غربت میوه بهشتی در مازندران

به گزارش ایران اکونومیست؛ مازندران با داشتن یکهزار و 500 هکتار باغ انار و تولید 22 هزار تن محصول در سال، رتبه یازدهم کشور را دارد و اگر 12 هزار هکتار درختان انار خودرو و ترش خلیج میانکاله را به آن اضافه کنیم، بدون ارفاق در جایگاه دوم می نشیند.
البته در این حساب و کتاب سرانگشتی، درختان اناری که نقش حصار را برای مزارع و باغستان های دیگر در مناطق جلگه ای و دامنه ها ایفا می کنند و یا درختانی که در حیاط خانه های روستایی برای مصرف خانوار به ثمر می نشینند، محاسبه نشده اند، چه آن که اگر چنین شود شاید با فاصله زیاد جایگاه نخست را به خود اختصاص دهد.
درختان انار مازندران را باید جزو سخت جان ترین گونه درختی شمار آورد؛ از آن جهت که نه گونه های مختلف مرکبات با سودآوری سرشار توانست جا را برایشان تنک کند و نه گوجه فرنگی که طی چند دهه اخیر به ' مزه غالب ' غذاهای ایرانی تبدیل شده از محبوبیت میوه آن کاست.
شاید اگر از انار به عنوان میوه بومی مازندران یاد کنیم، چندان بی راهه نرفته باشیم چرا که بقایای به دست آمده از دوره غارنشینی بشر در این خطه که به بیش از سه هزار سال قبل بر می گردد، نشان می دهد مردمان این دیار با این میوه بهشتی آشنایی داشتند.
البته این نشانه باستانی در حد نقاشی یا چیزی در این حد نیست که با تفسیر باستان شناسان هویت یابی شده باشد، بلکه یک فقره شی مفرغی شبیه انار است که در محوطه باستانی ' گوهرتپه ' بهشهر در شرق مازندران به دست آمده و قرار است امروز همزمان با جشنواره انار رونمایی شود.
** روح فرهنگی، راز سخت جانی انار مازندران
گذشته از دیرینگی آشنایی مازنی ها با انار که آن را در حد درخت بومی این منطقه نزدیک می کند، سنت غذایی مردمان این استان نیز مهم ترین دلیلی است که سبب شده است تا با وجود همه کمی و کاستی ها و مشقتی که باغداران تحمل می کنند، باغستان های انار همچنان سرپا بمانند.
تقریبا هیچ غذایی در حوزه جغرافیای فرهنگی مازندران بدون انار مزه نوستالژیکش را برای مردمان این خطه نخواهد داشت؛ حتی اگر آن غذا در حد ' آش ترش ' و خوردنش برای تفنن باشد چه رسد به غذاهای اصلی و سنتی مازندرانی ها که بخشی از فرهنگ مهمان نوازی صاحبخانه ها را تشکیل می دهد مانند اردک توپر و ماهی توپر و سس هایی چون اناردون، سیرانار و غیره که مزه اصلی غذاهای مازندرانی ها را تامین می کند.
با وجود جایگاه مازندران در داشتن باغ های انار و تولید محصول و به رغم دیرینگی درخت انار در این سرزمین و نقشی که این میوه در اقتصاد و معیشت مردمان استان در کنار نقش فرهنگی دارد، اما همچنان پای فراوری این محصول می لگند و اندک میزانی از تولید بیش از 30 هزار تنی آن تنها به روش سنتی و با دخالت مادربزرگ ها تبدیل به رب و دانه خشک می شود، روشی که شاید در سال های آینده خود تبدیل به نوستالژی شود.
** صنایع فراوری، پای لنگ توسعه باغستان های انار
باغداران مازندرانی که این روزها آستانه تحملشان به خاطر تغییرات اقلیمی به کمترین میزان خود رسیده است، از این شکوه دارند که این استان با وجود جایگاهش در تولید انار و نقش فرهنگی این میوه بویژه در سنت غذایی، تنها سختی و مشقت به ثمرنشاندن درختان و چیدن میوه را نصیب می برند و سودش در استان های دیگر به جیب واسطه ها و شاید کارخانه دارانی می رود که صنعت فراوری را در آنجا پهن کرده اند.
