قطر، روسیه و بازاری که از دست رفت

به گزارش ایران اکونومیست؛ تیرگی روابط روسیه و اتحادیه اروپا بر سر شبه جزیره کریمه و پس از آن تنش در روابط مسکو با آنکارا در سال 94 به دلیل سرنگون شدن جنگنده روسی از سوی پدافند ترکیه، فرصتی را برای توسعه صادرات محصولات غذایی ایران به مقصد روسیه به عنوان پهناورترین کشور جهان فراهم کرد.
همان زمان، رئیس سازمان فدرال گمرک روسیه به خبرگزاری روسی «ایتارتاس» گفته بود، ایران پذیرفته است از لحاظ تامین میوه و سبزی، جایگاه پیشین ترکیه را در بازار روسیه بگیرد. فرصتی که در نهایت به دلیل نبود شناخت کافی از بازار بزرگ روسیه و تقاضای روس ها به خوبی استفاده نشد.
مدیرکل صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت  درباره اینکه چرا ایران نتوانست از فرصت سیاسی ایجاد شده بهترین بهره برداری اقتصادی را داشته باشد، می گوید: روس ها کمتر کالاهای ساخته شده مصرف می کنند و بیشتر به دنبال تره بار هستند.
به گفته «مهدی صادقی نیارکی»، برخی نشان های تجاری پر طرفدار ایرانی در عرصه محصولات لبنی از جمله پنیر و شیرخشک در این بازار توفیق یافتند اما در حوزه عرضه سبزی و صیفی جات به دلیل نداشتن سیستم حمل و سورتینگ مناسب چندان موفق نبوده ایم.
این مسئول در وزارت صنعت ادامه داد: روس ها همچنین علاقه مند به انواع رب و برخی محصولات آبزیان کشورمان بودند، اما عمده تقاضایشان محصولات تازه و خام بخش کشاورزی نظیر تره بار است.
وی همچنین بر این نکته تاکید کرد که موفقیت در بازار بزرگ روسیه مستلزم فعالیت تجار و بازرگانان با استان های مختلف این کشور و شناخت سلیقه هاست.
تجار ایرانی درحالی در بازار روسیه حضور چشمگیری ندارند که مسئولان اقتصادی دو کشور تسهیلات قابل توجهی را برای تسهیل تجارت فراهم کرده اند؛ از جمله اینکه صادرکنندگان خوشنام ایرانی می توانند از مسیر سبز گمرکی به روسیه کالا بفرستند.
حسن مرتجی فعال اقتصادی که سالهاست در حوزه کشورهای همسایه و همسود(CIS) فعالیت دارد درباره علت موفق نبودن تجار ایرانی در بازارهای صادراتی می گوید: برای توسعه صادرات باید علاوه بر کسب آگاهی از قوانین سایر کشورها، رفتار فعالان اقتصادی نیز باید بر خواسته مشتریان تنظیم شود و از نیاز بازار اطلاع کافی داشته باشند.
وی با بیان اینکه به‌ دلیل وسعت بسیار زیاد روسیه، بازرگانان ایرانی برای حضور در این بازار پرپتانسیل باید بر استان ‌های آن تمرکز کنند، ادامه داد: برای تبلیغ محصولات در مسکو هزینه‌ های چندین میلیون دلاری نیاز است اما در بازار جنوب غرب این کشور با هزینه‌های پایین‌تری بازاریابی امکان پذیر است و می توان حضور پایدار و بلند مدت داشت.
اردیبهشت ماه سال 95 ایران و روسیه سه تفاهمنامه همکاری گمرکی امضا کردند. این تفاهمنامه ها در زمینه ایجاد کریدور سبز تسهیل گمرکی، موافقتنامه دوجانبه همکاری و کمک متقابل اداری در امور گمرکی و تبادل اطلاعات ارزش گمرکی کالاها و وسایل نقلیه مبادله شده دو طرف بود.
ضرورت پیاده سازی و توسعه تجارت ایران و روسیه با تسریع انجام تشریفات گمرکی، افزایش حجم تجارت، ایجاد شرایط مطلوب برای فعالان تجارت خارجی و تبادل الکترونیک اطلاعات برای افزایش کارایی کنترل های گمرکی، از هدف های پروتکل کریدور سبز است اما سال گذشته مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد که بازرگانان ایرانی از این فرصت گمرکی استفاده نکرده اند.
در نیمه نخست سال 2017 تجارت بین ایران و روسیه 36 درصد نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافت اما سفیر روسیه در تهران حجم مبادلات تجاری 2 کشور در سال 2016 میلادی را 2 میلیارد و 200 میلیون دلار برآورد کرده است که بخش عمده آن به صادرات ماشین آلات، تجهیزات، بخش حمل و نقل، مواد غذایی و فلزات روسی به ایران مربوط بود.

