مرثیه بر خاک مدفون زیر آب

به گزارش ایران اکونومیست؛  برخی آواره این روستا و آن روستا شده اند، برخی نیز شبهایشان را با کابوس بیل های مکانیکی که به جان کوه ها و درختان افتاده صبح می کنند و هر صبح هم از آن بالادست برای خاکی که رو به احتضار است مرثیه سرایی می کنند.
پیرمردی در آن میان عصایش را به سمت کوه ها و باغ های آن طرف رودخانه می گیرد و می گوید « اینها را می بینید ؟پدرانمان برای این خاک زحمت کشیده اند. ما اینجا به دنیا آمده ایم و بزرگ شده ایم . مگر می شود به این راحتی از همه اینها دل کند.تنگ سرخ برای ما تکه ای از بهشت است که به آسمان، هوا و زمینش تعلق خاطر داریم.»
مرد دیگری می گوید«جنازه پسر جوانم اینجا در خاک خفته است چطور باید اینجا بنشینم و ببینم قبرش زیر آب می رود. اینها آزارم می دهد.»
زنی هم با گوشه چارقد سیاهش اشکهایش را پاک می کند و می گوید 6 سال است ما را آواره کرده اند.کسی دنبال جبران خسارت نیست. باغ های بزرگ میوه ای که به امید نجات فرزندانمان با فقر و نداری کاشته بودیم، جلوی چشمانمان بر زمین می افتند و بچه هایمان هم بیکارند.بعد از این خاک هیچ کجا بوی تنگ سرخ را نمی دهد.
سرگردانی ساکنان تنها یک بخش ماجراست . با اینکه 6 سال از آغاز عملیات احداث سد تنگ سرخ در شهرستان بویراحمد می گذرد و حدود 20 درصد هم پیشرفت فیزیکی داشته اما مجوزهای زیست محیطی آن هنوز صادر نشده است.
اگرچه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در بازدید روزهای اخیر از این سد با اشاره به قانون برنامه ششم توسعه گفت اگر تا 2 ماه پس از استعلام پاسخی نیاید، دستگاه ها باید بنا را بر نظر موافق سازمان حفاظت محیط زیست بگذارند اما به نظر می رسد این پاسخ بر ابهامات افزوده است.
در واقع فعالان زیست محیطی ، اجتماعی، رسانه ای و بومیان منطقه بر این باورند حق مردم دو استان کهگیلویه وبویراحمد و فارس است که بدانند از نظر سازمان محیط زیست احداث این سد چه تبعاتی در آینده هم در حوزه آبخیز و هم آبریز خواهد داشت و ارجاع جامعه به این بند قانونی شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیتهای آینده است.
نگاهی به پیشینه احداث سد نشان می دهد از 6سال پیش تاکنون ابهاماتی در مسیر احداث این سد وجود داشته است. در سال 91 پس از صدور مجوز آن مشخص شد با اینکه مخزن سد در استان کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد اما حق برداشت از سد برای این استان پیش بینی نشده است.
معارضات اجتماعی درباره سد بالا گرفت. فعالان محیط زیست هم که با سد سازی مخالف بودند وارد شدند و تصمیم گیرندگان طرح ابعاد سد را کوچکتر کردند به اندازه ای که آب شرب شهر یاسوج را تامین کند.
اما پس از خشکسالی های چند سال اخیر و تنش های آبی در شیراز، دوباره اندازه و حجم سد به همان ابعاد اولیه برگشت با این تفاوت که این بارتخصیص ابلاغی آب برای کهگیلویه وبویراحمد 85 و برای شیراز 73 میلیون متر مکعب در نظر گرفته شد.
که با احتساب 33 میلیون متر مکعبی که برای مصارف زیست محیطی در نظر گرفته شده و به طور طبیعی در پایین دست سد استفاده خواهد شد ،سهم استان فارس از این سد بیش از 100 میلیون متر مکعب خواهد بود.
