اطلس دریانوردی ایران در دانشگاهها تدریس شود

به گزارش ایران اکونومیست؛ نصراله صالحی شامگاه گذشته (دوشنبه) در نشست نقد و بررسی اطلس «تاریخ بنادر و دریانوردی ایران» با اشاره به خشکی-محور بودنِ کتاب‌های تاریخ در ایران، افزود: دانشجویان تاریخ در دانشگاه های ایران، عمدتا تاریخ خشکی را مطالعه می‌کنند؛ در کتاب‌های درسی، یک جا به صورت گذرا به نیروی دریایی داریوش اشاره شده و یک جا هم موضوع پرتغالی‌ها در دوره صفوی، آن هم با نگاه از خشکی به دریا مطرح می‌شود.
وی بیان داشت: در اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران، افزون بر صدها نقشه، طرح و تصویر، مباحث تاریخی نیز مطرح شده است که می‌تواند موضوع تحقیق برای دانشجویان و پژوهشگران باشد.
این استاد دانشگاه، انجام کار میدانی و کار گروهی را دو ویژگی برجسته در تالیف این کتاب دانست و درج نام و تخصص همه افراد و دانشجویانی که در تالیف این اثر همکاری کرده‌اند را ستود.

**صفت‌گل: اطلس، بر اساس نظریه وحدت سرزمینی ایران تالیف شده است
در ادامه این نشست تخصصی که با حضور مولفان، منتقدان و جمعی از پژوهشگران در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد، منصور صفت‌گل، یکی از مولفان اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران، تالیف این اثر با همکاری سازمان بنادر و دریانوردی ایران را الگویی مناسب برای همکاری دانشگاه و سازمان‌های دیگر دانست.
وی با تاکید براینکه حمایت از یک برنامه تحقیقاتی، در میزان موفقیت آن نقش چشمگیری دارد، افزود: در تالیف این کتاب، تجربه‌ای خوب از همکاری دانشگاه و سازمان بنادر و دریانوردی ایران را داشتیم و این الگو می‌تواند در مورد کارهای پژوهشی دیگر، تکرار شود.
صفت‌گل در پاسخ به نقدی درباره اینکه چرا دریاهای جنوب و دریای مازندران بر اساس حوزه جغرافیایی و به صورت جداگانه بررسی نشده‌اند، گفت: جداسازی فصل‌های خلیج فارس از دریای خزر، کار دشواری نبود؛ اما این اطلس بر مبنای نظریه وحدت سرزمینی ایران تالیف شده است.
وی ادامه داد: ما کوشیدیم جهان ایرانی و دریاهای ایرانی را به صورت یک جا در یک اطلس بررسی کنیم به این ترتیب، مباحثی مانند «کریدور جنوب - شمال» به عنوان یک عامل اتصال دریایی ایران از دریای مازندران به خلیج فارس و دریای عمان و به عنوان برنامه دریایی ایران از دوره باستان مطرح شده است، یعنی ما در این اطلس نشان داده‌ایم که دولت‌های ایران از دوره باستان تا امروز، همیشه کوشیده‌اند جنوب را به شمال وصل کنند.
صفت‌گل تاکید کرد: در این اطلس نشان داده شده که چگونه حیات اقتصادی بندرهای شمال ایران از قرن‌ها پیش به جنوب ایران مربوط بوده است، یعنی اگر روناس دریای مازندران را در دوره صفویه از «شماخی» بار می‌زدند و به «بندرعباس و هرمز» می‌بردند و از آنجا صادر می‌کردند، به این معناست که معیشت شمال ایران با فعالیت در دریاهای جنوب ایران ارتباط داشت و برعکس، کالاهایی هم بود که در جنوب ایران تولید و به شمال ارسال می‌شد.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران، تالیف اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران را ادای دین دانشکده ادبیات و علوم انسانی به ایران و منافع ملی و تاریخیِ کشور دانست.
وی در پاسخ به نقد دیگری که درباره دلیل استفاده از دو نام دریای مازندران و دریای خزر به صورت همزمان در این کتاب مطرح شده بود، گفت: نام‌گذاری دریای مازندران یا خزر، «یک مناقشه پنهان و زیرپوستی» دارد؛ ما از یک‌سو با مصوبه رسمی برای کاربرد نام این دریا در مکاتبات دیپلماتیک ایران و از سویی هم با سلیقه‌های محلی و بومی مواجه بودیم و در نهایت تصمیم گرفتیم که از هر دو نام استفاده کنیم، ضمن آنکه در منابع تاریخی نیز نام‌های فراوانی برای این دریا ذکر شده است که دریای قزوین، کاسپین، خزر و مازندران از آن جمله است.
صفت‌گل در پایان سخنان خود، اعلام کرد که گروه مولفان، در حال ویرایش و به‌روزرسانی این اثر برای چاپ دوم هستند.

**وثوقی: نیازمند پژوهش‌های تاریخی بیشتر درباره دریاهای شمال و جنوب هستیم
یکی از مولفان اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی در ایران نیز در این نشست خواستار پژوهش‌های بیشتر در حوزه دریاهای ایران شد و گفت: مشکل کمبود منابع علمی، به‌ویژه در مورد دریای خزر مشهود است.
محمدرضا وثوقی درباره خلیج فارس و دریای عمان هم گفت: کشورهای جنوبی خلیج فارس، روی این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند و سه مجله با نام جعلی در این زمینه فعالیت می‌کند بنابراین یافتن اسنادی درباره تمدن‌های هزاره دوم و اول در این منطقه جغرافیایی، کار آسان‌تری بود. با این حال، در بخش سواحل شمالی که ما هستیم، کار باستان‌شناسی انجام نشده و منابع تاریخی در این حوزه بسیار اندک است.
وثوقی در مقام مقایسه، یادآور شد: امارات متحده عربی اگرچه بافت تاریخی و باستانی زیادی ندارد اما 720 مقاله ISI درباره تاریخ شهر دوبی تهیه شده است درحالیکه ما هرگز درباره بوشهر، هرمز، کیش، قشم و جاهای دیگر کار علمی جامع نکرده‌ایم.
این استاد دانشگاه یادآور شد: در تالیف این کتاب، برای جبران بخشی از این ضعف باستان‌شناسی به‌ویژه در دوره پیش از اسلام، از گروهی از دانشجویان باستان‌شناسی کمک گرفتیم تا کار میدانی کنند.
وثوقی افزود: در سفرهای تحقیقاتی خودمان به جنوب و شمال هم از دانشجویان بومی در رشته‌های تاریخ، زبانشناسی، جامعه‌شناسی و باستان‌شناسی استفاده می‌کردیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به علاقه مردم بومی به آثار تاریخی، گفت: در سفری که به جاسک داشتیم، وقتی علاقه مردم به یک فانوس قدیمی مربوط به دوره قاجار را دیدیم، با سازمان بنادر و دریانوردی مکاتبه کردیم و با همکاری این سازمان و میراث فرهنگی، فانوس بازسازی و پارک زیبایی نیز در آنجا احداث شد.
اطلس سه‌جلدیِ تاریخ بنادر و دریانوردی ایران، عنوان نخست در گروه تاریخ، جغرافیا و باستان‌شناسیِ جشنواره فارابی (1396) و عنوان کتاب سال ایران (1396) را در اختیار دارد.