چرا سهم ایران از تجارت جهانی ۱۰۰ میلیارد دلاری گیاهان دارویی ناچیز است؟

به گزارش ایران اکونومیست،بنابر ارزیابی های انجام شده و گزارشات موجود،گرایش و تمایل به استفاده از گیاهان دارویی در سالیان اخیر در اقصی نقاط جهان و بخصوص کشورهای توسعه یافته با رشد و افزایش هر چه بیشتری همراه شده و به تبع فُزونی ضریب تقاضا، درآمدزایی و سودآوری حاصل از کشت و تولید چنین محصولاتی بیش از پیش ارتقا یافته است.

یکی از الزامات کشت گیاهان دارویی به ویژگی های طبیعی و جغرافیایی لازم و مساعد برای تولید و عرضه این گیاهان معطوف می شود،ضرورتی که کشور پهناور ایران با طبیعت و شاخصه های اقلیمی کم نظیرِ خود،بستری مناسب برای چنین فعالیت هایی محسوب می شود،عرصه ای که در صورت اتخاذ تدابیر و برنامه ریزی موثر و اصولی به درآمدزایی بالا،رشد صادرات غیر نفتی، جلوگیری از خروج ارز و اشتغالزایی هر چه بیشتر مُنتهی خواهد شد.

اگر در دهه های نه چندان دور گذشته،پیش نیاز اصلی و اساسی کشت گیاهان دارویی،صرفاً به موقعیت جغرافیایی،طبیعی و اقلیمیِ مناسب خلاصه می شد اما امروزه در سایه فناوری ها و پژوهش های بسیار،کشت گلخانه ای این گیاهان در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان همچون فرانسه وآلمان با جدیت دنبال می شود و به عرصه ای برای کسب درآمدهای آنچنانی تبدیل شده است.

با این اوصاف،در کشور ایران،علی رغم برخورداری از استعداد ها و طبیعت مناسب کشت گیاه دارویی،متاسفانه شاهد هرز رفتن فرصت های بسیاری در این زمینه هستیم.

بنابر مطالعات انجام شده،تاکنون قریب به 8 هزار و 500 گونه گیاهی در ایران شناسایی شده که حدود  2 هزار و 300 گونه از این گیاهان از قابلیت و ویژگی های درمانی و دارویی برخوردار هستند.

متاسفانه در این حوزه نیز خام فروشی،سایه سنگین و شوم خود را بر این عرصه انداخته و بِسانِ دیگر منابع موجود در کشور همچون معادن و نفت،خام فروشی و عدم توجه به ارزش افزوده بر دیگر وُجوهِ فعالیت در عرصه گیاهان دارویی غالب شده است.

آنچنان که گزارش سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد ( فائو ) نشان می دهد ارزش تجارت گیاهان دارویی در سطح جهان حدود 100 میلیارد دلار است که این رقم و عدد ظرف 30 سال آینده به 5 تریلیون دلار در سال،ارتقاء پیدا خواهد کرد.

با وجود برخورداری ایران از 11 اقلیم موجود در جهان(از مجموع 13 اقلیم شناسایی شده)،شوربختانه سهم ناچیزی را از این تجارت پرسود از آن خود کرده و تنها 600 میلیون دلار در سال سودآوری ،نصیب ایران می شود که 450 میلیون دلار از این عدد،منحصرا به فروش و صادارت زعفران معطوف می شود.

عدم توانایی در فَرآوری گیاهان دارویی مشکل اصلی فعالیت در این عرصه به شمار می رود

چندی پیش محمد باقر رضایی(رئیس اتحادیه انجمن های علمی گیاهان دارویی) در گفت و گویی با رسانه ها،ضمن اشاره به لزوم توجه هر چه بیشتر به موضوع فرآوری گیاهان دارویی گفت:در صورت حصول فرآوری مطلوب،علاوه بر ارزش افزوده هر چه بیشتر شاهد توسعه و افزایش ضریب اشتغالزایی نیز خواهیم بود.

وی معتقد است،با فرآوری حرفه ای و تخصصی،قادر خواهیم بود نسبت به جذب سرمایه گذاری هر چه بیشتر در این عرصه موفق تر عمل کنیم و این مهم،زمانی محقق می شود که شاهد پیوند قوی تر مراکز دانشگاهی و پژوهشی با چنین فعالیت هایی باشیم.

حسن تقوی گل سفیدی،کارشناس و متخصص گیاهان دارویی در غرب استان تهران در ارتباط با زمینه ها و ظرفیت های موجود در این عرصه برای توسعه اقتصادی کشور و رشد صادرات غیر نفتی اظهار کرد:در شرایطی که تقاضای بسیار بالایی در کشورهای جهان برای خرید و تهیه گیاهان دارویی و همچنین داروهای گیاهی، جاری و ساری است،برنامه ریزی در این عرصه،آن هم با توجه به ویژگی های خاصِ طبیعی و جغرافیایی ایران و همچنین تاریخچه قدیمی و کهن طب گیاهی،ضرورتی است که نباید نادیده انگاشته شود و هرگونه غفلت در این عرصه به مثابه فرصت سوزی خواهد بود.