شهرستان بهشهر در شرق مازندران با تولید حدود 10 هزار و 450 تن انار در سال، قطب تولید این میوه به شمار می رود و باغداران این منطقه به خاطر نبود صنایع فراوری مجبورند بیشتر دسترنج خود را به صورت فله به دیگر نقاط استان و کشور حمل کنند تا پس از بسته بندی به با سود سرشاری که نصیب دیگران می شود به بازار عرضه شود.
بیش از 90 درصد انار تولیدی در باغستان های شرق مازندران از جمله بهشهر ارگانیک است و بدون استفاده از هرگونه سم و کود شیمیایی به دست می آید و همین ویژگی هم لزوم توجه به صنایع تبدیلی و تکمیلی برای فرآوری این محصول را بیشتر می کند.
رضا باقری یکی از کشاورزان منطقه خلیل شهر بهشهر با گله از نبود صنایع فراوری و بسته بندی در منطقه ،  گفت: بخش قابل توجهی از محصولمان هر سال به خاطر فراهم نبودن شرایط لازم برای فرآوری و صنایع تبدیلی دور ریخته می شود.
وی افزود: اگر چه 60 درصد تولیدات انار به صورت تازه خوری است و 40 درصد هم به فرآوری و رب انار توسط افراد محلی تبدیل می شود؛ اما در همین بین بخشی از هسته باقی مانده از انار در پخت رب انار و حتی خود انار دور ریخته می شود.
این باغدار بهشهری توضیح داد: با توجه به اینکه همه تولید انار به مصرف داخلی نمی رسد ، بخشی از این محصولات با قیمت پایین به استان های دیگر ارسال می شود که در این بین بخشی از محصولات هدر می رود، در حالی که ایجاد صنایع تبدیلی در شهرستان می تواند تا حدود بسیار زیادی از مشکلات کم کرده و گامی موثر برای توسعه اقتصادی و اشتغال جوانان باشد.
باقری گفت: باغداری انار در منطقه ما همچنان سنتی است و حتی پخت رب انار هم به صورت سنتی و خانگی انجام می شود و سال هاست که با ان مشکلات دست و پنجه نرم می کنیم و صنایع تبدیلی، همچنان حلقه مفقوده بخش کشاورزی است که در شرق مازندران تکمیل نشده است.
اکبر هاشمی که در روستای شهیدآباد بهشهر دارای باغ انار است به نرخ بالای تسهیلات بانکی برای ایجاد و احداث صنایع تبدیلی اشاره کرد و گفت: در این بخش برخی از کاغذبازی ها و همچنین بالا بودن نرخ سود تسهیلات بانکی موجب شده است که جوانان با انگیزه ای که توان و فکر ایجاد صنایع تبدیلی را دارند عقب نشینی کنند و لازم است مسئولان بیش از پیش در این بخش کمک کار سرمایه گذاران و جوانان بومی باشند.
وی افزود: نبود جایگاه و پایانه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی هم موجب شده است که در فصول مختلف در حاشیه جاده ها شاهد خرده فروشی محصولات باغی و کشاورزی مانند انار ، پرتقال، انجیر، ذرت، صیفی جات و غیره توسط جوانان باشیم که گذشته از نداشتن صرفه اقتصادی، با خطرات مختلف جاده ای و ایمنی هم همراه است.
این باغدار بهشهری گفت: وجود واسطه ها و دلالان موجب شده است که نه تنها در بخش فروش انار بلکه در فروش بسیار از محصولات باغی و کشاورزی با مشکل رو به رو باشیم در حالی که اگر کارخانه صنایع تبدیلی و یا پایانه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی ایجاد شود؛ فرزندان ما از خرده فروشی و فله فروشی در کنار خیابان ها رها شده و با تمرکز در فروش، شغل آبرومندی برای آنان فراهم می شود.
