پرونده سد گتوند دوباره به جریان افتاد

به گزارش ایران اکونومیست؛ نشست خبری تشریح اقدامات دولت در زمینه مسائل زیست محیطی استان، از سری میزگردهای تخصصی برنامه های هفته دولت، دوشنبه شب در نمایشگاه هفته دولت برگزار شد.
هوشنگ حسونی زاده معاون سازمان آب و برق خوزستان در این نشست، با اشاره به مطالعات علاج بخشی سد گتوند که توسط دانشگاه تهران انجام شد، اظهار داشت: در این مطالعات پنج راهکار ارائه و در نهایت سه راهکار تایید شد که شامل مدیریت مخزن، انتقال آب شور به منطقه نزدیک و انتقال آب شور به منطقه دور است اما اکنون با مستمسک قرار دادن گزینه «مدیریت مخزن» این کار ادامه یافته است.
وی با بیان اینکه سازمان آب و برق بر تخلیه آب شور از مخزن سد گتوند اصرار دارد، گفت: اخیرا در وزارت نیرو کمیته ای تشکیل شده که در حال بررسی پیشنهاد سازمان آب و برق است.
به گفته وی هم اکنون آب شور در ارتفاع 145 تا کف مخزن سد ذخیره شده که میزان شوری (EC) آن بین چهار هزار میکروموس تا 200 هزار میکروموس است.
حسونی زاده مسئولیت سازمان آب و برق در زمینه سد گتوند را یادآور شد و افزود: این سازمان از سال 1382 و قبل از شروع ساخت بدنه سد، متوجه گنبد نمکی شده و آن را به وزارت نیرو اعلام کرده بود اما پاسخ این بود که سد مشکلی ندارد و پرونده از دستورکار خارج شد.
وی اضافه کرد: بعد از انتصاب شمسایی به عنوان مجری سد گتوند، پرونده بایگانی شده آن دوباره به جریان افتاد و با تشکیل تیم فنی ثابت کرد که این سد مشکلاتی دارد اما در آن زمان بدنه سد حدود 70 درصد پیشرفت داشت.
حسونی زاده تصریح کرد: به آبگیری سد گتوند اعتراض کردیم، اما در آن زمان به هشدارهای ما درباره اثرات سد گتوند که منجر به نابودی خوزستان می شود توجهی نشد که تمام مکاتبات و مستندات آن موجود است.
سد گتوند علیا، بلندترین سد خاکی کشور و آخرین سد روی رودخانه کارون است که در25 کیلومتری گتوند در خوزستان قرار دارد.
کارشناسان می گویند جانمایی اشتباه این سد باعث شده که سازند نمکی گچساران در مخزن سد قرار گیرد و انحلال نمک این سازند باعث شور شدن آب مخزن و رودخانه کارون شده است. این سد در سال 91 با وجود مخالف شدید کارشناسان آبگیری شد.
مطالعات علاج بخشی سد گتوند در سال 94 به موسسه آب دانشگاه تهران واگذار شده و این موسسه گزارش خود را به سازمان مدیریت و برنامه ریزی (کارفرمای مطالعات) ارائه داده اما با گذشت چند سال از تصویب مطالعات، تصمیم نهایی در مورد سد گتوند اتخاذ نشده است. در این مطالعات سد گتوند به عنوان یک خطای ملی معرفی شده است.
370 هکتار زمین کشاورزی با 85 هزار بهره بردار کشاورزی در پایین دست سد گتوند قرار دارد که تحت تاثیر کیفیت آب این سد هستند.

*بررسی کارنامه نیشکر
معاون سازمان آب و برق خوزستان همچنین تصریح کرد: در پایان سال آبی جاری (شهریور ماه) وضعیت برداشت های شرکت توسعه نیشکر بررسی و در صورت اضافه برداشت با این شرکت برخورد قانونی می شود.
وی با اشاره به اینکه شرکت توسعه نیشکر مصرف کننده دائمی و دارای مجوز است افزود: در سال های اخیر به دلیل کاهش منابع آب به این شرکت اعلام شد که بخشی از نیازهای خود را کاهش دهد، پیشنهاد سازمان آب و برق کاهش 50 درصدی مصارف و صرفنظر از بخشی از کشت فعلی بود.
