دریای خزر بزرگ‌ترین دریاچه جهان خاستگاه پنج
گونه از ماهیان خاویاری از انواع آبزیان کمیاب و در معرض انقراض است که
باقی‌مانده‌ای از موجودات دوران ژوراسیک محسوب می‌شوند و عمری صدساله را
نیز تجربه کرده‌اند.در دهه‌های نه‌چندان دور قسمت جنوبی دریای خزر بویژه در جنوب شرقی از میانکاله تا بندر ترکمن به همراه مناطقی از سفیدرود از متراکم‌ترین مناطق زیست ماهی خاویاری به شمار می‌رفت به‌طوری‌که صید آن تجارت پرسودی را نصیب صیادان می‌کرد؛ اما نبود ضوابط مناسب حمایت از این ذخایر ارزشمند ژنتیکی کشور، برداشت بی‌رویه آن در دهه‌های ۲۰ تا ۷۰ شمسی، تغییرات اقلیمی، تغییر شرایط رودخانه‌های منتهی به دریا برای تخم‌ریزی این ماهیان، ورود فاضلاب و پسماندهای خانگی و صنعتی به همراه ساخت‌وسازهای بی‌رویه حریم رودخانه‌ها نفس زندگی این ماهیان را به شماره انداخت و نسل آنان را در معرض تهدید قرار داد.
پس از گذشت سال‌ها از ممنوعیت صید دریایی این ماهیان و تکثیر انواع آن هنوز هم شمار این ماهیان به شرایط عادی بازنگشته است.
صید خاویار دریایی همچنان ممنوع است
آذرماه امسال بود که نمایندگان پنج کشور حاشیه دریای خزر متشکل از کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، روسیه، ترکمنستان و قزاقستان در سی و هفتمین نشست خود تحت عنوان «کمیسیون حفاظت و بهره‌برداری بهینه از منابع زنده دریای خزر» ممنوعیت صید ماهیان خاویاری را تا پایان سال ۲۰۱۸ (دی‌ماه ۱۳۹۷) تمدید کردند؛ برنامه‌ای که شاید با تکثیر، ارتقاء و بازآفرینی نسل این ماهیان بتواند از انقراض آن جلوگیری کند.
علاوه بر ممنوعیت صید دریایی این ذخایر ژنتیکی جرائم سنگینی هم برای آن در نظر گرفته‌شده است و بر همین اساس و طبق مصوبه شماره ۳۸۰ شورای عالی حفاظت محیط‌زیست کشور که در ۲۹ دی‌ماه سال ۹۳ به تصویب رسید «صید هر قطعه ماهی خاویاری شامل ازون برون، فیل‌ماهی، قره برون و چالباش ۱۰۰ میلیون ریال جریمه دارد و قانون‌گذار برای صید غیرمجاز آن جریمه‌ای تا سقف ۵ برابر قیمت این‌گونه تعیین کرده است» که امید می‌رود این مصوبه صید غیرمجاز آن را کاهش دهد.
پرورش ماهیان خاویاری زمان‌بر اما سودآور
با توجه به ممنوعیت صید ماهیان خاویاری از دریا مدیریت شیلات کشور بر آن شد تا با پرورش این نوع ماهی در مزارع آبی بازار پرسود خاویار ایران را همچنان پابرجا نگه دارد و در رقابت با کشورهایی همچون چین که سهم بزرگی از این بازار را در اختیار گرفته‌اند؛ دوباره برند مطرح خاویار ایران را زنده کند و به‌روزهای پرشکوه خود برگرداند.
به همین خاطر مازندران با دارا بودن ۳۳۸ کیلومتر و طولانی‌ترین سواحل دریایی خزر فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرده است؛ به‌طوری‌که رتبه نخست پرورش ماهیان خاویاری را در کشور به خود اختصاص داده و بزرگ‌ترین مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در خاورمیانه را دارد.
مازندران رتبه نخست تولید و صادرات ماهیان خاویاری
«مازندران رتبه نخست تولید و پرورش ماهیان خاویاری را در کشور دارد»؛ مدیرکل شیلات مازندران با اعلام این مطلب دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: مازندران با دارا بودن ۱۶ مزرعه فعال پرورش ماهیان خاویاری و با پروانه بهره‌برداری به مساحت ۶۱ هزار مترمربع، سطح مفید آبگیری و ظرفیت اسمی تولید دو هزار و ۴۰۰ تن گوشت و ۳۱.۷ تن خاویار دارد.
حسینعلی رستمی افزود: تعداد ۲۹۰ هزار قطعه ماهی با وزن‌های مختلف از ۵۰۰ گرم تا ۱۰۰ کیلوگرم در این مزارع قرار دارند.
در سال گذشته حدود هزار و ۵۰۰ تن گوشت ماهیان خاویاری به همراه هزار و ۵۰۰ کیلوگرم خاویار پرورشی از مزارع پرورشی این استان استحصال شدوی بابیان اینکه پرورش ماهیان خاویاری در مزارع مازندران از سال ۸۲ آغازشده است، یادآور شد: در سال گذشته حدود هزار و ۵۰۰ تن گوشت ماهیان خاویاری به همراه هزار و ۵۰۰ کیلوگرم خاویار پرورشی از مزارع پرورشی این استان استحصال شد.
وی صادرات خاویار پرورشی به کشورهای اروپایی را موجب رونق اقتصادی این بخش خواند و تصریح کرد: سهم خاویار پرورشی در کشور ۸۵ درصداست.
