براستی او کیست که چنین خداوندگار هنر اصیل بلوچان و تک ستاره درخشان موسیقی نواحی ایران زمین لقب گرفته و نیز با گذشت نزدیک به یک دهه از درگذشت این اسطوره بی‌مانند موسیقی هنوز مردم و مشتاقان به هنر متعالی ایشان در فراغ وی رشک می‌خورند و با یاد و خاطره‌هایش حسرت بر دل‌ها می‌نشیند و اشک بر گونه‌ها بسیار می‌شود جاری.
آخر مگر سراغ داریم کسی را که اینچنین با هنر متعالی خویش حال همه را خوب کند از نوجوان تا پیر و از کوچک تا بزرگ شور و سرمستی را بر دل نسل‌های مختلف ایجاد بنماید و احساس خوشایند هستی را نیز تسکین بدهد آلام بی‌انتهای یک قوم را صد البته که ما سراغ نداریم در تاریخ قوم خویش!
باور بفرمایید صاحب این قلم اهل بزرگ نمایی و درشت گویی و توصیف‌نویسی تهی یا مرده پرستی نیست و روحیه‌ای اینچنین نیز ندارد اما کمتر دیده‌ایم که یک اثر موسیقایی برای همه نسل‌ها، سلایق و سنین کاربردی چنین داشته باشد و به جرأت می‌توان گفت آثار «ملاکمالان هوت» اسطوره موسیقی بلوچستان که در دمدمه‌های زادروز ایشان قرار گرفته‌ایم در نیمه نخست شهریور ماه خواستنی مردم بلوچ؛ یکی ازهمان معدود آثار موسیقایی ایران زمین و اقوام و ملل است.
استاد محمد رضا شجریان در مراسم بزرگداشت«ملاکمالان»این اسطوره بی‌بدیل موسیقی ایران که مهرماه 1386 توسط شورای عالی فرهنگستان هنر برگزار شد گفت:«برای من مایه خشنودی و مباهات است که امروز دربزرگداشت بزرگواری از اهالی موسیقی بلوچ شرکت می‌کنم در حالی که باید بگویم متأسفانه تاکنون آن گونه که شایسته است این فرهنگ را نشناخته وازملا کمال‌ها قدردانی نکرده‌ایم.»
و نیز محمدرضا درویشی اولین مؤلف دایرة المعارف موسیقی ایران معتقد است«استاد کمالان» بزرگ‌ترین خواننده و موسیقیدان به معنای واقعی کلمه در بلوچستان و در سراسر کشور پهناور ایران است چراکه کمالان علاوه بر اینکه خواننده‌ای برجسته است، شاعری پر آوازه است که حافظ تاریخ شفاهی، فرهنگ اساطیر و ناموس فرهنگی منطقه خودش نیز به شمار می‌رود.»
گفته‌های دو نفر از برجسته‌ترین موسیقیدانان ایران زمین در این یادداشت کوتاه آورده شد برای سندیت مدعای خویش تا خدایی ناکرده متهم به درشت گویی نشوم چرا که متأسفانه در جامعه کنونی ایران و حتی در میان الیت و خواص آن هیچ‌گونه شناختی نسبت به مفاخر فرهنگی خویش نداریم هیچ بلکه حتی صاحبان رکن چهارم دموکراسی یعنی مطبوعات و رسانه‌های جمعی کشور نیز با گذشت چند روز از سالگرد درگذشت این اسطوره نامی از ایشان نامی نبرده‌اند که این یا به منزله همان شناخت نداشتن از مفاخر خویش می‌دانیم یا آنکه مبنای ارزش و اولویت‌گذاری رسانه‌ها چیزی غیر از این است که به آن اشاره شد.
باری؛ دلایل بسیار متعددی را می‌توان مترتب دانست بر شکل‌گیری شخصیت برجسته «ملاکمالان هوت» که امروزه با گذشت نزدیک به یک دهه از درگذشت اندوه بار ایشان هنوز هر کجا نشانه‌ای از او باشد مردم بلوچ را بسوی خویش می‌کشاند چرا که محال بود در سال‌های بی‌رسانه در هر خانه بلوچ صدای استاد «کمالان»طنین‌انداز نباشد براستی که او راوی و میراث دار واقعی دردها، رنج‌ها و باورهای یک قوم بود و خود به تنهایی رسانه‌ای پر نفوذ در دل بلوچان از دهه 30 و زمانی که رسانه چندان مفهوم نیافته بود در ایران.
به جرأت می‌توان«ملاکمالان» را یگانه شخصیتی دانست که بواسطه وجود ارزشمند خود بسیاری از شخصیت‌های مشهور بلوچستان درعرصه ادب و هنر را شکل داد و اعتبار بخشید از جمله آنان می‌توان به مولوی عبدالله روانبد شاعر پرآوازه و محبوب بلوچستان اشاره کرد که سراینده اشعار استاد کمالان بود و از او به‌عنوان سعدی بلوچستان نیز یاد می‌شود یا اینکه علی بلوچ قیچک نواز برجسته و شهیری که محبوبیت، نام، یاد و خاطره کنونی خویش را با آهنگسازی و نوازندگی آثار«استاد کمالان» وام گرفته و مثال‌های متعددی از این دست.
استاد«کمالان»هوت در اسفند ماه 88 درگذشت و تاریخ فرهنگ و هنر و ادب این مرز و بوم به یاد ندارد چنین خاکسپاری و سیل عظیم جمعیت و سوگواری سراسری مردم بلوچستان را.
و اما بعد شاید درک و هضم کلمات پایانی برای مخاطبان سخت باشد ولی واقعیتی است غم انگیز و غیر قابل باور که متأسفانه اسطوره‌ای چون «کمالان» هوت حتی یک اثر رسمی ضبط شده ندارد و هیچ‌کدام از آثاری ماندگار ایشان توسط هیچ یک از نهادها و ارگانی متولی به ثبت و ضبط نرسیده و تنها صدایی که از استاد مانده نام و آوازه هنر ایشان است در دل بلوچان سراسر دنیا و نوار کاست‌های بی‌کیفیتی که مردم از دهه سی تاکنون با عشق اقدام به ضبط و جمع‌آوری آن کرده‌اند در مراسم محلی که اکنون در گنجینه خانه هر بلوچ یافت می‌شود همین!
محمد بلوچ زهی بخشدار مرکزی نیک شهر