حسونی زاده اضافه کرد: با توجه به اضافه برداشت آب توسط برخی از واحدها، به آنها اعلام شد که از برداشت بی رویه جلوگیری کنند.
وی ادامه داد: با توجه به تعداد کارگران و خسارت به مزارع، در ستاد خشکسالی مصوب شد که پیشنهاد کاهش 50 درصدی مصارف نیشکر به 20 درصد تبدیل شود که بر همین اساس کنتورهایی نصب و میزان برداشت کنترل می شود اما بعضی مواقع این مزارع برداشت بیش از مصوبه دارند.
حسونی زاده در پاسخ به پرسشی درباره دلیل صدور مجوز برداشت های جدید از آب کارون برای طرح توسعه کشاورزی در ایذه و آبیاری نخیلات شادگان، توضیح داد: این مجوزها بر اساس طرح بلندمدت پروژه ها و مصارف کارون در حوزه صنعت و کشاورزی صادر شده است.
وی افزود: قسمتی از نخیلات شادگان در گذشته علاوه بر سیلاب های رودخانه جراحی، از طریق نهر بحره و از سیلاب های کارون نیز آبیاری می شد که به استناد این مساله 130 میلیون مترمکعب سهمیه برای آنها از حوزه کارون درنظر گرفته شده است.
حسونی زاده با اشاره به شرایط نامناسب رودخانه کارون گفت: طرح آبرسانی به کانون های ریزگرد، در صورت اختصاص ظرفیت اسمی و ادامه خشکسالی، به منابع کارون فشار وارد می کند اما با توجه به اولویت مهار این کانون ها مقرر شد با صرفه جویی در سایر مصارف، آب مورد نیاز این طرح تامین شود.
این مقام مسئول در ادامه تصریح کرد: در یک دهه گذشته با بزرگترین خشکسالی و پارسال با بی سابقه ترین خشکسالی در نیم قرن اخیر روبه رو بودیم که طی آن منابع آبی در خوزستان و استان های مجاور از 80 تا 30 درصد کمتر از شرایط نرمال بود.
وی افزود: مهمترین چالش این بوده که پیش بینی ها به درستی انجام و هم آب ذخیره شود تا تنش ها به حداقل برسد.
حسونی زاده اضافه کرد: حجم آب ورودی در بعضی حوزه های استان تا 90 درصد و ورودی مهمترین حوزه یعنی کارون بزرگ بیش از 40 درصد کاهش داشت که بر مشکلات می افزود.
وی ذخیره مفید مخازن سدهای استان را 3.2 میلیارد مترمکعب عنوان کرد و گفت: نیمی از این ذخیره مربوط به سد کرخه و سدهای حوزه کارون بزرگ حدود یک میلیارد مترمکعب از آن را تشکیل می دهد.
حسونی زاده افزود: هم اکنون ذخایر سدها نسبت به شرایط نرمال 10 میلیارد مترمکعب و نسبت به پارسال سه میلیارد مترمکعب کاهش دارد.
وی آورد رودخانه کارون را 50 مترمکعب بر ثانیه و آورد دز را 30 مترمکعب بر ثانیه دانست که در پایین ترین حد آورد است.
حسونی زاده تاکید کرد: اگرچه شرایط آبی دشوار بوده و مردم و کشاورزان و صنایع سختی هایی را متحمل شدند، اما مدیریت خوبی صورت گرفته و سعی شده تا کمترین تنش را داشته باشیم، البته آب شرب شهرهای پایین دست و نخیلات با مشکل مواجه شد.
معاون سازمان آب و برق خوزستان همچنین با اشاره به تامین آب شرب بسیاری از شهرهای استان از آب های سطحی افزود: طرح ماهی در قفس بعد از مطالعه توسط مشاور داخلی و خارجی رد شده و قابلیت اجرا نداشته است.
وی اضافه کرد: تنها استان چهارمحال و بختیاری به صورت خودسرانه این طرح را در سد کارون 4 اجرا کرده که علیه آن اعلام جرم شد و مدیری که مجوز آن را داده بود برکنار شده و طرح به تدریج در حال برچیدن است.