اما فراز و فرودهایی که احداث این سد در سالهای قبل از 91 و در هنگام انجام کارهای مطالعاتی پشت سر گذاشته، باعث شده همچنان مردم به دیده تردید به این سد بنگرند.
زیرا در آن سالها مسئولان برای کم کردن بار تعارضات اجتماعی سد مدعی شدند بخش کوچکی از مخزن سد در استان کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد و اصل آن در استان فارس است.
همچنین گفته می شد در احداث سد حق و حقوق آبی کهگیلویه وبویراحمد به طور کامل دیده شده است که پس از شکل گیری مطالبات اجتماعی مشخص شد هم مخزن سد در استان کهگیلویه وبویراحمد قرار داشته و هم تخصیصی برای حوزه آبخیز در نظر گرفته نشده است.
حال با گذشت 6 سال از احداث سد و پیشرفت فیزیکی 20 درصدی هنوز پاسخ مطالعات زیست محیطی برای آن نیامده است و بدتر آنکه این گفته رئیس سازمان محیط زیست که اگر ظرف 2 ماه استعلام نیامد کارتان را انجام بدهید و اگر خسارتی هم ایجاد شود، وزارت نیرو باید آن را جبران کند ،باز هم باعث نگرانی فعالان زیست محیطی و بومیان و ساکنان منطقه شده است.

**ساخت سد تنگ سرخ باعث تغییرات شدید اکولوژیکی منطقه می شود
یکی از فعالان محیط زیست استان می گوید: مواد معلق پشت سدها می ماند و با رسوب و عدم انتقال مواد عالی ، زمین های کشاورزی در پایین دست کیفیت خود را از دست می دهند و باعث فرسایش شدید خاک می شود.
امید سجادیان افزاید: سد ها روی زندگی مردمان بالادست و پایین دست تاثیر می گذارد زیرا پس از ساخت آن اراضی ملی به بهانه توسعه کشاورزی به اراضی کشاورزی و باغی تبدیل می شود.
دبیر اجرایی تشکل نهضت سبز زاگرس می گوید: وابستگی ییشتر کشاورزی به آب و روش های سنتی، تغییر سبک زندگی شهرها با انتقال آب بین حوزه ای از تبعات سد سازی است.
وی یادآوری می کند با انتقال آب به شیراز و باغ های آن مصرف بی رویه آب ادامه پیدا می کند در حالی که در بالادست علاوه بر مشکلات زیست محیطی مردم هم آواره می شوند.
سجادیان می گوید: برای سازگاری با تغییرات اقلیمی ،نحوه مصرف اب باید تغییر کند نه اینکه از سرشاخه های یک منطقه آب را به منطقه دیگری منتقل کرد .
وی ادامه می دهد که بیشتر این آب برای مصرف استان فارس است هیچ سود و منفعتی عاید استان کهگیلویه وبویراحمد با این حجم از خسارت نمی شود.
سجادیان می گوید: سدی که ارزیابی محیط زیستی ندارد قرار است آب واحد صنعتی آب بر و آلاینده مثل پتروشیمی را تامین کند!
این فعال حوزه محیط زیست تاکید می کند: انتقال آب یک حوزه که خود شدیدا به آب نیاز دارد به حوزه دیگر یک فاجعه است.این به قیمت تغییرات شدید اکولوژیکی منطقه و از بین رفتن گونه های مختلف جانوری است!
سجادیان یادآوری می کند که زیر آب رفتن هکتارها باغ، مزارع کشاورزی و درختان منطقه ، رعایت نکردن حق آبه محیط زیستی و خشک شدن تالاب ها و رودهای پایین دست ،کوچ و مهاجرت اجباری مردم و ایجاد معضلات اجتماعی از تبعات سد سازی است که قابل انکار نیستند.

**ارزیابی ها باید مطابق قانون انجام شود
یکی از اعضای تشکل زیست محیطی رفتگران طبیعت هم می گوید برای بررسی یک پروژه و اعلام موافقت یا مخالف با آن باید نسبت سوددهی و تخریب آن را بررسی کرد.
