اینجا هر لحظه منتظر شبیخون زمین هستیم

به گزارش ایران اکونومیست؛  دلواپس اهالی شهر دامنه فریدن استان اصفهان هستم که دیر سالی است در آغوش حادثه، روی شکاف های متعدد و عمیق زمین به ناچار می گذرند.
کسی در این دیار از هیولای وحشت صداهای مرموز از زمین، خواب آرام ندارد، باری، زمین خسته از رفتار و کردار آدمیان، گویا قصه نگفته ای دارد، خدا نکند روز و شبی دهان باز کند وگرنه جمیعتی ....
اگرچه که دیدن ترک های دیوار و شکاف زمین مثل رسیدگی نکردن این معضل عظیم برای اهالی عادی شده است، پرسش اینجاست که آیا رواست که بعد از وقوع حادثه احساس همدردی کنیم.
دیگر این که چهره ترک خورده شهر دامنه گواه روشنی نیست که بیایند تصمیم اصولی اتخاذ کنند.
مردم منطقه می گویند چرا کسی پاسخگوی حل مشکلاتشان نیستند در حالی که کاسه صبر زمین لبریز گشته است تا بغض فروخورده اش بشکند، آیا هنوز باید صبر کرد تا چه بشود.
بحران فرونشست زمین در دامنه فریدن واقع در غرب استان اصفهان موجی از دلهره و نگرانی را بین ساکنان این دیار به دنبال داشته است.
فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ ها و تراکم نهشته ها، حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود.
به گفته برخی از کارشناسان، کاهش شدید سطح آب های زیرزمینی مهم ترین دلیل فرونشست زمین در شهر دامنه است، دامنه از دیرباز تاکنون یکی از دشت های حاصلخیز و پر آب فریدن بوده و کشاورزی مهم ترین پیشه ساکنان این دیار است.
پدیده فرو نشست زمین در دشت دامنه فریدن به دنبال شکاف برداشتن و تخریب واحد های مسکونی، ریزش خیابان ها و معابر و نشتی لوله های انتقال گاز نخستین بار در مرداد ماه سال1392 به طور رسمی گزارش شد، از آن زمان تاکنون این چالش روز افزون به تدریج موجب وارد آمدن خساراتی به منازل و اماکن عمومی این شهر شده است.
در پژوهشی که در سال 1394 در همین زمینه با عنوان 'بررسی کاهش آب های زیرزمینی و فرونشست شهر دامنه' انجام شد، میزان نشست در طی ماه های اردیبهشت، تیر و شهریور سال 1384 و ماه های تیر و شهریور سال 1390 به ترتیب 4.88 و 7.36 سانتی متر اندازه گیری شد.
همچنین میزان افت آب در آن زمان به ترتیب 8.4 و 4.44 متر گزارش شد، براساس این پژوهش بیشترین نشست منطبق بر بخش مرکزی دشت دامنه و باتلاق قهیز به علت تراکم بالای چاه ها و برداشت بیش از حد آب زیرزمینی بوده است.
کارشناسان می گویند میزان نشست اکنون تا 10 سانتی متر هم رسیده است، سرعت نشست زمین در شهر دامنه در کمتر از یک سال، سه برابر افزایش یافته است.
بر اساس آمار موجود آب های منطقه در عملیات حفر چاه، به عمق بیش از 300 متر رسیده است این در حالی است که کشاورزان در گذشته تنها با حفر 50 متر به آب می رسیدند.
شهردار دامنه  به کشاورزی گسترده و مستمر در دامنه فریدن اشاره کرد و افزود : استفاده فراگیر از روش های آبیاری قدیمی و سپس جایگزینی این روش ها با آبیاری تحت فشار که در زمان حاضر منسوخ شده ، مهمترین دلیل پیشرفت پدیده فرو نشست در دامنه است.
حسین خلیلی اضافه کرد: تا سال گذشته شکاف های ایجاد شده در منازل مسکونی و معابر شهری بین 2 تا پنج سانتی متر بوده اما اکنون این شکاف ها به بیش از 10سانتی متر رسیده است؛ همچنین برخی شکاف ها و حفره ها در اراضی سطح شهر ایجاد شده که تا پیش از این وجود نداشته است.
