پیش بینی کارشناسان نشان می دهد با نزدیک شدن به روزهای گرم
سال قطعا چالش آب بیش از هر زمان دیگری حس می شود. چالشی که سنگینی سایه آن
را علاوه بر تامین آب شرب، بر حوزه تولید برق از نیروگاه های برقآبی می
توان حس کرد. بنابراین در سال آبی ۹۶-۹۷ که به گفته مسوولین سخت ترین و کم
آب ترین سال آبی کشور طی سالهای گذشته است، علاوه بر چالش در بخش تامین آب
شاهد فشار مضاعف بر نیروگاه های حرارتی هستیم. بنابراین مسئله آب اهمیت دو
چندان می یابد. در همین راستا روزهای پایانی سال ۹۶ کارگروهی تحت عنوان،
سازگاری با کم آبی با حضور وزرای نیرو، صنعت، جهاد کشاورزی و کشور تشکیل
شد. هدف این کارگروه ارائه راهکارهای منطقه ای ( استانی) مناسب هر اقلیم آب
و هوایی است تا با استفاده از این راهکارها میزان سازگاری با این چالش به
حداکثر برسد. البته مسوولین حوزه تامین و مصرف عمده آب که وزارت
جهادکشاورزی و صنعت، معدن و تجارت ر ا در بر می گیرد در حالی سال آبی ۹۶-۹۷
را سخت ترین سال آبی می دانند و اقلیم خشک ایران را مسئله ای قدیمی عنوان
می کنند که انتظار می رود با مدیریت مصرف و البته راهکارهای جدید، برای
عبور از چالش امسال کم آبی برنامه ریزی های لازم را در بخش خود انجام
دهند. در همین ارتباط و برای اطلاع از آخرین وضعیت چالش کم آبی گفتگویی
داشتیم با محمدحاج رسولی‌ها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران که در
ادامه می خوانید:
در ابتدا شرحی از وضعیت منابع آبی کشور مطرح کنید تا با ترسیم دقیق تر به بررسی چالش آبی کشور بپردازیم.
نخست باید در نظر داشت که محدودیت تامین منابع آبی کشور وجود دارد، اما نباید همواره ذهن خود را معطوف به تامین و خلق منابع جدید کنیم و در عین حال باید مدیریت مصرف را نیز مد نظر داشت. کشور ما در دوران خشکسالی به سر می برد، شرایطی که تصور می کردیم بین ۷ تا ۸ سال به طول بی انجامد، اما امسال یازدهمین سال متوالی خشکسالی را پشت سر می گذاریم.
خشک و کم آب بودن اقلیم ایران مقوله تازه ای نیست، اما نخستین بار چه زمانی چالش کم آبی کلید خورد؟
خشکسالی نخستین بار در سال ۸۶ رخ نمود و در آن سال نخستین کاهش بارندگی کل کشور به میزان کمتر از میانگین را تجربه کردیم. این در حالی است که پی در پی بودن این سال ها بدون وجود ترسالی بین آن وضعیت را سخت تر می کند. به نحوی که کم آبی در سال آبی ۹۶-۹۷ طی ۵۰ سال گذشته بی سابقه بوده است. به این ترتیب که میزان بارندگی کل کشور تا پایان روز ۲۹ فروردین سال جاری رقم ۱۲۰ میلی متر رابه خود اختصاص می دهد در حالی که این میزان برای مدت مشابه سال قبل ۲۱۰ میلی متر بوده است که نشان از کاهش ۴۹ درصدی دارد. متوسط دراز مدت بارندگی نیز ۲۰۸ میلی متر بوده است که ۴۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش را تجربه کرد.
تعرفه آب برای واحدهای صنعتی ۷۰۰ تومان و برای بخش کشاورزی ۲۰ تا ۳۰ تومان است، اما به هیچ عنوان این موضوع که اولویت وزارت نیرو فروش آب به حوزه صنعت به دلیل تعرفه بالاتر است صحیح نیست
هفته گذشته شاهد بارش های پراکنده ای در سطح کشور بودیم، میزان تامین کنندگی این بارندگی ها چه میزان بود؟ میزان بارندگی هر حوضه را می فرمایید؟
بارش های هفته گذشته تقریبا در کل کشور فراگیر بود و میزان ۱۳ میلی متر به بارندگی کشور اضافه کرد و رقم کل بارندگی کشور را به ۱۲۰ میلی متر رساند. در حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان میزان بارندگی ۵۴ درصد و در حوضه فلات مرکزی ۵۲ درصد کاهش نسبت به میانگین بارش را تجربه کردیم. این در حالی اسن که عمده جمعیت کشور در این دو منطقه ساکن هستند.