ایمان اشکوه با بیان اینکه سد سازی سالهاست که منسوخ شده می افزاید: با گذشت بیش از 6 سال از شروع پروژه سدتنگ سرخ هیچ کارشناسی نتوانسته ارزیابی محیط زیستی آن را تایید کند و به رغم مخالفت های سازمان محیط زیست این پروژه نه تنها متوقف نمی شد بلکه از طرف دیگر نهادهای دولتی حمایت می شود.
وی می گوید: ما مخالف توسعه و عمران نیستیم ولی در چنین طرح هایی باید ارزیابی های محیط زیستی مطابق با قوانین انجام شود تا توسعه ای که وضعیت زندگی مردم منطقه را در همه زمینه ها بهبود بدهد حاصل شود به گونه ای که تناقضی با حفظ محیط زیست نداشته باشد.
وی یادآوری می کند منظور از ارزیابی محیط زیستی، بررسی و پیش بینی اثرات این طرح روی سلامت انسان ها،رفاه اجتماعی ، اقتصادی، فرهنگی مردم درگیر با پروژه و محیط زیست منطقه است که هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد.
کوچ کردن مردمی که در کنار دست سد زندگی می کنند و حاشیه نشین شدن آنان در شهر یاسوج خود باعث مشکلات عدیده دیگری می شود.
به گفته این فعال زیست محیطی عدم اختصاص سهمیه اب مناسب برای حوزه محیط زیست هم از جمله مشکلات این طرح است.

**امید به جبران تبعات، خیانت به آیندگان است
البته افزاد از زوایای مختلفی به موضوع می پردازند. فعالان رسانه ای استان هم که از ابتدا موضوع سد را رصد کرده اند بر این باورند حال که وزارت نیرو عزم خود را برای ساخت این سد جزم کرده باید علاوه بر شفافیت و صراحت درباره آینده سد حق و حقوق مردم و بومیان را در نظر بگیرند.
یکی از فعالان رسانه ای یاسوج نیز می گوید: مهار آب باید جز اولویت های استان باشد اما سد سازی باید آخرین راه حل برای مهار باشد.
امین وکیلی با بیان اینکه آب و هوای کشور و منطقه گرم و خشک است می افزاید: باید راه های متعدد مهار و هدایت آب با چشم اندازی بلند مدت بررسی بشود تا نسل های آینده هم بتوانند از محاسن آن استفاده کنند نه اینکه درگیر معایب و مضرات این طرح ها شوند.
وی تاکید می کند: وجود چنین طرح هایی برخی مواقع جنبه سیاسی هم می تواند داشته باشد پس باید کارشناسان بی طرف و بدون تعصب سیاسی و منطقه ای با دقت و حساسیت درباره آنها اظهار نظر کنند.
وکیلی می گوید: مسئولان باید در چنین طرح هایی منافع بلند مدت استان را در نظر بگیرند نه اینکه بعد از هزینه های سرسام آور ریالی و معنوی تازه به فکر بررسی تاثیرات زیست محیطی آن بیفتند.
وی یادآوری می کند تبعات زیست محیطی موضوعی نیست که نهاد یا دستگاه دولتی خاصی آن را جبران کند زیرا تبعات چنین طرح هایی جبران ناپذیراست و چشم پوشی و امید داشتن به جبران تبعات و تاثیرات منفی اجرای چنین طرحی خیانت به نسل های آینده است.

**سود و زیان سد را در کفه ترازو بگذاریم
یکی از فعالان رسانه ای استان می گوید: باید سود و زیان این سد را در کفه ترازو گذاشت وبه مسائل انسانی- اجتماعی و زیست محیطی آن به عنوان اولویت نگاه کرد.
پژمان امیدی می افزاید:توسعه زیرساخت ها باید بارعایت چارچوب ها و پیوست ها باشد. در سد تنگ سرخ هم با توجه به توپوگرافی منطقه ، معارضات، پیوست ها و راهبردها باید نهایت ملاحضات زیست محیطی انجام شود.
