بودجه ریزی عملیاتی الزامی برای اقتصاد ایران

به گزارش ایران اکونومیست، کلمه «بودجه» از زبان فرانسه ریشه گرفته و سپس در زبان های انگلیسی و فارسی وارد شده است. معنای لغوی آن در فارسی کیف و یا کیسه چرمی است که صورت دریافت ها و پرداخت های کشور در آن قرار دارد. اما تاریخ بودجه نویسی به کشور انگلستان و قرن 19 میلادی باز می گردد.
بودجه در متون تخصصی، سندی تعریف می شود که شامل ارقامی است که هزینه ها را به اهداف معین ارتباط می دهد. اگر درخواست های بودجه جمع آوری شده و طبق دستورالعمل ها به مصرف برسند و اگر فعالیت ها به نتایج مطلوب بیانجامد ، هدف بیان شده در سند بودجه ، تحقق یافته است .
بنابراین بودجه یک پیوستگی بین منابع مالی و رفتار انسانی برای تحقق اهداف و خط مشی ها ایجاد می کند و به بیان دیگر بودجه به مجموعه ای از اهداف و برنامه ها به همراه قیمت های مربوط به آنها اطلاق می شود .
بودجه شرحی از کالاها و خدماتی است که دولت در طی دوره یکساله خریداری می کند. در عین حال که در بودجه ریزی عملیاتی ، تلاش می شود تا نحوه تخصیص منابع هدفدار تر شود . موضوعی که درحال حاضر بسیاری از کشورها در برنامه نویسی سالانه خود مد نظر قرار می دهند .
بودجه ریزی عملیاتی برنامه ای با تلفیق از عملکرد و بودجه سالانه است که روابط میان وجوه تخصیص یافته به هر برنامه با نتایج به دست آمده از اجرای آن برنامه را نشان می دهد.
در نظر گرفتن چارچوب زمانی واقع گرایانه ، تعیین شاخص های کمی برای برآورد عملکرد هر برنامه، پیش بینی بر اساس نیازهای واقعی بر مبنای داده و اطلاعات و قابل فهم بودن بودجه از جمله ویژگی هایی است که در بودجه ریزی عملیاتی وجود دارد.
افزایش کارایی مدیریت هزینه ها و صرفه جویی در آن ، تمرکز فرایند تصمیم گیری روی مهمترین مسائل و چالش هایی که دستگاه ها با آن مواجه هستند ، ایجاد فرایندی منطقی برای تصمیم گیری در خصوص بودجه که به طور مستقیم با برنامه ریزی ، اجرا و کنترل ، ارزیابی و گزارش عملکرد در ارتباط باشد ، ارائه مبنایی برای پاسخگویی بیشتر در قبال استفاده از منابع کشور از هدف هایی است که با بودجه ریزی عملیاتی دنبال می شود.
بودجه ریزی عملیاتی نقشی مهم و پایه را در پایداری و توسعه اقتصاد کشورها دارد ، رییس جمهوری نیز چند روز پیش در نشست هم اندیشی مدیران دولتی در باره اهمیت بودجه ریزی و جایگاه آن در دولت به عنوان راهکاری برای مبارزه با فساد سخن گفت .
دکتر حسن روحانی با بیان اینکه امسال بناست برای برخی دستگاه ها اجرایی شود ، ابراز امیدواری کرد تا مسیر درست انتخاب شده در بودجه 97 در سال های بعد انجام شود .
وی گفت : «در این شیوه پول به دستگاه برمبنای عملکرد می دهیم. تاکنون بودجه را برمبنای کارمند می دادیم در این شیوه هرچه کارمند بیشتر شود پول بیشتر می شود. محصول را باید مد نظر قرار دهیم. اداره باید چه کار کند. وزارت نیرو چه کار بکند چقدر نیرو و انرژی در کجا و با چه شرایطی تحویل دهد و چطور باید آب را کنترل کند. باید محصول محور باشیم و بودجه تان عملیاتی باشد.»
رییس جمهوری با بیان اینکه مردم باید ناظر بر پول خود باشند ، اظهار کرد: «قبلا به وزیر اقتصاد گفتم الان هم می گویم پول هایی که به دستگاه ها می دهید در سایت بگذارید. بگذارید مردم بدانند این را به کدام دستگاه دادید. هر دستگاهی چقدر پول مصرف می کند و چقدر خدمت ارائه می دهد مردم مقایسه کنند.»
با نگاهی به سال های اخیر مشخص می شود که دولت های نهم و دهم به بودجه ریزی عملیاتی اعتنایی نداشتند این درحالی است که بودجه ریزی عملیاتی در ابتدای برنامه چهارم توسعه مصوب شده بود .
هرچند که برنامه عملیاتی شدن بودجه در سال 84 مطرح شد اما اجرایی نگردید درحالی که در دولت یازدهم توجه به بودجه ریزی عملیاتی و احیای سازمان برنامه و بودجه به طور جدی مد نظر قرار گرفت. بر این اساس بودجه ریزی عملیاتی برای سال 93 در اولین گام مورد توجه قرار گرفت ، رویکردی که در دولت دوازدهم نیز ادامه دارد.
تغییر روش بودجه ریزی و جایگزینی نظام بودجه ریزی عملیاتی به جای افزایشی که «محمدباقر نوبخت» رییس سازمان برنامه و بودجه سال گذشته از آن خبر داد استفاده از یک تجربه جهانی برای بهبود مدیریت اجرایی کشور است.
با این حال طبق مصوبات برنامه ششم توسعه باید هر سال بودجه 20 درصد دستگاه های اجرایی عملیاتی شود به طوری که پس از پایان برنامه پنجساله ششم توسعه، بودجه همه دستگاه ها به صورت عملیاتی هزینه گردد.
برای عملیاتی کردن بودجه لازم است در چارچوب برنامه ششم توسعه، پیشرفت سالیانه اهداف کمی و فعالیت ها مشخص و متناسب با پیشرفت ها، بودجه تخصیص داده شود.اختصاص اعتبار بعدی بر اساس عملکرد قبلی است و ارزیابی عملکرد از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به گفته کارشناسان «بودجه ریزی عملیاتی در واقع بودجه را با اهداف کمی مرتبط می سازد و مشخص می کند».
کارشناسان اقتصادی شفافیت اقتصادی را یکی از خروجی های بودجه ریزی عملیاتی می دانند و می گویند: زمانی می توان گفت بودجه ریزی عملیاتی بوده که تمامی اهداف آن از جمله شفافیت اقتصادی که منجر به مبارزه با فساد می شود را فراهم کند .
از نگاه آنان ، شفافیت بودجه به همدلی و همراهی مردم با اجرای برنامه های دولت منجر و از الزامات اقتصاد مقاومتی نیز محسوب می شود .شفافیت بودجه باعث می شود ضمن تخصیص منابع براساس برنامه از پیش ارائه شده هر دستگاهی در مقابل هزینه ها پاسخگو باشد تداوم این روند ، برنامه ریزی دولت ها را برای اعتبارات سرمایه ای ، عمرانی و جاری نظم بیشتری می بخشد .
سنجش کارایی و اثر بخشی از مهمترین اهدافی است که با شفافیت عملکرد در بودجه ریزی عملیاتی محقق می شود دراین صورت است که به خوبی می توان دریافت اعتبارات تخصیصی سالانه به دستگاه ها و نهادها چگونه صرف می شود و در عین حال به جهت ضرورت پاسخگویی امکان هدر رفت منابع را به حداقل میزان می رساند.