وضعیت ورودی آب به سدها چطور بوده است؟
به طور طبیعی زمانی که بارندگی در کشور کاهش می یابد میزان ورودی آب به سدهای کشور نیز کاهش می یابد. به این ترتیب کل ورودی آب به سدهای کشور ۱۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب بود، در حالی که سال گذشته این ورودی رقم ۲۵ و نیم میلیارد مترمکعب را به خود اختصاص داده بود. یعنی شاهد ۴۳ درصد کاهش ورودی به مخازن کشور بودیم در حالی که حجم آب مخازن ۲۳ میلیارد و ۹۳۰ میلیون است که سال گذشته ۳۱ میلیارد و ۷۱۰ میلیون مترمکعب بوده است. به این ترتیب می توان گفت حجم مخازن ما نسبت به سال گذشته ۲۵ درصد کمتر است.
گستردگی این شرایط بارندگی به چه نحوی است؟ به نظر می رسد همه استان های کشور را تحت تاثیر قرار داده باشد.
این کاهش بارندگی و ورودی آب به مخازن سدها در استان های مختلف تاثیرات متفاوتی دارد. به لحاظ مقایسه با سال گذشته سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان و تا حدی گلستان وضعیت مناسبی داشته اند. اما سایر استان ها شرایط بحرانی را تجربه در بخش بارندگی تجربه کردند. به نحوی که میزان بارندگی در استان سیستان و بلوچستان نسبت به سال گذشته ۷۶ درصد، کرمان ۷۶ درصد، فارس ۷۱ درصد، هرمزگان ۸۰ درصد، اصفهان ۵۵ درصد، بوشهر ۶۴ درصد، خراسان رضوی ۴۶.۹ درصد، چهارمحال و بختیاری ۵۵ درصد و مرکزی ۵۰ درصد کاهش یافته است. این در حالی است که دربعضی سدها شرایط سختی است مثل سد میناب و شمو در استان هرمزگان که امسال نسبت به گذشته اصلا ورودی آب نداشتند. سد های استان فارس کاهش ۷۳ درصدی ورودی داشته است و سد زاینده رود که ۵ میلیون نفر را تحت پوشش آبرسانی خود دارد ۶۶ درصد کاهش ورودی را تجربه کرده است. در همین حال ورودی آب به سد گلپایگان و سایر سدهایی که تامین آب قم و استان مرکزی را بر عهده دارند ۶۵ درصد کاهش داشته است. از سویی دیگر در چاه نیمه های سیستان و بلوچستان در سال قبل ۳۲۹ میلیون مترمکعب ورودی داشتیم که امسال به ۳ میلیون مترمکعب آب کاهش یافته است.
میزان بارندگی در استان سیستان و بلوچستان نسبت به سال گذشته ۷۶ درصد، کرمان ۷۶ درصد، فارس ۷۱ درصد، هرمزگان ۸۰ درصد، اصفهان ۵۵ درصد، بوشهر ۶۴ درصد، خراسان رضوی ۴۶.۹ درصد، چهارمحال و بختیاری ۵۵ درصد و مرکزی ۵۰ درصد کاهش یافته استبرای مدیریت این شرایط باید چه کرد؟
این اطلاعات نشان می دهد که مردم باید مراقب باشند و کمک کنند. اما باید برنامه داشت. در وهله نخست باید بحث جدی مسئله آب را به صورت یکپارچه بررسی و حل کنیم. نقطه ضعف این سال ها عدم ورود یکپارچه به موضوع آب بوده است. سال قبل کارگروهی با حضور وزرای نیرو، صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و وزیر کشور برای سازگاری با کم آبی تشکیل شد که در آن اقدامات کوتاه مدت میان مدت و بلند مدت را بررسی کرده و اعمال می کنیم. تلاش کردیم در این کارگروه اختلاف نظرات در زمینه توزیع آب را کنار بگذاریم. علت حضور وزیر کشور در این کارگروه استفاده از پتانسیل استانداری ها کشور است تا اطلاعات و راهکار های هر استان به طور مجزا و متناسب با شرایط آن استان مطرح و بررسی شود. به این ترتیب از شکل گیری یک نهاد جدید مجزا جلوگیری شد.