وی می گوید دورنمای توسعه زیرساختی حوزه آب کهگیلویه و بویراحمد ضرورت ساخت این سد را توجیه می کند زیرا این سد آب شرب بیش از 500 هزار نفر را تامین می کند.
به گفته وی برای استانی که تاکنون به دلیل ضعف های زیرساختی تاریخی در حوزه آب، کمترین استفاده از روان آبها و رودخانه های خود را داشته ، ایجاد یک سد نقطه عطفی بر جبران کاستی های زیرساختی است.
امیدی ادامه می دهد این سد سایه تنش آبی را از پیکره بخش های مختلفی از استان آب ها و آبشارها بر می دارد.
وی تاکید می کند اما باید حقوق بومیان منطقه در چارچوب قانون دیده شود و نگاه به توسعه بر پایه محیط زیست باشد.
البته موضع مسئولان استانی درباره سد تنگ سرخ کم و بیش با دیدگاه های مردم و فعالان زیست محیطی و حتی بومیان منطقه نزدیک است.

**اتفاق نظر مسئولان روی تعیین حقوق استان
نماینده مردم بویراحمد و دنا، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی و مدیر کل محیط زیست استان از رئیس سازمان محیط زیست کشور خواستند برای کهگیلویه وبویراحمد به عنوان حوزه آبخیز حق و حقوقی تعیین شود.
با این حال رئیس سازمان محیط زیست کشور بر این باور است تطبیق ساختار آبی با ساختار سیاسی اشتباه است زیرا ساختار آبی تابع مرزبندی های جغرافیایی وزارت کشور نیست.
عیسی کلانتری در سفر به استان کهگیلویه وبویراحمد و بازدید از سد تنگ سرخ با بیان اینکه حوزه آبریز و آبخیز باید باهم دیده شوند گفت: نباید تصور کنید همه 9 میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر کهگیلویه وبویراحمد باید در خود استان استفاده شود.
استاندار کهگیلویه بویراحمد نیز با تایید این موضوع که مساله آب سیاسی نیست می گوید اگر تاکنون سد تنگ سرخ به بهره برداری نرسیده به این دلیل است که استان آمادگی انجام این کار را نداشته است.
علی محمد احمدی ادامه می دهد: مردم این استان هرگز خساستی برای انتقال آب از این استان به استان های دیگر نداشته اند با این حال باید رضایت آنان نیز جلب شود.
اما مدیر کل محیط زیست استان از زاویه دیگری به موضوع می پردازد.محسن جعفری نژاد می گوید : انتقال آب از سد تنگ سرخ بین حوزه استان کهگیلویه وبویراحمد و استان فارس می تواند اثراتی روی حوزه آبخیز داشته باشد.
وی می افزاید : باید تبعات اجتماعی انتقال آب بین حوزه ای را مدیریت کنیم.
نماینده مردم بویراحمد و دنا هم می گوید : به رغم اینکه بعد از استانهای شمالی، کهگیلویه وبویراحمد یکی از پر آبترین استان های کشور است اما بین بهره برداری و منابع آبی تجدید پذیر استان عدم توازن وجود دارد.
غلام محمد زارعی با بیان اینکه باید بین این طبیعت بکر و نیازهای آبی تعادل برقرار کنیم ادامه می دهد: بین توسعه و محیط زیست باید رابطه معقول برقرار کنیم و توسعه باید توام با محیط زیست باشد.
وی یادآوری می کند انتقال آب سد تنگ سرخ به استان فارس می تواند منجربه ایجاد حساسیت های اجتماعی هم شود.

**معارضات منطقه ای مهمترین مانع پیش روی سد
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان هم با بیان اینکه در زمینه انتقال آب مناطق آبخیز به آبریز خلا قانونی داریم می گوید: باید قانون مثل مناطق نفت خیز، حق و حقوقی برای استان هایی که منابع آبی آنها به استان دیگر سرازیر می شود، در نظر بگیرد.