وی افزود:در بسیاری از مناطق و شهرهای ایران همچون لرستان،خراسان جنوبی و حتی قزوین(در سالیان اخیر)فرصت ها و زمینه های قابل توجهی برای فعالیت در عرصه تولید و کشت گیاهان دارویی وجود دارد که به تبع با برنامه ریزی اصولی می تواند به صادرات مطلوب،اشتغالزایی کثیر و ارزآوری قابل توجه منتهی شود.

تقوی مطرح کرد:در شرایطی که رویکرد و استراتژی اصلی کشور بر پایه و ریل اقتصاد مقاومتی، تعریف و طراحی شده،عرصه تولید و کشت گیاهان دارویی و سپس داروهای گیاهی،فضا و بستری مناسب برای اجرای چنین سیاست هایی به شمار می رود زیرا هم استعداد داخلی و بومی آن موجود است و هم اتکای آن ، به منابع غیر نفتی است که همین دو ویژگی برای توجه مضاعف به این عرصه حجت را برای عزم فعالیت مضاعف در این حوزه تمام می کند.

کارشناس و متخصص حوزه گیاهان دارویی در غرب استان تهران در پاسخ به سوالی مبنی بر تفاوت بین گیاهان دارویی و داروهای گیاهی گفت:گیاه دارویی به محصولی گفته می شود که به مجرد استفاده از آن و یا ترکیب آن با دیگر گیاهان دارویی می توان از خواص آن بهره مند شد اما داروهای گیاهی ترکیب و امتزاجی از دو یا چندین گیاه دارویی است که بعضا با فرآوری بر روی آن ، کشور تولید کننده قادر خواهد بود به درآمدزایی و اشتغالزایی و صادرات قابل توجهی نائل شود.

وی افزود:ما نیز با فرآوری بر روی گیاهانی روغنی همچون آنغوزه (که عموما از دو کشور آلمان و ترکیه صادر می شود ) قادر خواهیم بود از گیاه مذکور و صادرات آن به ارز آوری قابل توجهی نائل شویم.

تقوی بیان کرد: امروزه گیاهی همچون اسطوخودوس که از گونه های بسیار پرطرفدار ، مهم و با خواص چندگانه در جهان و بخصوص اروپا به شمار می رود در بسیاری از مزارع ایران کشت و تولید می شود که این می تواند فرصتی ویژه برای ایران محسوب شود،مشروط بر اینکه فرآوری لازم بر روی آن در بخش های گوناگون اعمال و لحاظ شود که حصول این امر مستلزم دانش و پیوند تولیدکنندگان با مراکز علمی و پژوهشی و البته گام برداشتن محققان با هدف رشد و توسعه علمی در این عرصه است.

کارشناس و متخصص داروهای گیاهی در غرب استان تهران گفت:در حال حاضر یک ظرفیت چند میلیون نفری از تقاضا در استان تهران وجود دارد و با توجه به اینکه گیاهان دارویی باید در مناطقی خاص و با ویژگی هایی همچون تردد حداقلی،سطح سرب بسیار پایین،کِشت شوند،برخی مناطق همچون شهرستان ملارد و منطقه اختر آباد به دلیل پهنه و عرصه وسیع طبیعی و جغرافیایی،مکان و محدوده مناسبی برای تولید و کشت گیاهان اینچنینی به شمار می رود.

وی افزود:گیاهان دارویی یکی از شاخصه ها و به تعبیری شناسنامه کشور ایران زمین به شمار می روند و در شرایطی که بسیاری از کشورهای اروپایی با اتکای به کشت گلخانه ای اقدام به تولید و عرضه این گیاهان می کنند،متاسفانه در سالیان اخیر در کشور ایران ،بسیاری از مراکز کشت و تولید این گیاهان و عوامل فعال دراین عرصه به فعالیت خود خاتمه داده اند زیرا با پیچیدگی ها و مشکلات اقتصادی بسیاری برای فعالیت عادی و طبیعی مواجه شده اند.

تقوی در خاتمه یادآوری کرد:امید آن می رود با عزمی جدی تر و همتی عالی تر در راستای توسعه و پیشرفت در این حوزه گام برداریم که قطعا حصول موفقیت در این عرصه با توفیقات اقتصادی بسیاری همراه خواهد بود و اساسا با مصرف بسیاری از این گیاهان همچون رازیانه که جزء گیاهانی با تقاضای بسیار بالا در اروپا محسوب می شوند در سبد خانوارهای ایرانی می توان از منافع آن برای بهداشت و سلامت مطلوب تر نیز بهره مند شد که با توجه به محوریت اقتصادی این گفت و گو از ورود به آن در این مجال پرهیز می کنیم.