تنش شدید در منابع آب به ویژه در حوزه کارون، همزمان با برداشت های بی رویه مزارع نیشکر، منجر به شور شدن آب شرب شهرهای آبادان و خرمشهر و اعتراضات اجتماعی شده بود.

*کانون های ریزگرد گسترده می شود
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان همچنین در این نشست نسبت به گسترده شدن کانون های گرد و غبار در استان هشدار داد و گفت: سوءمدیریت آب و تخریب عرصه های طبیعی به عنوان عوامل شکل گیری کانون های گرد و غبار، همچنان ادامه دارد.
احمد مطیعی افزود: دستگاه های عمرانی همچنان به تخریب عرصه های طبیعی ادامه می دهند، و این مساله نگرانی را از بابت افزایش سطح کانون های گرد و غبار بیشتر می کند.
وی با اشاره به تجربه خوزستان در مقابله با شن زارها از سال 1347، اظهار داشت: مالچ پاشی و کاشت درختان گز و کهور در عرصه ها از آن زمان انجام شده است.
مطیعی ریزگردها را یک پدیده در حال تغییر توصیف کرد و گفت: مطالعات چند سال پیش 85 درصد کانون ها را خارجی، 10 درصد را داخلی و پنج درصد را مشترک نشان می دهد اما هر چه پیش می رویم کانون های داخلی بیشتر می شود، به این دلیل که به عوامل ایجاد کننده این کانون ها بی توجهی شده است.
وی همه دستگاه ها را به نوعی در شکل گیری پدیده ریزگردها دخیل دانست و تاکید کرد: در 2 سال گذشته دولت توجه خوبی به مساله ریزگردها داشته اما کارهای بر زمین مانده خیلی بیشتر است.
مطیعی با بیان اینکه مساله ریزگردها و تخریب جنگل اکنون برای همه قابل لمس شده است، افزود: شرایط اقلیمی در حال تغییر است و به تبع آن بارندگی کاهش و دما افزایش یافته است به طوری که در نیم قرن اخیر در دنیا دمای هوا 2 درجه افزایش نشان می دهد.
وی اضافه کرد: این تغییرات محیط که در خوزستان بیشتر نمود داشته، بر جانداران و دوره رشد گیاه اثر می گذارد و موجب می شود که برخی گونه ها از بین بروند.
مطیعی با اشاره به آغاز برنامه های دولت برای مهار کانون های گرد و غبار از سال 95 اظهار داشت: در 2 سال اخیر 20 هزار هکتار از کانون های ریزگرد در استان نهالکاری و 15 هزار هکتار مالچ پاشی شده است.

*بازهم طرح های بی مطالعه
مدیرکل منابع طبیعی خوزستان با بیان اینکه طرح مهار ریزگردها بدون انجام مطالعات آغاز شد، گفت: در سال 95 به دلیل ضرورتی که پیش آمده بود اجرای همزمان با مطالعات و بر اساس تجارب گذشته آغاز شد.
وی افزود: در ابتدای طرح از اسفند 95 تا سال 96، اجرای هفت هزار هکتار آغاز شد که مبنای آن مطالعات سازمان زمین شناسی در سال 94 بود.
مطیعی اظهار داشت: تا کنون مطالعات 89 هزار هکتار توسط موسسه جنگل ها و مراتع کشور انجام شده و قرار است حداکثر تا آذر ماه امسال به اتمام برسد.
وی با بیان اینکه 15 هزار هکتار از کانون ها که در سال گذشته اجرا شده بر اساس همین مطالعات بوده، تاکید کرد: مقرر شده که طرح های امسال بر اساس مطالعات تصویب شده در کارگروه ملی گرد و غبار باشد.
مطیعی همچنین درباره بندهای آبخیزداری که در بالادست کانون های ریزگرد شرق اهواز ساخته شده گفت: این سدها در زمان ساخت، در مقاطعی کاربرد خوبی داشته و در جلوگیری از سیلاب های رامهرمز، بهبهان و هفتگل استفاده می شد.