برای مقابله با چالش آب چه اقداماتی انجام شده است؟
به هر حال حقیقت این است که نتوانستیم پس از گذشت ۴۰ سال از انقلاب اسلامی طرح آمایش سرزمینی را تدوین کنیم. بنابراین تصمیم گرفتیم تا هر استان متناسب با شرایط خود این طرح آمایش آب محور را تنظیم کند. البته در این بین به دنبال مقصر نیستیم و هدف این کارگروه تحت تاثیر قراردادن وظایف ذاتی وزارتخانه های مرتبط نیست. اما آنچه در این کارگروه به صورت الزام معین شده است کاهش ۳۰ درصدی آب مصرفی فضاهای سبز است. اصلاح الگوی مصرف نیز از جمله مواردی است که در دستور کار این کارگروه قراردارد. البته تاکنون تنها دو جلسه آن تشکیل شده است.
درباره میزان مصرف آب صنعت و بخش کشاورزی بین وزارت نیرو و وزارت جهادکشاورزی اختلاف نظر وجود دارد؛ وزارت نیرو میزان مصرف ۹۰ درصد و جهادکشاورزی میزان مصرف ۶۵ درصد را قبول دارند، کدام رقم صحیح است؟ مقیاس مصرف چیست؟
این اختلاف نظرها را کنار گذاشته ایم. مهم ترین نکته این است که بیشترین مصرف آب برای کشاورزی است. البته هر نوع مصرفی را با محدودیت ها و ویژگی های خود باید بسنجیم. اگر گفته می شود میزان مصرف آب شرب رقم بالایی نیست به معنای بی اهمیت بودن آن نیست. چرا که هزینه تولید هر نوع آب متفاوت است. به طور مثال اگر یک واحد میزان مصرف آب شرب افزایش یابد هزینه تولید آن با تولید آب کشاورزی یکسان نیست. در حوزه کشاورزی ریسک پذیری نیز پایین تر است به این معنا که در صورت کاهش آب کشاورزی می توان از طرق دیگر این کمبود را هر چند با سختی جایگزین کرد اما در ارتباط با آب آشامیدنی چنین روندی صادق نیستند. می توان به یک واحد عمرانی یکسال آب تخصیص نداد. اما به هر حال باید در همه زمینه ها کار کرد. در کشاورزی باید بهره وری آب را افزایش دهیم. در این میان باید دقت داشت که میزان تحویل آب ما به کشاورزی تا مصرف متفاوت است که ممکن است رقمی که جهادکشاورزی اعلام می کند مربوط به بخش تحویل نهایی و مصرف خود زمین کشاورزی است.
طبق گفته معاون آب و خاک وزارت جهادکشاورزی ۳۵۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز در کشور وجود دارد که مسوولیت برخورد با آن ها مستقیما متوجه شرکت شماست، چرا اقدامی انجام نمی شود؟
طبق آخرین آمار ما میزان چاه های غیر مجاز کشور حدود ۳۲۰ هزارتا است که البته با رقم ۳۵۰ هزار تفاوت چندانی ندارد. اما باید در نظر داشت که در کشور عمده فشار حوزه اشتغال بر دوش آب است. برای اشتغالزایی فعالیت هایی باید انجام می گرفته که نشده است. چرا باید سهم حوزه صنعت در ایجاد اشتغال رقم قابل توجهی نباشد؟ در بخش گردشگری قدرتمند عمل نکردیم. بیشترین اشتغالزایی در حوزه خدمات بوده است. که بیشترین خدمات نیز در بخش کشاورزی وجود دارد بنابراین ملاحظات معیشتی و شغلی در برخی موارد محدودیت هایی را برای ساماندهی چاه های غیرمجاز ایجاد کرده است. البته در این زمینه پیگیری های لازم را انجام داده و می دهیم. اگر منابع سرمایه گذاری را برای تحول در حوزه کشاورزی در اختیار داشتیم می توانستیم شاهد تحولات عظیمی در زمینه مصرف آب باشیم. البته اجرایی شدن این امر از بخش جذب سرمایه تا عمل کردن به آن و فروش و صادرات آن یک زنجیره را به خود اختصاص می دهد. حل چالش آب ۶ ماهه ممکن نیست و باید استان به استان بررسی و حل شود تا شرایط کشور را به حالت پایدار برسانیم .