به گفته وی محدوده قانونی دامنه 255 هکتار است که 50 درصد آن درگیر نشست زمین است.
شهردار دامنه خاطرنشان کرد: شدت بحران به حدی است که قسمت های شمالی بلوار امام خمینی(ره) این شهر که در سه سال گذشته با هزینه ای افزون بر 6میلیارد ریال اصلاح و بازسازی شد امسال به دنبال نشست زمین فرو ریخته است.
شهردار دامنه 2 محله پاکوچه و حوالی مسجد صاحب زمان این شهر را جزو محدوده های پرخطر اعلام کرد و افزود: با وجود اخطارهای مکرر برای تخلیه 140واحدمسکونی در معرض خطر، متاسفانه فقط دو خانوار اقدام به تخلیه منزل خود کرده اند.
این در حالی است که به گفته معاون بازسازی و مسکن روستایی بنیاد مسکن اصفهان در جلسه اخیر مدیریت بحران فریدن؛ فرونشست های جدید به واحدهایی که تخریب و از نو احداث شده آسیب نرسانده است.
 محسن قوی بیان در این جلسه افزود: تا اکنون 127 واحد احداثی(نیازمند تخریب و بازسازی) شناسایی شده است که 63 واحد آن پایان کار گرفته اند.
وی افزود: از 193 واحد تعمیری شناسایی شده ، 103 مورد برای دریافت وام بلاعوض به بانک معرفی شده اند.
بر اساس گزارش های میدانی؛ برخی از مردم این شهر به دلیل مشکلات معیشتی و درآمد پایین قادر به تعمیر و یا استحکام دهی ساختمان خود نیستند، از طرفی از آن جا که نشست زمین حادثه‌ای تدریجی است و مانند سیل و زلزله به یکباره تخریب نمی‌کند؛ مردم نسبت به آسیب‌ های ناشی از آن توجه کافی ندارند و استقبال خوبی از ثبت نام برای دریافت تسهیلات در زمینه بازسازی و بهسازی منازل خود نداشته اند.
فرماندار فریدن در این خصوص  گفت: اکنون 200 میلیون ریال تسهیلات کم بهره احداثی(تخریب و نوسازی) و 60 میلیون ریال وام بلاعوض تعمیری با هدف کمک به صاحبان واحدهای مسکونی آسیب دیده این شهر اختصاص یافته است.
سید تقی معین الدینی اضافه کرد : این میزان تسهیلات در شرایط کنونی کمک چندانی به ساکنان این شهر نمی کند.
به گفته وی مجموع تسهیلات پرداخت شده برای این واحدها 350 میلیارد ریال و مجموع وام بلاعوض پرداختی هفت میلیارد و 620 میلیون ریال بوده است.
فرماندار فریدن اظهارداشت : اعتبار در نظر گرفته شده بازسازی شهری دامنه در سال 1394 حدود 40 میلیارد ریال بوده که از آن زمان تاکنون فقط 37 درصد آن تخصیص داده شده است.
معین الدینی با بیان اینکه پیگیری ها در این خصوص باید به جلب اعتماد مردم منتهی شود، بیان کرد : حمایت ملموس مسئولان استانی از مردم دامنه در موضوع پدیده فرو نشست نیازمند نگاه کاربردی تر و واقع بینانه و تخصیص بودجه‌های ویژه‌تر برای بازسازی منطقه است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در حاشیه بازدید اخیر خود از شهر دامنه  اظهارداشت: مقاومت ساختمان ها و تاسیسات در برابر فرونشست زمین باید به طور دقیق بررسی شود.
منصور شیشه فروش به تسهیلات بهسازی و مقاوم سازی بنیاد مسکن در شهرهای زیر 12 هزار نفر جمعیت اشاره کرد و افزود: در این طرح به هر متقاضی 250 میلیون ریال تسهیلات کم بهره پنج درصد ارائه می شود که 108 واحد در دامنه از این طرح استفاده کردند که مانند واحدهای احداثی در فرونشست آسیب ندیده اند.
وی از پیگیری برای تقویت و افزایش سطح وام های پرداختی بخش فرونشست خبر داد و افزود: به افرادی که مایل به استفاده از تسهیلات فرونشست نیستند پیشنهاد می شود از طرح های بهسازی مسکن و شرایط ویژه آن استفاده کنند.
