آیا نرخ ارز در حال سرکوب است؟

به گزارش ایران اکونومیست؛  کارشناسان، فعالان بازار و نیز مسئولان دولتی عوامل مختلفی را بیان چرایی نزولی شدن نرخ ها در بازار ارز قطار می کنند؛ برخی از آنان اعمال محدودیت در سقف تراکنش های روزانه به میزان 50 میلیون تومان برای هر کارت و 100 میلیون تومان برای هر کد ملی و نیز ممنوعیت انتقال چک تضمینی به غیر را در کاهش معاملات بازار ارز موثر دانسته اند.
گذری به بازار ارز نیز این موضوع را تایید می کند و فعالان بازار  گفتند که بخش عمده ای از معاملات ارزی حداقل در یکسال گذشته با چک های تضمینی انجام می شد زیرا هم به راحتی نقد می شد و هم به سهولت و با دو امضا قابل انتقال به دیگری بود.
در کنار این دیدگاه، برخی مسئولان از تاثیر سیاست های دولت در تقسیم بندی صادرکنندگان برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات بر بازار سخن می گویند؛ محمد نهاوندیان معاون اقتصادی رییس جمهوری گفته است که ورود ارز صادرکنندگانی که کمتر از یک میلیون یورو صادرات دارند سبب شده نرخ ها نزولی شود و این روند ادامه می یابد.
برخی نیز دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی با رئیس کل بانک مرکزی را مورد اشاره قرار می دهند که ایشان بر تقویت پول ملی تاکیده کرده اند.
با این حال نمی توان از رایزنی های سیاسی و تلاش برای گشایش کانال مالی ایران و اروپا با هدف با مقابله با تحریم های آمریکا و حفظ برجام را بر بازار ارز نادیده گرفت زیرا این پیام را به بازار داده که به زودی بخشی از محدودیت های ارزی پایان می یابد.
«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوزدهم آذر پس از پایان نشست وزرای امور خارجه کشورهای اروپایی در بروکسل از آماده شدن ساز وکار ویژه مالی اروپا برای همکاری با ایران خبر داد؛ سازوکار ویژه مالی دارای مکانیسمی است که به عنوان حلقه واسط میان فروش نفت و خرید کالا عمل خواهد کرد.
این حلقه در مرحله نخست بر غذا و دارو تمرکز خواهد داشت و در مرحله دوم همه خریدهای ایران را دربرخواهد گرفت. اما جدا از جزییات این سازوکار ویژه، تاثیرات روانی این مکانیسم بر حوزه اقتصاد داخلی و سیاست خارجی ایران بسیار مهم خواهد بود به گونه ای که در فضای پساآمریکایی برجام، کشورهای مبادله کننده با ایران با فشارهای کمتری از سوی دولت ترامپ مواجه خواهند شد.
یک گام سیاسی موثر دیگر که این هفته به سرانجام رسید، رفع مانع ایجاد شده در مسیر نقل و انتقال مالی بین ایران و چین در هفته گذشته بود و مشکلات پیش آمده برای تجار ایرانی با بانک کونلون چین رفع شد.
همچنین بیستم آذرماه رئیس کل بانک مرکزی از آغاز به کار کانال‌های مالی ایران با چند کشور و حذف دلار از تبادلات تجاری ایران با آن کشورها خبر داد و گفت: بین ایران و برخی از کشورها پیمان پولی دو جانبه ایجاد شده است و در آینده این موضوع تقویت می‌شود.
در هر صورت این نرخ ها روند کاهشی خود را در بازار آغاز کرده است؛ هرچند که معاملات کمی در بازار انجام می شود و برخی می گویند این کاهش به دلیل ورود بانک مرکزی به بازار است که از طریق صرافی های بانکی، نرخ های کف بازار را کاهش می دهد.