ملاحظات معیشتی و شغلی در برخی موارد محدودیت هایی را برای ساماندهی چاه های غیرمجاز ایجاد کرده است. البته در این زمینه پیگیری های لازم را انجام داده و می دهیمبرخی کارشناسان معتقدند وزارت نیرو تخصیص آب به صنعت را نسبت به کشاورزی به دلیل بالا بودن تعرفه صنعتی ترجیح می دهد، این گفته را تایید می کنید؟ در حال حاضر نرخ تعرفه صنعتی و کشاورزی چگونه است؟
تعرفه آب برای واحدهای صنعتی ۷۰۰ و برای بخش کشاورزی ۲۰ تا ۳۰ تومان است، اما به هیچ عنوان این موضوع که اولویت وزارت نیرو فروش آب به حوزه صنعت به دلیل تعرفه بالاتر است صحیح نیست. اما اینکه صنعت را به کشاورزی ترجیح می دهیم یک استراتژی محسوب می شود. چرا که طبق گفته محمدرضا نعمت زاده، وزیر سابق صنعت می توان با هر یک لیتر آب در ثانیه ۴۵ شغل ایجاد کرد. گفتنی است در اصفهان که اخیرا شاهد تنش های آبی در آن بودیم حجم آبی که به صنعت اختصاص می یابد رقم خیلی محدودی است. اما هر حوزه ای جایگاه خود را دارد. در دوره ای از کشور تصمیماتی در باره آب گرفته شد که در تر سالی و وفور نعمت قرار داشتیم و جمعیت به این میزان نبود. این قصور در تصمیم گیری را در آن برهه زمانی نمی توان نادیده گرفت.
مقوله انتقال بین حوضه ای آب نیز از جمله مواردی است که منتقدان زیادی دارد، چقدر با این راهکار برای حل چالش آبی موافق هستید؟
انتقال آب بین حوضه ای از اصل نباید زیر سوال برود. اما به طور کلی در شرایطی که منطقه ای دچار چالش آبی می شود همواره بجای اینکه سراغ بخش دشوار این چالش یعنی مدیریت مصرف رفته و به طور مستقیم با مصرف کنندگان درگیر شویم اقدام به تامین و تعریف منابع آبی جدید کرده ایم.
با شیرین سازی آب دریا چطور؟ موافق هستید؟ چرا تاکنون به این حوزه تامین منابع آب ورود نکردیم؟
شیرین سازی آب دریا امر خوبی است و کسی مخالف آن نیست اما تامین هزینه تولید آن دشوار است. اگر تاکنون برای تامین آب مورد نیاز منطقه دریای عمان و خلیج فارس از آب دریا استفاده نکرده ایم قصور و کوتاهی بوده است. البته هزینه های بالا و انحصاری بودن فناوری مورد نیاز آن نیز بی تاثیر نبوده است. قیمت آب تحویلی از طریق آب شیرین کن نیز رقم بالایی است. اگر تعرفه آب واقعی شود می توان درباره تنوع در تامین منابع آب نیز تصمیم گیری کرد. اما نمی توان آب ارزان را از هر طریقی تولید و تامین کرد. تا چند ماه آینده یک واحد آب شیرین کن برای بندرعباس احداث می شود. اما نباید انتقال آب را اولویت قرار دهیم. از سویی دیگر نباید حق النظاره آب زیر زمینی را صفر قرار دهیم.
در پایان چه راهکاری را برای کمک به عبور از چالش آبی امسال پیشنهاد می دهید؟
اولین اولویت تامین آب شرب است. استان اصفهان و سیستان و بلوچستان برنامه پیشنهادی خود در این زمینه را تقدیم کارگروه سازگاری با چالش آب کرده اند. از طرفی باید مناطقی را برای حفر چاه در نظر گرفته و اجاره چاه های کشاورزی از کشاورزان را مد نظر قرار دهیم. از حداقل جریان های سطحی حفاظت ویژه کرده و اگر می دانیم که بخش های بعدی کشت محصولی از نظر تامین آب دچار مشکل می شود از ادامه کاشت آن صرف نظر کنیم. کشت برنج در بخش های کم آب کشور نباید شکل بگیرد و در نهایت باید به منظور مدیریت مصرف اطلاع رسانی گسترده ای به مردم شود.نکته مهمی که در این میان باید به آن توجه داشت آن است که طی ۵ ساله اخیر هیچ پروژه ساخت سد جدیدی مطرح نشده و تنها طرح های باقی مانده از گذشته تکمیل و افتتاح شدند.
