بورس نفتی و ظرفیت خصوصی ها برای دور زدن تحریم

به گزارش ایران اکونومیست؛  زمانی که «اسحاق جهانگیری» معاون اول رییس جمهوری از شکست قطعی آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران می گوید، مطمئنا بدون پشتوانه سخن نمی راند و دستگاه اجرایی برای تداوم فروش طلای سیاه تدبیری جدی و چندوجهی اندیشیده است.
عرضه نفت صادراتی در بورس انرژی، یکی از این تدابیر است که دیروز یکشنبه ششم آبان ماه پس از بحث و نظرهای بسیار سرانجام عملیاتی شد؛ اقدامی که نه تنها توانست طلسم انحصار فروش نفت ایران را که از سوی وزارت نفت مدیریت و اجرا می شد بشکند، بلکه امیدها برای بهره گیری از ظرفیت های بخش خصوصی جهت تداوم جریان صادرات نفت و بی اثر کردن تحریم های آمریکا را افزایش داد.
دیروز حوالی ساعت 2 و نیم بود که پیشنهاد عرضه یک میلیون بشکه نفت خام در سامانه معاملاتی بورس انرژی با قیمت پایه 79 دلار و 15 سنت ارایه شد و نخستین خریداران خصوصی نفت را به تکاپو انداخت.
فاصله قیمتی حدود 16 دلاری میان نرخ پیشنهادی عرضه شرکت ملی نفت و پیشنهادهای خریداران در فرایند عرضه و تقاضا به انعطاف طرفین و توافق بر سر نرخ 74 دلار و 85 سنت برای هر بشکه انجامید و بر همین اساس 8 محموله 35 هزار بشکه ای نفت خام معامله شد.
این، نخستین تجربه موفق عرضه صادراتی نفت خام در بازار فیزیکی بورس انرژی در کشور است. پیش از این در سال 1390 و در دولت دهم تلاش هایی برای وارد کردن نفت خام به بازار سرمایه صورت گرفته بود که به خاطر فراهم نبودن زیرساخت ها و نبودن اراده جدی برای عملیاتی سازی آن، با استقبال بخش خصوصی مواجه نشده بود.

**آیا بورس نفت موفق خواهد بود؟
به طور کلی بورس از ظرفیت های ویژه و منحصر بفردی برای رونق و توسعه اقتصادی کشورها برخوردار است. این ظرفیت در کشور ما چنان که باید مورد توجه و استفاده قرار نگرفته است. ورود نفت خام به بازار سرمایه می تواند با رونق بخشی به صادرات این کالای استراتژیک و ایجاد روزنه ای جدید برای فروش نفت، سپری قابل اطمینان در برابر تحریم های یکجانبه آمریکا ایجاد کند.
نفت خام صادراتی طی 12 سال گذشته 2 مرحله حضور در بورس را تجربه کرده است؛ حضوری که به خاطر فراهم نبودن زیرساخت ها بیش از چند روز تداوم پیدا نکرد و به عنوان تجربه ای ناموفق بر تارک بورس انرژی باقی ماند.
دولت با بهره گیری از این تجربه، این بار شرایط عرضه نفت در بورس را تغییر داد تا با ایجاد جذابیت ها و تسهیلات بیشتر بخش خصوصی را به ورود به این بازار ترغیب کند؛ تسهیلاتی که به نظر می رسد موثر افتاده و توانسته در نخستین روز، سه خریدار از بخش خصوصی را جذب کند. کارشناسان فروش 280 هزار بشکه نفت در نخستین روز عرضه را بسیار امیدوارکننده و در نتیجه ارایه تسهیلات تازه می دانند.
این بار برخلاف دو دوره گذشته شرط اهلیت خریدار برداشته شده و دیگر نیازی نیست خریدار ثابت کند که قرارداد پالایشی، پالایشگاه و توان مالی دارد. همچنین حذف محدودیت مقصد، حذف شرط ارایه صورت های مالی، کاهش حجم محموله های خرید از 500 هزار بشکه به 35 هزار بشکه، انعطاف قیمتی، تعیین نرخ معامله در چارچوب عرضه و تقاضای واقعی که نمونه بارز آن در معاملات دیروز دیده شد، فراهم شدن امکان ورود خریداران خارجی و رقابتی تر شدن بازار و ... از مزایا و تسهیلاتی است که به نظر می رسد این بار بتواند تداوم عرضه نفت در بازار سرمایه و استقبال بخش خصوصی را تضمین کند.
با این حال، در جریان استمرار بورس نفتی و تداوم عرضه نفت در این بازار است که به مرور زیرساخت های آن در حوزه نقل و انتقالات پولی، کشتیرانی، بیمه، بازاریابی بخش خصوصی و ... ارتقا خواهد یافت و به مرور این بازار رونق بیشتر خواهد گرفت.