شیشه فروش به اعزام چندین تیم مطالعاتی کشوری در سال های اخیر برای بررسی مشکل فرونشست دامنه فریدن اشاره کرد و افزود: بر اساس نتایج مطالعات تیم های تخصصی علت فرونشست در این منطقه برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی طی 25 سال گذشته بوده است.
وی افزود: کشاورزی در دشت ممنوعه دامنه باید با دقت کنترل و مدیریت شود.
شیشه فروش تهیه طرح جامع پیشگیری از فرونشست دامنه فریدن با محوریت کشاورزی را ضروری دانست و افزود: در این طرح باید به طور دقیق به کشاورزان الگو داده شود که چه محصولاتی را بکارند و به چه صورت آنها را آبیاری کنند.
به گفته وی حرکت هدفمند به سمت تغییر الگوی کشت تاثیر بسزایی در کنترل فرونشست دارد.
شیشه فروش با بیان اینکه شرایط فعلی شهر دامنه باید به درستی تبیین شود تا مردم نگران نباشند، افزود: محدوده های پرخطر شهر باید شناسایی و نسبت به ترغیب ساکنان آن برای استفاده از تسهیلات دولت در راستای تعمیر و یا احداث واحد مسکونی تلاش شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان افزود: این منطقه به طور مستمر و به خصوص در بخش شبکه گازرسانی پایش و رصد می شود و جای نگرانی نیست.
شیشه فروش از بررسی مجدد اثرات فرونشست در تمام واحدهای مسکونی ملکی و نیز مکان های عمومی شهر دامنه و ارسال گزارش آن به کارشناسان و مسئولان کشوری خبر داد.
به فاصله 2 سال پس از اعلام رسمی بحران در این منطقه؛ شورای ویژه پیگیری فرونشست شهر دامنه، نصب کنتورهای هوشمند در زمین‌های کشاورزی را در دستور کار خود قرار داد و در بهمن سال 1394 نصب 400 کنتور هوشمند در چاه های دشت دامنه آغاز شد تا اینکه سرانجام در فروردین سال 1395 ، فریدن با تجهیز 500 حلقه از چاه ها به کنتور هوشمند رتبه اول استان را به دست آورد .
به گفته مسئولان از تعداد 850 چاه کشاورزی موجود در فریدن، تعداد 702 حلقه چاه در دشت دامنه-داران قرار دارد، در زمان حاضر 700 کنتور حجمی هوشمند در چاه های این منطقه با هدف مدیریت مصرف آب و جلوگیری از پیشرفت فرو نشست زمین نصب شده است. همچنین از این تعداد 342 کنتور با نصب فلومتر به روز رسانی شده اند.
هزینه به روزرسانی هر کنتور بین 80 تا 120 میلیارد ریال تخمین زده شده است که در بسیاری از موارد از توان پرداخت کشاورز خارج است؛ بنابراین طبیعی است که مدیریت برداشت آب از چاه ها به کندی پیش می رود و کشاورزان در اجرای سریع این طرح نیاز به حمایت بیشتر دارند.
همزمان با نصب کنتور هوشمند بر روی چاه های کشاورزی ، مسدود سازی چاه های غیر مجاز نیز در دستور کار قرار گرفت.
سال گذشته از مجموع 50 حلقه چاه غیر مجاز در دشت دامنه – داران 36 حلقه تعیین وضعیت شد،اکنون نیز 11 حلقه چاه غیرمجاز در دامنه وجود دارد که در حال سیر مراحل قضایی برای مسدود سازی است.
اما با وجود اجرای این اقدامات؛ پدیده فرونشست دامنه همچنان روند صعودی داشته است ،کارشناسان هشدار دادند در صورت گسترش این پدیده و عدم کنترل آن، ممکن است شعاع فرونشست دامنه تا زمین های استان سیطره پیدا کند.
آنها هچنین معتقدند امکان رخداد این پدیده در زمین های کشاورزی پایین دست شهر داران(مرکز فریدن) نیز در آینده وجود دارد.
سال گذشته نیز شماری از اندیشمندان و پژوهشگران آلمانی از جمله پروفسور معتق، استاد دانشگاه هانوفر آلمان، هانس اولریش وتزل و الک وتزل از مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان و جمعی از مسئولان استانی و کشوری در بازدید از پدیده فرونشست دامنه؛ نسبت به این موضوع هشدار دادند.
