بررسی زوایای حذف صفر از پول ملی

پول علاوه بر اینکه ابزار داد و ستد و مبادلات اقتصادی است، نشانگر هویت ملی مردم و اقتدار ملی حکومت ­ها نیز است و می ­تواند به عنوان وسیله ­ای برای تقویت هویت ملی و سیاسی ملل مختلف مورد استفاده قرار گیرد. ارزش پول ملی می­ تواند دیدگاه مردم نسبت به وضعیت اقتصادی آنها و همچنین هویت ملی کشورشان را تحت تاثیر قرار دهد. وقتی پول ملی در حال از دست دادن ارزش خود است، مردم در مقایسه با دیگر ارزهای قوی احساس بدی خواهند داشت و اگر این احساس بد ادامه یابد و مردم برای مدتی طولانی انتظار کاهش ارزش پول خود را داشته باشند، این امری نگران کننده برای اقتصاد و امنیت ملی کشور خواهد بود.
حذف صفر با دلایل مختلفی از جمله افزایش اعتبار بین ­المللی، بازیابی هویت ملی و اعتماد ملی، کنترل بازار ارز، جلوگیری از جایگزینی پول با ارزهای خارجی و تسهیل کردن محاسبات حسابداری انجام می­شود.
بررسی تجارب کشورها نشان می­دهد حذف صفر از پول ملی تنها زمانی ممکن است اثربخش باشد که اقتصاد کلان از ثبات نسبی برخوردار، تورم در حال کاهش، نرخ ارز پایدار و با ثبات، دولت از هزینه ­های غیر ضروری خودداری و اعتماد به نفس زیادی در جامعه نسبت به سیاست ­های دولت وجود دارد.
حذف صفر از پول ملی برای اولین بار در آلمان و پس از جنگ جهانی دوم انجام شد. از سال ۱۹۶۰، حدود ۷۰ مورد، دولت ­ها در کشورهای در حال توسعه مجبور به حذف تعدادی صفر از پول ملی خود شده­اند. صفرها از پول­ های ملی شش بار در برزیل، پنج بار در یوگسلاوی سابق، چهار بار در آرژانتین، سه بار در اوکراین، روسیه، لهستان و بلژیک، دو بار در بولیوی و یک بار در ترکیه، ایسلند، کره و غنا، حذف شده ­اند.
دولت زیمبابوه در سال ۲۰۰۳ میلادی در حالی­ که تورم به ۱۰۰۰٪ رسیده بود تصمیم به حذف سه صفر از پول ملی گرفت. دولت عملا هیچ کاری در جهت کنترل تورم انجام نداد و تنها به فکر تاثیر روانشناختی حذف صفرها بود که در نتیجه عملا حذف صفر کارایی خود را از دست داد. تورم رو به افزایش سرانجام اقتصاد کشور را خراب کرد و دلار زیمبابوه تنزل ارزش یافت. ترکیه یکی از تجارب موفق در زمینه حذف صفر از پول ملی است.
در اوایل دهه ۱۹۸۰ تورم در ترکیه آغاز شد. هر دلار آمریکا با ۱۴۲۲ لیره قدیمی ترکیه در سال ۱۹۸۸ معامله می­شد که در سال ۲۰۰۳ به بیش از۵.۱ میلیون لیره رسید. به طور ناگهانی، در سال ۲۰۰۵، ترکیه ۶ صفر از پول خود را حذف کرد. در اول ژانویه ۲۰۰۴ دستورالعمل برای حذف ۶ صفر از لیره ترکیه ارائه شد و اجرای آن به اوایل سال ۲۰۰۵ موکول شد. از اوایل ژانویه سال ۲۰۰۵، اسکناس و سکه ­های جدید، که لیره جدید نامیده می­ شد، وارد بازار شد. اجرای این ابتکار، زمینه رشد اقتصادی را فراهم آورد، اما کلید موفقیت آن را باید در سیاست­ هایی که منجر به این رشد شد، دنبال شود. کارشناسان اقتصادی صندوق بین­المللی پول، موفقیت ترکیه در مبارزه با تورم را دلیل اثربخشی سیاست حذف صفر از پول ملی در نظر می­ گیرند.
در ایران نیز چندین مرتبه بحث حذف چند صفر از پول ملی مطرح شده است. حذف صفر می ­تواند مزایایی از جمله کاهش حجم اسکناس، کاهش هزینه ­های صدور، انتشار، تخریب و معدوم ساختن اسکناس، داد و ستد آسان­تر، تقویت ارزش پول ملی در مقایسه با سایر ارزها، اثرات روانی مثبت در جامعه، تقویت هویت ملی و اقتدار نظام، افزایش کارایی پول، حسابداری آسان­تر، انتقال راحت ­تر و داشتن سکه ­های ارزشمند داشته باشد. البته حذف صفر ممکن است با خطرات و مشکلاتی از جمله تورم ناشی از گرد کردن قیمت­ ها به مقادیر بالاتر، اثر روانی بد کاهش دستمزدها، هزینه ­های صدور و انتشار اسکناس و سکه ­های جدید، مشکلات تعیین قیمت ­ها در محدوده زمانی اجرای طرح، عدم همراهی مردم با طرح به دلیل عادت نداشتن به مقادیر و ارقام جدید و کاهش صادرات به علت تقویت پول ملی همراه باشد.
مشکلات جدی ساختاری مانند تورم مزمن در چهار دهه گذشته، نقدینگیِ با سرعت فزاینده، وجود درآمد نفت در اقتصاد، کسری بودجه دولتی و اثرات آشکار و نهان ناخوشایند افزایش شدید نرخ ارزهای خارجی از موانعی  که ممکن است موفقیت طرح را با چالش جدی مواجه سازد. همانطور که در کشورهایی که اقتصاد واقعی و تولید محور ندارند، می­ توان مشاهده کرد که یک پول بسیار قوی که در ظاهر جذاب است و قدرت بسیار بالایی از اقتصادشان را نشان می­ دهد، در جریان است، در حالی­ که واقعیت چیز دیگری است.
سرانجام باید گفت فراهم ساختن زیرساخت ­ها، تشویق مردم و فرهنگ سازی برای گسترش و رواج حداکثری استفاده از پرداخت ­های الکترونیکی، نقل و انتقال الکترونیکی و بانکداری الکترونیک می­ تواند کمک قابل توجهی به موفقیت طرح حذف صفر از پول ملی بنماید، چرا که برخی از هزینه­ های طرح از جمله صدور و انتشار اسکناس و ضرب سکه را به شدت کاهش خواهد داد. لازم است قبل از اجرای طرح حذف صفر، امکان استفاده همگانی از بانکداری الکترونیک برای آحاد مردم فراهم آید، زیرا به یقین می­ توان گفت موفقیت طرح حذف صفر را در دستیابی به اهداف مد نظر به طور چشمگیری افزایش خواهد داد.

 

منبع: ایبنا