* قطر، فرصتی دیگر که از دست رفت
پانزدهم خرداد ماه پارسال برخی کشورهای عربی به رهبری عربستان، بحرین و امارات به طور رسمی روابط خود را با قطر قطع کردند و راه های هوایی، زمینی و دریایی خود را با این کشور بستند تا این کشور را در محاصره همه جانبه سیاسی و اقتصادی قرار دهند.
این رویداد فرصتی برای فعالان اقتصادی و بازرگانان ایرانی بود تا در زمینه تامین موادغذایی و کشاورزی و نیازهای روزانه قطری ها و حضور پررنگ تر در بازار این کشور گام بردارند؛ موضوعی که می توانست رونق بندرها و کشتیرانی و همچنین اشتغالزایی در استان هایی مانند بوشهر را به دنبال داشته باشد.
در این شرایط جمهوری اسلامی ایران با اعلام اینکه ادامه تنش‌های اینچنینی را به نفع منطقه نمی داند، مرز هوایی خود را روی پروازهای شرکت‌های هوایی قطر باز گذاشت و فعالان اقتصادی خود را ترغیب کرد از فرصت ایجادشده در بازار قطر استفاده کنند.
فعالان اقتصادی ایرانی نیز در تدارک صادرات کالا، بویژه مواد غذایی به قطر برآمدند و محموله‌های مواد غذایی ازجمله هزار و 100 تن میوه تازه را در روزهای نخست بروز بحران از طریق دریا عازم بازار این کشور کردند، اما عواملی که سال‌هاست پر پرواز صادرات کشور را بسته یعنی نبود برنامه جامع صادراتی، در مراوده با قطر نیز دست و پای صادرکنندگان ایرانی را بست.
رئیس اتاق بازرگانی شیراز، مهمترین مشکلات حوزه صادرات به قطر را قیمت تمام ‌شده تولید داخلی عنوان می‌کند؛ به عقیده «جمال رازقی ‌جهرمی» تجار ایرانی در رقابت، بسیار ناشیانه وارد بازارها می‌شوند و غیرقابل ‌کنترل عمل می‌کنند.
وی گفت: برای نمونه ما در مراحل اولیه بحران در قطر، هندوانه را به‌ صورت فله‌ای با لنج به این کشور که بالاترین درآمد سرانه را در جهان دارد، ارسال کردیم اما رقبا در بسته‌بندی مناسب و با قیمت چند برابری این محصول را در بازار قطر عرضه کردند.
وی می‌گوید: با این کارها به ‌جای تصاحب، بازار را خراب می‌کنیم و بعد باید تلاش کنیم تا روندها اصلاح شوند.
رازقی‌جهرمی همکاری سازمان‌های دولتی از جمله سازمان استاندارد، گمرک و توسعه تجارت را در بهبود وضعیت صادرات دخیل می‌داند؛ به‌گونه‌ای که تاخیر ناشی از بوروکراسی‌های این سازمان‌ها منجر به نرسیدن محصول به بازار و فاسد شدن آن نشود.
از سوی دیگر، این فعال اقتصادی معتقد است بخش خصوصی هم آن‌ونه که باید چابک نیست و این مسئله در رقابتش با بخش خصوصی دیگر کشورها به چشم می‌آید.
رییس اتاق شیراز تمایل به انحصارگری را نیز بزرگترین مشکل بخش خصوصی عنوان می‌کند که اتفاقاً در قطر هم نمود داشته است؛ آنانی که پیشتر با قطر ارتباط داشتند نمی‌ خواستند در این بازار رقبای هم‌وطن برای خود بتراشند برای همین صادرکنندگان جدید را بازی نمی‌دادند و این کار میدان را برای تجار دیگر کشورها بازتر کرد.
مجموع این عوامل سبب شده تا آنگونه که صادقی نیارکی مدیرکل صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت می گوید، شرکت های لبنی ایرانی در فتح بازار قطر پیشتاز باشند و شاهد حضور جدی دیگر محصولات صنایع غذایی نباشیم.
سال گذشته 6 میلیون و 130 هزار تن انواع محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به ارزش 5 میلیارد و 930 میلیون دلار از ایران صادر شد و آنگونه که آمار گمرک نشان می دهد همچنان عراق، افغانستان و امارات بزرگترین بازارهای صادراتی ایران در زمینه این محصولات هستند.
با این اوصاف و با وجود فرصت های سیاسی و تجاری پیش آمده و برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع غذایی، همچنان ترکیب بازارهای هدف ایران دست نخورده و گویا تجار ایرانی تمایلی ندارند برای فتح بازارهای جدید دست به کار شوند.