وی افزود: ادامه موجودیت این بندها باید بررسی و در صورت عدم ضرورت می توان آنها را برداشت.
مطیعی در ادامه گفت: کانال آبرسانی به کانون های گرد و غبار مطالعات زیست محیطی ندارد اما با توجه به کاربرد زیست محیطی این طرح، همچنین نیاز فوری، اجرای آن در سال 95 آغاز شد.
وی افزود: این کانال پارسال هفت هزار هکتار از یکی از تالاب های محلی موسوم به «هور منصوره» را مرطوب سازی کرده به طوری که گونه غالب گیاهی این تالاب دوباره رشد کرده که نشان می دهد بذر گیاهان هنوز در این اراضی وجود دارد.

*کارخانه فولاد غیرمجاز در اهواز
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان همچنین در این نشست، اجرای طرح های بدون ارزیابی زیست محیطی در استان را رد کرد و گفت: در پنج سال گذشته حتی یک طرح بدون ارزیابی زیست محیطی در استان اجرا نشده است.
احمدرضا لاهیجان زاده درباره کانال آبرسانی به کانون های ریزگرد که بدون مطالعه اجرا شده، اظهار داشت: کانال ها مشمول ارزیابی زیست محیطی نیستند اما در زمان اجرای این کانال، وضعیت اضطراری و نیاز به انتقال سریع آب به کانون های جنوب شرق و از جمله بخش های انتهایی تالاب شادگان (هور منصوره) بود.
وی درباره کارخانه غیرمجاز فولاد در شهرک صنعتی شماره 5 اهواز، گفت: این شهرک صنعتی مطالعه ارزیابی زیست محیطی دارد اما کارخانه فولاد در این شهرک و حریم شهر غیرمجاز بوده است، و قرار است با تغییر حریم این مساله حل شود.
لاهیجان زاده در ادامه با بیان اینکه همه دولت ها در اجرای سد گتوند دخیل بوده اند، گفت: بودجه سد گتوند در همه دوره های مجلس مصوب شده و از سوی سازمان برنامه ریزی ابلاغ شده است، بنابراین هیچ دولتی نمی تواند خود را از این طرح مبرا کند.
وی با بیان اینکه در زمان مطالعات و اجرای سد گتوند هیچکدام از قوانین فعلی وجود نداشت افزود: به طور مثال قانون ارزیابی زیست محیطی در سال 79 مصوب و در سال 81 ابلاغ شد که در این زمان سد بیش از 45 درصد پیشرفت فیزیکی داشت.
لاهیجان زاده در پاسخ به انتقادات از عدم طرح شکایت سازمان محیط زیست نسبت به سد گتوند، توضیح داد: رئیس سازمان محیط زیست در سال 90 تاکید کرده بود که از آبگیری سد گتوند جلوگیری شود و این سازمان در سال 92 شکایتی علیه این سد طرح کرد که به دستور ویژه رئیس جمهوری برای علاج بخشی شد منجر شد.
وی افزود: سازمان محیط زیست همیشه از منتقدان سد گتوند بوده در حالی که تا قبل از سال 91 حتی حاضر نبودند در جلسات استانی این مشکل را مطرح کنند.
لاهیجان زاده با اشاره به ورود دستگاه های نظارتی به مساله سد گتوند، اضافه کرد: اختیارات سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه محدود است اما دیوان محاسبات کشور و سازمان بازرسی کل کشور به این مساله ورود کرده اند، سازمان بازرسی گزارش جامع اما محرمانه در مورد نقش افراد و مقصران این طرح تهیه کرده است.

*شائبه آتش سوزی عمدی
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به اظهارات یکی از مقامات عراقی درباره عمدی بودن آتش سوزی در تالاب هورالعظیم گفت: اظهارنظرهای بین المللی از طریق وزارت خارجه پاسخ داده می شود اما با توجه به استمرار آتش سوزی در 2 ماه گذشته، مشکلاتی که برای شهروندان ایجاد شده و همکاری نکردن عراق در هیچیک از عملیات اطفای حریق، شائبه عمدی بودن آتش سوزی را تقویت می کند.