**گذرگاهی برای دور زدن تحریم های آمریکا
تحریم های جدید آمریکا که فروش نفت ایران را هدف گرفته قرار است از 13 آبان ماه عملیاتی شود. با توجه به اینکه بسیاری از مسوولان اقتصادی از جمله «فرهاد دژپسند» وزیر اقتصاد می گویند تحریم نیمه آبان از قبل اجرایی شده، ایران از مدتها پیش در جستجوی راهکارهایی برای دور زدن این تحریم ها بوده است. در نتیجه همین برنامه و سازوکارها است که «بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت تحریم کامل نفت ایران را رویای دست‌نیافتنی آمریکا می خواند و معاون اول رییس جمهموری از کاهش تنها چندصدهزار بشکه ای نفت ایران می گوید.
جهانگیری در آیین نکوداشت روز ملی بیمه سلامت اظهار کرد: ایران در ماه‌های گذشته 2 و نیم میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد، حال ممکن است چند هزار بشکه کاهش یافته باشد ولی ما همواره تاکید داشتیم که نباید صادرات نفت ایران از یک میلیون بشکه کمتر شود. امروز اتفاقی که می‌افتد دروغی است که دولتمردان آمریکایی به مردم دنیا و آمریکایی‌ها می‌گویند که باید نفت عربستان و دیگر کشورها جایگزین نفت ایران شود تا قیمت آن افزایش نیابد. معاون اول رئیس‌جمهوری همچنین اظهار کرد: قیمت نفت که حدود 30 دلار می‌فروختیم اکنون به 80 دلار رسیده است، آمریکایی‌ها اگر می‌توانستند فروش نفت ایران را متوقف کنند حتما قیمت نفت به بالای 100 دلار می‌رسید. به این ترتیب عرضه نفت در بورس انرژی تنها یکی از ده ها راهکار ایران برای دور زدن تحریم های آمریکا است؛ راهکاری که البته بسیار مهم و موثر است. به گفته کارشناسان بخش خصوصی و مشتریان خارجی می توانند خارج از مقررات سخت دنیا، سازوکاری موثر برای فروش نفت ایران در دوره تحریم ها فراهم کنند.
برخی ناظران بیان می دارند آمریکا با تحریم شرکت هایی که به واسطه بخش خصوصی از ایران نفت می خرند، می تواند همچنان ایران را زیر فشار قرار دهد، این در حالی است که با توجه به عدم موفقیت کامل ترامپ در متقاعد کردن کشورها به خودداری از خرید نفت ایران، موفقیت او در متقاعد کردن بخش خصوصی به شدت مورد تردید است.
از سوی دیگر کارشناسان بر این باورند تمایل چین به خرید نفت ایران در سایه رقابت های اقتصادی پکن و واشنگتن و ظهور مشتریان جدید از کشورهای کوچکتر همراه با ورود بخش خصوصی داخلی و خارجی به این بازار طرح تحریمی آمریکا را با شکست مواجه خواهد کرد، به ویژه آنکه به گفته جهانگیری، «با همین فضاسازی فکر می‌کنیم اگر یک میلیون بشکه نفت هم صادر کنیم درآمد نفت را به دست آوردیم.»
قرار است از این به بعد کارگزار شرکت ملی نفت هر هفته یک میلیون بشکه نفت را در بورس انرژی عرضه کند. فروش 280 هزار بشکه ای نفت در روز نخست عرضه این کالای استراتژیک، از سوی کارشناسان سیگنال های مثبتی به بازار انرژی و بخش خصوصی صادر کرده است. فراهم شدن امکان حضور بخش خصوصی خارجی به این بازار هم امکان رقابتی تر شدن آن را افزایش می دهد و دورنمای راه‌اندازی یک بورس نفت بین‌المللی را تصویرگری می کند؛ اقدامی که در کنار تضمین گیری از اروپایی ها برای راه اندازی بازار مالی مستقل جهت مبادلات نفتی، لابی با چینی ها و هندی ها و راهکارهایی چون استفاده از کشتی‌های غیرایرانی و ذخیره‌سازی روی دریا و... می تواند ایران را از دام تحریم برهاند.