یک کارشناس و محقق زمین شناسی نیز  مدیریت فرونشست را در گرو انجام پژوهش های دقیق، پایش مستمر محدوده های خطرزا و پیش بینی تدابیر لازم در مواقع بحران دانست.
سعید توکلی افزود: توجه به عوامل دیگری به جز خالی شدن سفره های زیر زمینی مانند وجود بستر سنگهای کارستی، رسوبات جوان و فشرده نشده کواترنر و همچنین پراکنش گسل ها، تغییرات اقلیمی و عوامل تکتونیکی در مقابله با فرونشست ضروری است.
وی اضافه کرد : خطر فرونشست زمانی دو چندان خواهد شد که در محدوده های دارای تراکم جمعیتی، پالایشگاه ها، نیروگاه ها و اتوبان ها اتفاق بیفتد چرا که تلفات جانی در پی خواهد داشت و حتی می تواند فاجعه آفرین باشد.
 به گفته پژوهشگران بالاترین رکورد فرونشست در کره زمین 32 سانتی متر متعلق به ایالت نیومکزیکو بوده است. ایران در مدت 18 سالی که از قرن 21 می گذرد 2 بار این رکورد را یکی در سال 2010 در تهران با 36 سانتی متر و بار دوم در سال 2015 بین دشت فسا و جهرم با 54 سانتی متر شکسته است.
بنا به اظهار نظر کارشناسان، دو سوم کل دشت های کشور ممنوعه اعلام شده که در بخش قابل توجهی از آنها میزان تراز منفی آبخوان ها به بیش از 2 متر در سال رسیده است.
بخش های بزرگی در استان های مرکزی به همراه استان های شرقی در این موقعیت بسیار دشوار قرار دارند.
استان های تهران، قزوین، مرکزی، اصفهان، فارس، کرمان، بخش شمالی سیستان و بلوچستان، بخش های شمالی هرمزگان، بخش های عمده ای از خراسان های رضوی، شمالی، جنوبی و بخش هایی از همدان به شدت درگیر پدیده فرو نشست هستند.
کارشناسان می گویند 300 دشت از 600 دشت کشور خشک شده اند و هر لحظه خطر ایجاد فروچاله در آن ها وجود دارد.
بررسی ها نشان می دهد تاکنون پنج مورد فرونشست زمین دراستان اصفهان گزارش شده است. فرونشست های استان اصفهان در اراضی جنوب فرودگاه شهید بهشتی، گلشهر، اردستان، روستای پرمه حیدرآباد در بخش چنارود چادگان و شهر دامنه شهرستان فریدن رخ داده است.
نتایج بررسی محققان نشان داده پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان از سال 46 13از دشت مهیار آغاز شده است. بر این اساس در شهر اصفهان احتمال فرونشست در مناطق شمالی شهر به لحاظ ریزدانه بودن جنس خاک نسبت به سایر نقاط شهر بیشتر است.
به گفته دانشمندان بیشترین میزان افت سطح آب در دشت‌های مهیار شمالی با میانگین 45 متر و بعد از آن در دشت دامنه 38 متر، دشت برخوار 34 متر و دشت گلپایگان 25 متر بوده است.
فرونشست هایی که در مجاورت محدوده شهرها اتفاق افتاده اند( گلپایگان و دامنه فریدن) بسیار خطرناک تر از فرونشست های زمین های کشاورزی است.
متخصصان زمین شناسی معتقدند فرونشست دشت‌ها در طی تخلیه آبخوان‌ها به وجود می آید، در حوضه زاینده رود میزان تخلیه آب خوان‌ها سالانه به 400 میلیون مترمکعب در سال رسیده است، این موضوع خطرات جدی را برای حوضه زاینده رود و شهر تاریخی اصفهان به دنبال دارد.
دامنه با جمعیت حدود چهار هزار و 700 نفر در 130 کیلومتری غرب استان واقع است.
فریدن با 2 شهر داران و دامنه و تعداد 28 روستا و جمعیت بیش از 49 هزار نفر در 140 کیلومتری غرب استان قرار دارد.