تحریم و تغییر در سیاست ها مهم ترین موانع توسعه صنعت ماهواره هستند

به گزارش ایران اکونومیست؛ فناوری یا صنعت هوافضا و ساخت و پرتاب ماهواره ها به عنوان بخشی از این فناوری، اکنون به صنعتی مهم در زندگی هر روزه ما تبدیل شده و به نوعی دیگر بر روز و شب مان تاثیر می گذارد؛ پیش بینی وضعیت هوا، ارتباطات جهانی، پخش شبکه های تلویزیونی و رادیویی، مدیریت ترافیک هوایی، ناوبری کشتی ها، خودروها، هواپیماها، تراکنش های مالی و اینترنت بخشی از فعالیت ها در این زمینه و موجب گردش مالی کلان این بخش است.
بر اساس گزارش سالانه فدراسیون فضایی به نام اقتصاد فضا/ Space Report کل حجم بازار صنعت هوافضا در سال 2016، 322 میلیارد و 940 میلیون دلار بوده است. ساخت و پرتاب انواع ماهواره ها 260 میلیارد دلار و ارائه خدمات ماهواره ای 127 میلیارد دلار درآمد داشته اند؛ طوری که تا پایان سال 2016 میلادی یکهزار و 459 ماهواره عملیاتی در مدار قرار گرفتند که تنها در مقایسه با تعداد ماهواره های سال گذشته یعنی یکهزار و 381 ماهواره افزایش مهمی را نشان می دهد.
ایران نیز قبل از پیروزی انقلاب اسلامی روند گسترده ساخت ماهواره ها را آغاز کرده بود که بعد از پایان جنگ تحمیلی و توقفی بیش از یک دهه ای پی گرفته شد. ماهواره تحقیقاتی مصباح اولین ماهواره ای بود که از اواسط دهه 70 طراحی آن آغاز شد ولی به دلیل بدقولی های طرف خارجی یعنی شرکت ایتالیایی هنوز به نتیجه نرسیده است.
با وجود این، جمهوری اسلامی ایران توانسته با تکیه به توان متخصصان داخلی ماهواره های دیگری؛ یعنی امید (بهمن 87) نوید (بهمن 88) و فجر (بهمن 93) را به مدار پرتاب کند که هر کدام برای مدتی ماموریت های تحقیقاتی را انجام داده اند، اما کارکرد عملیاتی به معنای ارائه اطلاعات از جمله تصاویر یا هر نوع اطلاعات نداشته اند؛ محققان کشور در این ماهواره ها فناوری های مختلف را سنجش کرده اند تا قابلیت استفاده آنها را در ماهواره های عملیاتی بسنجند.
صنعت هوافضا برای پرتاب ماهواره غیر از ساخت ماهواره ای متناسب با اهداف از پیش تعیین شده باید بتواند بر دشواری های فناورانه دیگر؛ مانند پرتابگر و سکوی پرتاب نیز فایق آید که ماهواره را در مدار مناسب قرار می دهند.
با اینکه بعضی کشورها برای پرتاب ماهواره های ساخت خود از توان خارجی کمک می گیرند (پرتاب ماهواره ونزوئلا توسط چین اکتبر/مهر گذشته)؛ این امر به دلایل مختلف از جمله تحریم ها و تلاش بعضی کشورها برای در انحصار داشتن دانش فضایی برای ایران ممکن نیست.
با وجود این، ساخت سکوی پرتاب ثابت امام خمینی حوالی سمنان و پرتابگر سیمرغ (بعد از پرتابگر سفیر) با ظرفیت حمل ماهواره هایی تا وزن 250 کیلوگرم در مدار 500 کیلومتری زمین تا حدی شرایط را برای پرتاب ماهواره های سنجشی آسان کرده است.
بسیاری خدمات ماهواره ای اکنون در کشور ارائه می شود؛ اما استقلال در این زمینه با داشتن ماهواره های متعلق به ایران دستاوردی است که می تواند کشور را در شرایطی مانند تحریم ها از وابستگی بی نیاز کند.
دکتر حامد علیصادقی در مورد دشواری های پرتاب ماهواره های عملیاتی گفت: چند عامل را باید در این زمینه در نظر داشت؛ یکی از مهم ترین عوامل تحریم ها علیه ایران است. بعضی کشورهای همسایه مانند ترکیه از این نظر پیشرفت کرده اند؛ زیرا بسیاری قطعات ماهواره را از دیگر کشورها می خرند ولی این امر برای ما اصلا ممکن نیست.
وی افزود: موضوع دیگر داشتن پرتابگری است که بتواند ماهواره های دارای وزن بالا را در مدار LEO (مدار کم ارتفاع زمین Low earth orbit) یا حتی مدار GEO (مدار زمین‌ثابت /Geostationary orbit) قرار دهد؛ زیرا ماهواره های عملیاتی مخابراتی سنگین هستند و معمولا در این مدار قرار می‌ گیرند.
عضو هیات علمی دانشکده هوافضای دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی تاکید کرد: همزمان با ساخت ماهواره باید اطلاعات پرتابگر و سکوی پرتاب نیز موجود باشد تا بتوان بر اساس این قابلیت ها ماهواره را ساخت و حتی از این نظر نیز در بعضی موارد در ساخت ماهواره در ایران مشکلاتی وجود داشته است.