** بازار محدود شده است
«احمد حاتمی یزد» کارشناس پولی و ارزی در بیان چرایی کاهش نرخ ها در بازار  می گوید: برخورد قضایی با فعالان بازار ارز، فعالیت ها را در این بازار بسیار محدود کرده است ضمن آنکه با بخشنامه هایی که در زمینه دامنه فعالیت صرافی ها و تامین 23 نوع ارز خدماتی در نظر گرفته شده، تقاضای بازار به موارد خاص هدایت شده است.
وی افزود: از آنجا که تقاضا برای ارز خدماتی قابل توجه نیست، دامنه نرخ ها نیز قابل کنترل است.
حاتمی یزد درباره بخشنامه های اخیر بانک مرکزی برای اعمال محدودیت در نقل و انتقال پول را بر بازار موثر دانست و گفت: این ابزارها برای جلوگیری از سفته بازی در بازار خوب است.
وی درباره اینکه آیا راه اندازی کانال مالی با اروپا به بازار سیگنال مثبت داده است، گفت: این قول و قرارها تا زمانی که وضعیت ایران در گروه ویژه اقدام مالی (FATF) مشخص نشود، اجرایی نخواهد شد؛ اروپایی ها از ابتدا شرط ایجاد این کانال را روشن شدن وضعیت ایران در این گروه و خروج کامل از فهرست سیاه گذاشته اند.
این کارشناس ارزی تاکید کرد: برای روشن شدن وضعیت ایران در گروه ویژه اقدام مالی باید لوایح چهارگانه آن تصویب و تبدیل به قانون شود که فقط یکی از آنها نهایی شده است.

** نرخ ارز باید واقعی باشد
«اصغر سمیعی» رئیس اسبق کانون صرافان ایرانیان در ارزیابی خود درباره وضعیت حاکم بر بازار ارز اظهار داشت: اینکه بهای ارزهای عمده حرکت کاهشی را آغاز کرده است 2 پرسش را مطرح می کند؛ نخست اینکه اگر قیمت واقعی همین نرخ های امروز بازار بود چرا اجازه داده شد بازار دلار ۱۸ و حتی ۱۹ هزار تومانی را تجربه کند و یک فضای روانی در فضای کسب و کار کشور ایجاد شود؟
وی افزود: در سایه جهش نرخ ارز، بخشی از کالاها خود را با نرخ های بالا وفق دادند و روحیه مردم تضعیف شد؛ حتی عده ای از ترس بالاتر رفتن بیشتر نرخ ها شروع به خرید و انبار کالا کردند.
وی تاکید کرد: به طور مسلم اجازه ندادن به بالا رفتن نرخ ارز بسیار کمتر از اینکه بخواهیم نرخ ها را پایین بیاوریم، زحمت دارد و انرژی می برد.
این کارشناس ارزی ادامه داد: پرسش دوم اینکه، چه تضمینی وجود دارد که دلار با ورود به محدوده هشت و یا 9 هزار تومانی، در 6 ماه آینده در همین بازه بماند و اگر قرار باشد در 6 ماه آینده به قیمت های بالا بازگردد، در واقع این حرکت آسانسوری، جز به نفع عده ای تراست قدرتمند و رانتخوار و به زیان عامه مردم نخواهد بود.
وی با یادآوری اینکه باید در تعیین نرخ مطلوب ارز عواملی چون نرخ تفاضل تورم و بهره داخلی و خارجی را در نظر گرفت، گفت: اگر با این معیار، نرخ ها واقعی نباشد، نمی توان تضمین کرد که در چند ماه دیگر، ارز چند برابر و یا حتی نصف نشود.
سمیعی تاکید کرد: وظیفه بانک مرکزی کنترل نوسانات و تلاط های مخرب در بازار است نه اینکه نرخ ها را به صورت مصنوعی و با روش دستوری بالا یا پایین ببرد.
وی خواستار آن شد که بانک مرکزی نرخ واقعی ارز را برآورد کرده و در همان دامنه قیمتی کنترل کند و اجازه ندهد عوامل روانی و یا سفته بازان بخواهند این بازار را به نفع خود تغییر دهند.

** تلاش برخی کشورها برای تاثیر بر بازار ارز ایران
وی از عربستان به عنوان یکی از دشمنان اقتصادی ایران یاد کرد و گفت: همانطور که در گذشته هم دیده شده، سعودی ها توسط عمال خود در دوبی، اربیل، افغانستان، ترکیه و ..‌. سعی دارند بر بازار ارز ایران اثر بگذارند و به فضاسازی ها دامن بزنند؛ گاهی با استفاده از عوامل خود نرخ ها را بالا می برند و گاهی نیز برای پایین آوردن آن دست به کار می شوند تا فنر قیمت ها جمع شود تا در زمان لازم با یک بهانه و تلنگر، این فنر رها شده و قیمت ها باز هم افزایش یابد.

