باشند.
الخلیل وزیر اقتصاد و تجارت سوریه نیز در این نشست و پس از شنیدن نقطه نظرات فعالان اقتصادی در خصوص موانع توسعه روابط اقتصادی با سوریه، گفت: برگزاری کمیته اقتصادی سوریه پس از 7 سال بیانگر اشتیاق دو طرف برای تسریع در تعاملات اقتصادی است که امیدواریم سطح روابط را به کیفیت روابط سیاسی دو کشور برسانیم.
به گفته وزیر اقتصاد سوریه، 'رشد همکاری‌های تجاری' از مهم‌ترین دلایل سفر این وی به ایران بوده است. او همچنین تصریح کرد: برگزاری چنین نشست‌هایی، فرصتی خواهد بود تا تاجران سوری بتوانند سرمایه‌گذاری در پروژه‌های موجود در سوریه را به اطلاع همتایان خود برسانند.
الخلیل حضور فعالان اقتصادی در بازارهای سوریه را لازمه مشارکت آنان در پروژه این کشور دانست و تأکید کرد: فرصت‌های سرمایه‌گذاری بی‌شماری در دو بخش دولتی و خصوصی سوریه وجود دارد؛ با این‌ حال فعالان اقتصادی درعین‌ حال که در ایران حضور دارند، نه در سوریه نمی‌توانند از این پروژه‌های مطلع شوند.
وی اضافه کرد: بخش خصوصی سوریه شریک پروژه‌های ایرانی است و با افزایش حجم مبادلات تجاری، مشکلات باربری که بسیاری از فعالان اقتصادی از آن به‌عنوان یک چالش یاد کردند، حل خواهد شد.
پیش از سفر هیات اقتصادی سوریه به ایران نیز 'عباس آخوندی' وزیر راه و شهرسازی سابق 27 اردیبهشت ماه 1397 برای آماده سازی برگزاری کمیسیون عالی مشترک دو کشور با سفر به سوریه و دیدار با مقام های این کشور از جمله اسد رئیس جمهوری ، خمیس نحست وزیر و وزیر اقتصاد سوریه در خصوص گسترش همکاری‌های دو جانبه در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، گمرکی، مالی، بانکی، بیمه‌ای، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل و سایر زمینه‌ها گفت و گو و توافق کرده بود.
آخوندی در جریان این سفر پیش‌ نویس 'موافقت‌نامه همکاری‌های راهبردی و بلندمدت اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه' را به طرف سوری ارائه نمود و ضمن انجام مذاکرات اولیه در جریان این سفر، دو طرف در زمینه بسیاری از بندهای موافقت‌نامه موصوف به تفاهم رسید و در ادامه نیز در جریان سفر دی ماه وزیر اقتصاد سوریه به تهران، موافقت نامه مزبور نهایی شد و اکنون آماده امضا می باشد.
البته در سفر وزیر راه و شهرسازی به سوریه دو طرف در خصوص گسترش همکاری‌های دو جانبه در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، گمرکی، مالی، بانکی، بیمه‌ای، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل و سایر زمینه‌ها توافق کردند که با سفر معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران به دمشق می توان گفت با توجه به مقدماتی که از قبل برای هر چه پربارتر شدن این سفر ازسوی کارشناسان مختلف فراهم شده است ، این سفر می تواند فصل جدیدی از مناسبات اقتصادی را بین تهران – دمشق در دوران جدید و خروج سوریه از بحران هشت ساله و فراهم شدن زمینه های همکاری بیشتر برای بازسازی این کشور فراهم کند.
در همین حال یکی از افق های توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی بین ایران و سوریه گسترش سرمایه گذاری های مشترک از سطح دو کشور به منطقه است که می توان گفت، با امضای موافقت نامه همکاری های راهبردی و بلند مدت اقتصادی میان ایران و سوریه این هدف نیز به راحتی قابل وصول خواهد بود.

منبع: ایرنا