54 درصد سپرده موسسات غیرمجاز در اختیار یک درصد

به گزارش ایران اکونومیست؛ بر اساس نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، کمتر از 1.3 درصد از سرمایه گذاران موسسات مالی اعتباری غیرمجاز سپرده های بالای 200 میلیون تومان داشته اند که در مجموع به 9.928 میلیارد تومان یعنی بیش از نیمی از کل سپرده‌ های این موسسات است.
پدیده موسسات مالی غیر مجاز طی سال‌ های اخیر از جمله مهم‌ ترین پدیده‌های اقتصادی بود که جنبه‌ های اجتماعی و سیاسی به خود گرفت و با تعمیق بحران در این موسسات، دولت و حاکمیت را با یک چالش امنیتی مواجه کرد. از این رو بررسی چنین پدیده ‌ای از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بررسی ریشه ‌های آن می‌تواند ابعاد پنهان آن را آشکار کند.
این موسسات عموما طی سال‌های 1386 تا 1394تاسیس شدند و در سال‌های ابتدای دهه 90 رشد چشمگیری داشتند. اکثر این موسسات از سال 1393 غیر مجاز اعلام شدند، اما با وجود آنکه بانک مرکزی غیر مجاز بودن این موسسات را اعلام کرد، همچنان شاهد ادامه فعالیت آنها بودیم. تجمعات اعتراضی مالباختگان طی سال‌های 1394 تا 1396 به مرور گسترش یافت و با افزایش فشار افکار عمومی و اعتراضات مردمی که دارای ابعاد سیاسی و امنیتی بود، مقامات بانک مرکزی، منابع لازم را برای بازگرداندن سپرده‌های شهروندان تخصیص دادند.
این سیاست عملا موضوع موسسات مالی غیر مجاز را از بحران چند بنگاه اعتباری تبدیل به چالشی ملی کرد. چرا که این سیاست آثار تورمی داشت که تمامی مردم ایران را با آن مواجه کرده است. نظرسنجی «ایسپا» از میان اقتصاددانان و کارشناسان بانکی نشان می‌دهد که علل اصلی شکل‌گیری موسسات اعتباری غیرمجاز، ضعف نظارتی، عدم اجرای قانون و ضعف قانون بوده است.
در نیمه دوم دهه 80، وزارت تعاون تفاهم‌نامه‌ای را با بانک مرکزی برای نظارت بر روند شکل‌گیری تعاونی‌های اعتباری امضا کرد. به گفته کارشناسان وزارت تعاون دولت نهم با بی‌توجهی به بانک مرکزی از مسببان اصلی شکل‌گیری موسسات اعتباری غیر مجاز است. پس از آن نیز با نبود نظارت‌های لازم موسسات غیر مجاز با بی‌توجهی بانک مرکزی رشد کردند و در نهایت سال 1393 برخی از این موسسات، از سوی بانک مرکزی به‌صورت رسمی غیرمجاز اعلام شدند.
از این رو، ایسپا در تازه ترین نظرسنجی خود، نزدیک یک میلیون و 270 هزار نفر از سپرده گذاران پنج موسسه مالی اعتباری غیرمجاز را از نظر شاخص‌ های «جغرافیایی»، «تحصیلی»، «مقصر اصلی از دید سپرده‌ گذاران»، «درآمد و محل مصرف نرخ سود» و «ترکیب سپرده‌ گذاری» بررسی کرده است.
همچنین بر اساس نتایج این نظرسنجی بیش از 85 درصد سپرده‌ گذاران زیر 10 میلیون تومان سپرده داشته‌ اند، در حالی که کل مبلغ سپرده این افراد کمتر از 4 درصد کل سپرده‌ ها بوده است. در واقع مبلغ سپرده‌ های این افراد به‌ طور متوسط کمتر از یک میلیون تومان بوده است. همچنین مطابق این بررسی‌ها بیش از ۴۵ درصد افراد سودهای دریافتی را به هزینه‌های جاری اختصاص می‌دادند.
در مقابل، 0.14 درصد افراد صاحب حساب بیش از 25 درصد کل سپرده‌ ها را به خود اختصاص داده اند که به‌ طور میانگین هرکدام 2.6 میلیارد تومان در این موسسات حساب داشته‌ اند.
این آمار به‌ طور روشن ادعای جذب سپرده‌ های کوچک از این موسسات و ارائه وام‌ های مورد نیاز مردم عادی را رد می ‌کند و نشان می ‌دهد که سپرده‌ های اصلی این موسسات مربوط به سپرده‌ گذاران کلان است.

** پولداران تهرانی، مشتریان موسسات مالی اعتباری
بررسی های صورت گرفته از چهار موسسه مالی اعتباری فرشتگان، ثامن ‌الحجج، البرز و افضل نشان می دهد، سپرده گذاران بیش از 200 میلیون تومانی در این موسسات ساکن تهران بوده و عموما در مناطق شمالی 1، 2، 3 و 6 زندگی می ‌کنند و در اکثر موارد سپرده‌ ها را از محل فروش اموال تامین کرده ‌اند.
همچنین به ترتیب ساکنان استان های خراسان شمالی، جنوبی و رضوی و سه استان ساحلی شمالی یعنی مازندران، گیلان و گلستان سهم بیشتری از صاحبان حساب و سپرده نسبت به جمعیت خود داشته اند.