** هیچ کجای دنبال مبالغ بالا آنلاین جابجا نمی شود
این کارشناس بازار ارز درباره اینکه اقدام های محدودیت ساز بانک مرکزی در جابجایی پول با مبالغ بالا از طریق تراکنش های بانکی و چک های تضمین شده چقدر در کنترل بازار موثر بوده است، گفت: نمی توان اثر این امور کنترل کننده را بر بازار ارز کتمان کرد زیرا همین که پول در قالب نقل و انتقال آنلاین و حتی چک های بانکی در یک روز چند بار گردش پیدا کند خود عامل تورم خواهد بود زیرا به نوعی حجم نقدینگی را افزایش نشان می دهد و گاهی با یک تومان، چندین بار معامله صورت می گیرد و یک تومان نقش چندین تومان را بازی می کند.
سمیعی یادآور شد: در کشوری چون انگلستان نقل و انتقال ها حتی تا 48 ساعت هم زمان می برد و اینطور نیست که پول در لحظه به حساب وایز شود؛ مگر با هزینه های سنگین، اینطور که با روش آنلاین پول به سرعت جا به جا شود، قدرت آن نیز چند برابر می شود و برای نمونه با 100 میلیون تومان می توان به اندازه یک میلیارد تومان معامله انجام داد.

** حداکثر نوسان ارز باید یک درصد باشد
سمیعی در پاسخ به اینکه نرخ ها براساس چه سازوکاری از سوی بانک مرکزی به صرافی بانک ها اعلام می شود که نرخ کف بازار را تعیین می کند، توضیح داد: اساس کار بر این است که نرخ ها در زمان بسته شدن بازار در روز گذشته تعیین می کنند اما باید دید که چه عواملی در بازار دخیل بوده که خواسته نرخ ها پایین بیاید.
وی افزود: کنترل بازار باید در یک دامنه نوسانی مشخص و حداکثر یک درصد باشد؛ اگر این میزان یک درصد بیشتر شود یعنی یک جای کار مشکل دارد و رانتی در کار است.

** ایجاد spv بر نرخ واقعی ارز اثری ندارد
این فعال بازار ارز درباره اینکه اعلام اتحادیه اروپا مبنی بر اینکه کانال مالی با ایران به زودی به نتیجه می رسد تا چه میزان بر بازار موثر بوده است، توضیح داد: مبادلات مالی با کشورهای مختلف
اکنون توسط صرافی ها در حال انجام است و راه اندازی این کانال نیز ربطی به واقعیت نرخ ها در بازار ندارد اما البته برای نظام اقتصادی کشور امر مبارکی است و باعث می شود، مبادلات مالی کلان دولتی بسیار راحت تر انجام شود.
وی تاکید کرد: باید نرخ واقعی ارز را از تفاضل نرخ بهره و تورم داخلی و خارجی به دست آورد و روی قیمت های پایه تاثیر داد.
وی درباره اینکه چرا اکنون که نرخ ها پایین آمده، صرافی ها ارز نمی فروشند، توضیح داد: طبق بخشنامه های بانک مرکزی در کنار 23 ارز خدماتی صرافی ها تا 2 هزار یورو یعنی حدود 2200 دلار امکان فروش ارز با کارت ملی به مردم عادی را دارند اما وقتی نوسان قیمتی پیش می آید، برخی صرافان از خرید و فروش امتناع می کنند تا بازار به نرخ های تعادلی برسد.
 صرافی ملی ایران که نرخ های کف بازار را روزانه اعلام می کند، بهای خرید هر دلار را برای امروز 10 هزار و 50 تومان و نرخ فروش آن را 10 هزار و 100 تومان اعلام کرده است؛ هر یورو نیز 12 هزار تومان خریداری و 12 هزار و 100 تومان فروخته می شود.
با این اوصاف و اینکه دیروز نرخ فروش دلار در صرافی بانک ملی 10 هزار و 750 تومان بوده، میزان نوسان آن بیش از 6 درصد برآورد می شود.
دیروز میانگین وزنی نرخ فروش ارز بر مبنای معاملات ثبت شده در «سامانه نظارت ارز (سنا)» توسط بانک ها و صرافی‌های مجاز کل کشور برای هر یورو 13 هزار و 239 تومان و هر دلار 11 هزار و 49 تومان بود.
در سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی (نیما) که در آن معاملات حواله‌های ارزی انجام می شود نیز دیروز بهای هر یورو به طور متوسط 9340 تومان و هر دلار آمریکا 8700 تومان ثبت شده است.