نازبانو محمدپور یکی از بانوان شرق مازندران که در کنار همسرش در کار کشاورزی و باغداری کمک می کند  گفت: سالهاست که همراه با مادران و مادربزرگان خود به این کار اشتغال داشته و داریم و در مهر ماه مهم ترین کار ما همین پختن رب انار یا ترشی انار در روستاهاست که البته این رب انار ارگانیک، طبیعی و سالم، به دلیل نبود بازار هدف مناسب با قیمت ناچیز و بسیار کمی به فروش می رود.
وی افزود: به دلیل نبود بازاریابی و بازارسازی مناسب در شهرستان، رب انار تولیدی ارگانیک خود را باید با قیمت بسیار پایین و ناچیز به واسطه ها فروخته و یا به صورت فله و خرده فروشی انجام دهیم که عایدی مناسبی حاصل نمی شود.
این بانوی مازندرانی با اعلام اینکه مراحل پخت رب انار بسیار سخت طاقت فرساست، گفت: این روش فراوری سنتی در بهشهر شاید تنها تا چند سال دیگر دوام بیاورد و وقتی نسل جدید بزرگ شود دیگر نه توانی برای انجام این کار را دارد و نه از مادرانشان خبری است تا در این بخش آستین ها را بالا زده و بساط پخت ترشی انار را به پا کنند و لذا لازم است که برای ایجاد صنایع تبدیلی اقدام شود.
وی افزود: با ایجاد کارخانه تبدیلی، انارهای ریزتر و ترکیده به کارخانه رب انار و فرآوری های مختلف دیگر روانه شده و با بسته بندی مناسب و بهداشتی روانه بازار شود که هم از دور ریز آن جلوگیری می شود و هم از نظر تولید مقرون به صرفه است و هم اینکه برای جوانان اشتغال پایدار ایجاد می شود و همچنین با بازاریابی مناسب، باغداران به درآمد مناسب و بیشتری دست خواهند یافت و دست واسطه ها کوتاه می شود.
رضا فاضل یکی از کارشناسان کشاورزی منطقه هم در این باره  گفت: ایجاد صنایع تبدیلی می تواند تا حدود بسیار بالایی از دورریز محصولات جلوگیری و صرفه اقتضادی را برای کشاورزان به ارمغان آورد.
وی افزود: با توجه به کشت قابل توجه انار در شهرستان بهشهر و نیازمندی به صنایع تبدیلی، یک سرمایه گذار وارد کار شده است و مقدمات اجرای کارخانه صنایع تبدیلی در بهشهر در دست انجام است و با سیر مراحل قانونی اجرایی می شود.
مدیر جهاد کشاورزی بهشهر هم به خبرنگار یارنا گفت: بهشهر با داشتن یکهزار و 50 هکتار باغ انار و تولید 10 هزار و 450 تن محصول ، بیشترین سطح زیر کشت انار مازندران را به خود اختصاص داده است.
خلیل حقیقی افزود: هم اکنون یکهزار و 350 بهره بردار انار در بهشهر فعالیت دارند و وجود 150 هکتار انار خودرو ترش پراکنده و 12 هزار هکتار انار ترش متمرکز در میانکاله با عملکرد پنج تن در هر هکتار حاکی از جایگاه مناسب و خوب این میوه و توسعه پرورش انار در بهشهر است.
وی ادامه داد: شهرستان بهشهر جایگاه مناسبی برای توسعه و رشد انار دارد و عایدی خالص باغداران از فروش انار در بهشهر سالانه 220 میلیارد ریال برآورد می شود که با توجه به این رقم بالای گردش مالی و میزان تولید انار که می تواند بیشتر هم شود، ایجاد صنایع تبدیلی را دوچندان می کند.
مدیر جهاد کشاورزی بهشهر، مهمترین ویژگی انار این شهرستان را ثمردهی ارگانیک آن دانست و گفت: 90 درصد انار بهشهر به صورت ارگانیک به ثمر می نشیند و هیچ گونه کود و سم شیمیایی در باغستان های شهرستان استفاده نمی شود در حالی که چنین وضعیتی در بسیاری از کشورهای جهان و حتی استان های مختلف کشورمان، کمتر به چشم می خورد.