حسن نوروزی ادامه می دهد : باید بدون داشتن نگاه منطقه ای این موضوع در وزارت نیرو بررسی شود زیرا این مطالبه منطقی استان های آبخیز است.
به گفته نوروزی یکی از موانع جدی اجرای سد، معارضات منطقه ای است زیرا مالکان معتقدند در ازای زمینی که در اختیار سد قرار داده اند باید پول نقد دریافت کنند در حالی که تخصیص این پروژه ملی به صورت اسناد خزانه است.
وی یادآوری می کند :پس از جابه جایی نیاز به مکان یابی مناسب برای روستا مبتنی بر الزامات پدافند غیر عامل داریم و قیمت گذاری هم باید عادلانه و کارشناسی شده باشد که حقی از دولت و مردم ضایع نشود.
البته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در سفر به استان کهگیلویه وبویراحمد گفت: اگر مشخص شود احداث سد تنگ سرخ در شهرستان بویراحمد به محیط زیست استان کهگیلویه وبویراحمد خسارت وارد می کند وزارت نیرو موظف به جبران آن است.
البته برای اینکه مشخص شود احداث این سد می تواند روی محیط زیست و مردم منطقه تاثیر بگذارد نیازی به استعلام هم نیست زیرا قرار است یکی از بکرترین نقاط شهرستان بویراحمد جایی که آسمان و زمین دست در دست هم زیباترین تابلوی طبیعت را خلق کرده اند،به زیر آب برود.
موضوع سد تنگ سرخ اگرچه در سالهای گذشته به کندی پیگیری شد اما تنش آبی در استانهای کهگیلویه وبویراحمد و فارس مسئولان وزارت نیرو را بر آن داشت که از محل اعتبارات ملی سالانه 14 تا 15 میلیارد تومان اعتبار برای ساخت آن در نظر بگیرد.
در نهایت باید گفت اظهار نظر مسئولان، فعالان زیست محیطی و مردم نشان می دهد این سد تبعات محاسبه نشده دیگری هم دارد که مهمترین آن خسارت عاطفی احساس تعلق این مردم به خاک ، باغ و زندگی در تنگ سرخ است که هنوز حساب نشده است.
موضوعی که بی شک نه در استعلام های زیست محیطی و نه مطالعات فنی سد به آن اشاره ای نخواهد شد.
سد تنگ سرخ بویراحمد در آذرماه 90 توسط وزیر وقت نیرو با مجوز تخصیص آب از حوضه کارون بزرگ به میزان 189٫9 میلیون مترمکعب کلنگ‌زنی شد.
این سد از سال 90 تا نیمه دوم سال گذشته با پیمانکاری چند شرکت تنها 4 درصد پیشرفت فیزیکی داشت و اکنون با حضور موسسه فجر قرارگاه خاتم الانبیاء پیشرفت فیزیکی ان به حدود 15 درصد رسیده است.
تامین آب شرب یاسوج و روستاهای مسیر به میزان 25.5 میلیون متر مکعب در سال، تامین آب صنعتی یاسوج به میزان 17 میلیون متر مکعب، تامین آب کشاورزی شهرستان بویراحمد و دنا به میزان 42.4 میلیون متر مکعب در سال و تامین آب زیست محیطی رودخانه به میزان 33 میلیون متر مکعب از اهداف ساخت این سد عنوان شده است.
سد تنگ سرخ از نوع خاکی با هسته رسی و حجم مخزن 125 میلیون مترمکعبی و حجم تنظیم سالیانه 200 میلیون مترمکعب است.
گفته می‌شود با احداث سد تنگ سرخ 700 هکتار باغ و پنج روستای منطقه تنگ سرخ بویراحمد زیر آب می‌رود.
استان کهگیلویه وبویراحمد با 720 هزار نفر جمعیت در جنوب غربی ایران قرار دارد.
حجم آب تجدید پذیر استان 9هزار223 میلیون متر مکعب است که یک هزار 70 میلیون متر مکعب آن سالانه مهار می شود و 90 درصد آن از استان خارج می شود.