** مقصر اصلی کیست
یافته‌های نظرسنجی از سپرده‌گذاران چهار موسسه فرشتگان، ثامن‌الحجج، البرز و افضل نشان‌دهنده این است که ساکنان مشهد و نیز استان‌های خراسان (شمالی، جنوبی و رضوی) و نیز سه استان ساحلی شمال سهم بیشتری از صاحبان حساب و سپرده را نسبت به جمعیت خود داشته‌اند.
مبلغ متوسط سپرده اولیه پاسخگویان نظرسنجی حدود 74 میلیون تومان بوده و متوسط مبلغ آخرین سپرده آنان 117 میلیون تومان بوده که 50درصد بیشتر از مبلغ اولیه است. میانگین سود دریافتی 24.1 درصد اعلام شده که رقم بالایی است. همچنین حدود 13 درصد افراد سپرده‌گذار سودهایی بالای 28درصد دریافت می‌کرده‌اند.
نتایج به‌دست آمده در این نظرسنجی با خطای ۵ درصد و قدرت تعمیم 95 درصد قابل استفاده است. سوالات متعددی در این نظرسنجی درخصوص جنبه‌های مختلفی چون مبالغ سپرده‌گذاری آنها، نحوه آشنایی و ورود به موسسات اعتباری و مقدار سپرده‌هایی که بانک مرکزی به آنان بازگردانده پرسیده شده است
در این نظرسنجی 75 درصد از سپرده گذاران در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه «به ‌نظر شما چه کسانی در بروز این مشکل مقصر هستند؟»، در همان اولویت نخست، دولت، حاکمیت و بانک مرکزی را مقصر اصلی عنوان کردند.
در رتبه بعدی نیز مدیران موسسات مالی قرار دارند، اما کمتر سپرده‌ گذاری بوده که خود را مقصر اصلی این موضوع معرفی کند.
نتایج به‌ دست آمده در این نظرسنجی نشان می ‌دهد افراد تحصیلکرده نسبت به سایرین، کمتر این تقصیر را متوجه دولت دانسته و به نسبت بیشتری حاکمیت و بانک مرکزی را مقصر می ‌دانند. همچنین افراد تحصیلکرده به نسبت کمتری مدیران موسسات و سپرده‌ گذاران را به‌عنوان مقصر اصلی معرفی کردند.

** سود سپرده را کجا خرج کرده اید
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در مرحله بعدی از سپرده گذاران شرکت کننده در این نظرسنجی در باره محل مصرف سود سپرده پرسش کرده است.
بر اساس نتایج این نظرسنجی، 45.5 درصد از صاحبان سپرده سودهای دریافتی را صرف هزینه های جاری می کردند که در نتیجه قطع این سود، چالش‌ هایی برای زندگی روزمره ‌شان ایجاد کرد. همچنین 28.7 درصد سودهای دریافتی خود را به سپرده های موجود اضافه می کردند. در این میان 25.1 درصد نیز سودهای دریافتی را به بازپرداخت وام و قسط اختصاص می دادند.

** سودهای 24 و 28 درصدی برای سپرده گذاران کلان
بر پایه نتایج به دست آمده در نظرسنجی ایسپا، میانگین سود دریافتی سپرده‌ گذاران 24.1 درصد بوده است. البته حدود 13 درصد از سپرده‌ گذاران، سود بالاتر از 28 درصد دریافت می‌ کردند.
از مجموع کل صاحبان حساب‌، کمتر از 1.3 درصد آنها سپرده بالای 200 میلیون تومان داشتند که البته 54 درصد رقم کل سپرده ‌ها را تشکیل می‌ دهد.
61 درصد از سپرده‌ گذاران کلان سود بالای 26 درصد دریافت می ‌کردند که این رقم دریافت سود تنها برای 33 درصد سپرده‌ گذاران عادی میسر بوده است.
سپرده ‌گذاران کلان با فاصله بیشتری نسبت به سایر سپرده‌ گذاران دارای جنسیت مرد بوده و بیش از دیگران از تحصیلات عالی برخوردار هستند.
همچنین بررسی‌ ها نشان می ‌دهد که حدود نیمی از سپرده‌ گذاران کلان، مشغول دریافت یارانه ماهانه هستند و نیمی دیگر یا خودشان انصراف داده‌اند یا در لیست حذفی قرار گرفته‌اند.
نتایج حاکی از آن است که بخش اصلی سپرده‌ های این موسسات مربوط به سپرده‌گذاران کلان است که جزو دو دهک پردرآمد کشور محسوب می‌شوند.
شرح کامل نتایج به دست آمده از این نظرسنجی در تارنمای مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران منتشر شده است.