وی افزود: آتش سوزی در هورالعظیم به صورت پراکنده از نیمه دوم خرداد آغاز شد اما به تدریج توسعه یافت و از 11 تیر ماه بود که برای نخستین بار دود وارد شهرهای خوزستان شد.
به گفته وی، با وجود اعلام آمادگی وزارت دفاع، اما حدود 13 روز طول کشید تا عراق اجازه ورود به خاک این کشور برای انجام عملیات آتش نشانی را صادر کرد.
لاهیجان زاده با اشاره به جلسه اخیر شورای عالی امنیت ملی درباره هورالعظیم اظهار داشت: در این جلسه مقرر شد کمیته ای متشکل از مسئولان مرتبط از جمله وزارت نیرو، وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست و وزارت کشور با مسئولان عراقی وارد گفت وگو شوند.
وی اضافه کرد: خسارت های وارده را در مراجع بین المللی مطرح کردیم که وزارت امور خارجه باید آن را پیگیری کند.
لاهیجان زاده درباره علت ادامه دود و آتش سوزی هورالعظیم توضیح داد: کاهش آب تالاب و افزایش دما، از سوی دیگر غنی بودن تالاب از مواد آلی و لاشبرگ های گیاهی که صدها سال در منطقه رشد کرده، باعث شده که مستعد واکنش شیمیایی و آتش سوزی شود، همین مساله باعث ایجاد صدها نقطه کوچک و هشت کانون بزرگ تشکیل دود شده است.
وی از نیروهای هوافضای سپاه برای انجام عملیات اطفای حریق در تالاب تقدیر کرد و افزود: با توجه به دمای بالا و دود غلیظ در منطقه، شرایط اطفا بسیار دشوار بوده است.
لاهیجان زاده تصریح کرد: در بخش ایرانی هورالعظیم نیز امسال پنج نوبت آتش سوزی در سطح 2 هزار هکتار اتفاق افتاده است.
مدیرکل محیط زیست خوزستان همچنین نسبت به برداشت آب از بالادست رودخانه های خوزستان هشدار داد و گفت: استان های بالادست برای برداشت 6 میلیارد مترمکعب از رودخانه های استان در زمینه توسعه طرح های صنعت و کشاورزی برنامه ریزی کرده و برخی از این طرح ها در حال اجراست که این میزان علاوه بر طرح های انتقال آب بین حوزه ای است.
وی درباره طرح احیای کارون نیز اظهار داشت: در شورای عالی آب برای این طرح 87 هزار میلیارد ریال مصوب شد بود که بخش عمده آن مربوط به حوزه فاضلاب بوده است.
لاهیجان زاده افزود: مصوبه فروردین 96 برای اختصاص 95 هزار ریال به آب و فاضلاب استان با مصوبه شورای عالی آب همپوشانی داشته و در قالب همین مصوبه در سال نخست 900 میلیارد ریال و در سال دوم طرح 600 میلیارد ریال در نظر گرفته شده بود که البته تخصیص نشد.
وی احداث سد سلولی در بهمنشیر، لایروبی و الگوی مصرف را از دیگر طرح های احیای کارون عنوان کرد.
این مقام مسئول در ادامه با بیان اینکه در روزهای آینده ایستگاه سنجش آلودگی هوا در رامهرمز افتتاح می شود گفت: پاسگاه های محیط بانی در تالاب های میانگران و بامدژ تا یکی دو ماه آینده به بهره برداری می رسد و مرکز پایش محیط زیست در هویزه تا آبان ماه تکمیل می شود.
وی تعطیلی واحد کلرآلکالی پتروشیمی بندرامام را یکی از اقدامات خوب صنایع عنوان کرد و گفت: این واحد که به دلیل استفاده از جیوه تعطیل شده سالانه یک هزار و 600 میلیارد ریال سوددهی داشته است.
لاهیجان زاده با اشاره به بهره برداری از تصفیه خانه فاضلاب آبادان، خرمشهر، بندرامام و ماهشهر تا یک سال آینده، افزود: قرار داد پنج تصفیه خانه فاضلاب نیز با چین منعقد شده که در صورت راه اندازی این واحدها میانگین تصفیه فاضلاب از 35 درصد به 50 درصد خواهد رسید.