***تغییرات سیاستی در عرصه هوافضا
دکتر علیصادقی که پیش از این سابقه کار روی ماهواره پیام امیرکبیر یا آت ست /AUTsat را در دانشگاه امیرکبیر نیز داشته است، همچنین به ثابت نبودن سیاستگذاری ها در کشور در عرصه فضایی اشاره کرد و گفت: تغییر سیاست ها و برای نمونه عوض شدن روسای سازمان فضایی در بازه های زمانی کوتاه باعث می شود در این زمینه تغییر و تحول زیاد داشته باشیم که به دستاورد نهایی آسیب می زند.
وی گفت: از این گذشته در حوزه فضایی توقع جامعه را در سال های قبل بالا برده ایم و امروز نمی توان دستاورد واقعی را به اطلاع مردم رساند؛ زیرا آنها فکر می کنند بسیاری از این کارها در ماهواره امید انجام شده در حالیکه نمونه های ماهواره های پیشین آزمایشی یا مثلا مهندسی و از نوع تثبیت فناوری بوده و امروز همان فناوری عملیاتی شده است.
استاد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی با تاکید بر تمرکز بر صنعت ساخت و پرتاب ماهواره در مجموعه فعالیت های هوافضای کشور گفت: این بخش نسبت به دیگر بخش های هوافضا می تواند نتیجه بخش تر باشد و درامد خوبی را نصیب کشور کند. وی ادامه داد: انتظار می رود ماهواره های ساخت دانشگاه های شریف، امیرکبیر و علم و صنعت در صورت پرتاب تجربه خوبی را برای گروه های فعال در زمینه ساخت ماهواره فراهم سازد.

***صفر تا صد را باید خودمان طی کنیم
دکتر علیصادقی تصریح کرد: ممکن است این ماهواره ها با نمونه های خارجی قابل رقابت نباشند؛ اما به دلیل تحریم ها باید همه این مراحل را از 0 تا 100 خودمان طی کنیم تا گروه ها بتوانند در آینده فناوری را توسعه دهند.
عضو هیات علمی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی افزود: راهی را که دنیا از دهه 60 سده بیستم میلادی طی کرد و امروز به نتیجه رسیده است؛ بدون کمک و حتی داشتن هیچ سند و مدرک دقیق علمی و نیز بدون شرکت در هیچ دوره ای خود به تنهایی در آن مسیر گام برمی داریم و مجبوریم تجربیات را کسب کنیم.
به گفته دکتر علیصادقی، به همین دلیل روند طولانی تر شده است، هر چند در نهایت مستقل پیش می رویم.