حقیقی گونه های مختلف انار بهشهر را شامل انار ترش باغی ، ترش جنگلی پوست قرمز، ترش جنگلی پوست سفید، شیرین، شکری، ملس، لمسری، ترش خودرو، انار ترش خزری، شیرین جنگلی، انار قرمز و انار خودرو میانکاله معرفی کرد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران هم گفت: مازندران با دارا بودن یکهزار و 500 هکتار باغ انار و تولید 22 هزار تن رتبه یازدهم را در کشور دارد که با احتساب 12 هزار هکتار درختان انار ترش خودرو در خلیج میانکاله بهشهر، رتبه استان به دوم می رسد.
محمدتقی شکوهی با اشاره به وجود آب و هوای مناسب و ایده‌آل برای رشد درختان انار، یادآور شد: مناطق نیمه گرمسیری با زمستان‌های خشک و معتدل و نیز تابستان‌های نسبتا گرم و خشک برای رشد این درخت مناسب است که مازندران دارای چنین شرایط آب و هوایی است.
وی افزود: با توجه به فرآوری صددرصدی انارهای ترش مازندران و تبدیل آن به رب، انار دان و پودر، این محصول دارای ارزش افزوده و اشتغال‌زایی قابل ملاحظه‌ای است.
شکوهی عمر اقتصادی درخت انار را تا 70 سال دانست و گفت: سالانه 1.5 میلیون تن انار در دنیا تولید می‌شود و ایران با دارا بودن سطح زیرکشت حدود 75 هزار هکتار و تولید بیش از 750 هزار تن، نخستین تولیدکننده این میوه پاییزه است.
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان بهشهر هم به خبرنگار یارنا گفت: در بخش صادرات انار از بهشهر مقدمات کار در دست بررسی و اقدام است و بازار هدف در حال بررسی است تا تبادل قیمت انجام و برای صادرات اقدام شود.
اسماعیل هادی نژاد افزود: تمایلاتی برای صادرات به کشورهای حاشیه خزر وجود دارد که در دست برنامه ریزی و رایزنی در این بخش هستیم و با نهایی و تکمیل شدن مرحله، اطلاع رسانی می شود.
هادی نژاد گفت: اکنون مهم ترین عامل برای کشورهای هدف در بخش صادرات، قیمت تمام شده محصول است که باید توجه و تلاش شود تا هزینه تولید و هزینه های جانبی کالاهای صادراتی به حداقل برسد و کالا قابلیت تبادل با کشورهای دیگر را داشته و در امر صادرات، به رونق قابل قبول برسیم.
بر اساس گزارش های رسمی از 28 رقم انار موجود در مازندران 16 گونه در شهرستان بهشهر کشت می شود.
علاوه بر استفاده و تازه خوری از میوه انار، از این میوه بهشتی برای فرآوری های مختلف همچون آب انار، رب انار، دون انار، پودر انار و لواشک تهیه می‌شود.
فصل برداشت انار مازندران از اواسط شهریور ماه شروع شده و تا اواخر آبان ماه در برخی از مناطق ادامه دارد.
باغداران مازندرانی هم اکنون در آخرین روزهای برداشت انار از باغستان های خود هستند و انتظار دارند مسئولان بخش های مختلف در کنار برگزاری جشنواره های مختلف به بهانه تولید محصولات کشاورزی و باغی، اقدامات عملی هم در ساماندهی و سر و سامان دادن به تولیدات این بخش ها داشته باشند.
شهرستان بهشهر از امروز دوم آبان ماه میزبان برگزاری ششمین جشنواره ' انار اشرف ' است، جشنواره ای که به نظر می رسد تاکنون تنها توانسته موضوع مشکل دار شدن باغداری انار را به رسانه ها بکشاند و تا رسیدن به اهداف دیگر چون ایجاد صنایع تبدیلی و بسته بندی، حمایت ملموس از باغداران و ایجاد اشتغال برای جوانان در این بخش آن هم از نوع پایدار فاصله دارد.