رستمی اشتغال‌زا بودن و ارزآوری خاویار پرورشی را از فواید ایجاد مزارع پرورش ماهی خاویاری دانست و اعلام کرد: تعداد ۵۰۰ نفر به‌طور مستقیم و هزار نفر به‌صورت غیرمستقیم در مزارع پرورش ماهیان خاویاری مازندران فعالیت می‌کنند.
وی از فعالیت بزرگ‌ترین مرکز تکثیر ماهیان خاویاری غیردولتی کشور در مازندران خبر داد و افزود: این مزرعه با ظرفیت ۵۰۰ هزار قطعه تولید بچه ماهی در سال فعالیت می‌کند و این در حالی است که ۱۱ مزرعه پرورش ماهیان خاویاری دیگر نیز در حال ساخت است.
مدیرکل شیلات مازندران به بیان آخرین وضعیت مجوزهای صادرشده در خصوص ماهیان خاویاری این استان پرداخت و از صدور ۱۱ پروانه بهره‌برداری، پروانه تأسیس و موافقت اصولی نام برد و گفت: مساحت مفید این طرح‌ها ۱۲۳ هزار و ۵۸۸ مترمربع است و ظرفیت تولید گوشت آن‌ها ۹۵۰۱.۵ تن و ۱۷۱.۷۶ تن خاویار است که برای هزار و ۹۰۱ نفر اشتغال ایجاد خواهد کرد.
رستمی به اهداف کمی تولید ماهیان خاویاری در برنامه ششم توسعه اشاره کرد و اظهار داشت: در سال ۹۴ میزان حصول گوشت ماهیان خاویاری ۵۸۰ تن و خاویار حاصل‌شده هزار و ۱۹۱ کیلوگرم بوده است و این میزان باید طبق برنامه ششم توسعه تا سال ۱۴۰۰ به هزار و ۶۰۰ تن گوشت ماهیان خاویاری و ۲۰ هزار کیلوگرم خاویار برسد.
وی اهمیت پرورش ماهیان خاویاری را ارزش اقتصادی بالای آن به‌عنوان کالایی استراتژیک، لوکس و ارزآور توصیف کرد و ادامه داد: ایجاد اشتغال پایدار، کاهش فشار صید بر ذخایر دریایی، تولید گوشت و استحصال خاویار با توجه به تقاضای بازارهای داخلی و خارجی، حفظ نام و جایگاه ایران به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکننده خاویار در بازارهای جهانی از اهداف پرورش این‌گونه از ماهیان کمیاب است.
خاویار کیلویی ۱۲ میلیون تومان
خاویار که به مروارید سیاه مشهور است از گران‌قیمت‌ترین غذاهای جهان به شمار می‌آید به‌طوری‌که صادرات آن ارزش‌افزوده فراوانی را به همراه دارد. هرچند صادرات انواع دریایی آن ممنوع است اما مراکز معتبر فروش این ماهیان از سوی شیلات اعلام می‌شود و این مراکز عرضه مستقیم محصولات این ماهی را بر عهده‌دارند.
حمیدی یکی از فعالان درزمینهٔ فروش خاویار در ایران در گفتگو با خبرنگار مهر به مشتری‌های این محصول لوکس اشاره کرد و گفت: اغلب مشتری‌های خاویار برای خاصیت درمانی آن را تقاضا می‌کنند و این محصول بیشتر در این زمینه خریدار دارد.
وی وجود مشتری‌های میلیونر خود را نیز انکار نکرد و ادامه داد: مشتری‌های خاص هم برای خرید خاویار وجود دارد.
قیمت فروش خاویار پرورشی که در دو نوع عرضه می‌شود به حدود کیلویی ۸ میلیون تومان به فروش می‌رودفعال عرصه فروش خاویار باکیفیت ایرانی از فروش خاویار در بسته‌بندی‌های ۵۰ گرمی خبر داد و در پاسخ به پرسش خبرنگار مهر افزود: خاویار در درجه و کیفیت‌های متفاوت قیمت‌های گوناگونی دارد به‌طوری‌که قیمت ۵۰ گرم خاویار دریایی حدود ۶۰۰ هزار تومان است و یک کیلوگرم خاویار دریایی و یا وحشی تا ۱۲ میلیون تومان به فروش می‌رسد.
وی یادآور شد: قیمت فروش خاویار پرورشی که در دو نوع عرضه می‌شود به حدود کیلویی ۸ میلیون تومان به فروش می‌رود.
صادرات پرسود ماهیان خاویاری
هرچند صادرات خاویار دریایی ایران ممنوع است اما خاویار پرورشی ایران به کشورهای اروپایی و خاورمیانه صادر می‌شود به‌طوری‌که به گفته مدیرکل دامپزشکی مازندران در دو ماه گذشته ۱۵۰ کیلوگرم خاویار با دریافت مجوز به کشورهای آمریکا، سوئیس، آلمان، فرانسه، هلند، اسپانیا و امارات متحده عربی صادرشده است.
شاید بتوان گفت با ادامه روند مطلوب اهمیت به گونه‌های در حال انقراض و بهره‌مندی از ظرفیت پایانه صادرات ماهیان خاویاری، ادامه روند ممنوعیت صید دریایی این‌گونه از ماهیان و تکثیر و پرورش انواع آن به همراه صادرات باکیفیت، بتوان علاوه بر ارزش‌افزوده بالا در گسترش بازار خاویار باکیفیت ایران مؤثر عمل کرد.
