باران اسیدی تا کوچ مجسمه ها از باغ های تهران

به گزارش ایران اکونومیست؛   «مرد رَوَنده» از باغ مجسمه موزه هنرهای معاصر تهران به چهاردیواری بسته موزه کوچ کرد. پیکرهای بلند و نحیف «زن و مرد برنزی» بعد از 40 سال دیگر نتوانست هوای آلوده و باران های مسموم تهران را تاب بیاورد.
چهارشنبه 9 اسفند ماه بود که دو مجسمه شاهکار آلبرتو جاکومتی (Alberto Giacometti) هنرمند سوئیسی از باغ موزه هنرهای معاصر تهران به سالن سرپوشیده منتقل شد.
این اثر موسوم به «مرد رَوَنده 1» (Walking Man 1) مجسمه های یک زن ساکن و یک مرد در حال قدم زدن را نشان می دهد و علت جابه جایی آنها باران های اسیدی و آسیب ناشی از آن اعلام شده است.
این نخستین بار است که یک اثر هنری در کشور به دلیل آلودگی هوا و باران اسیدی جابه جا می شود. «اولیور ویک» موزه دار سابق بنیاد بیلر در سوئیس در مراسم جابه جایی این مجسمه ها که با حضور سفیر سوئیس در تهران برگزار شد، گفت که این مجسمه ها 40 سال در حیاط موزه قرار داشتند و زمان آن رسیده بود که به فضای داخلی منتقل شوند. دلیل آن هم بسیار ساده است چون همانطور که انسان از آلودگی هوا آسیب می بیند، مجسمه ها نیز در معرض باران های اسیدی دچار مشکل می شود.

*ردپای باران اسیدی
«باران اسیدی» یکی از بحث هایی است که همزمان با تشدید آلودگی هوا داغ شده است.
بخشی از ترکیبات هوای آلوده را دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن تشکیل می دهند. این ترکیبات در شهرهایی که از هوای آلوده رنج می برند در اثر احتراق ناقص فرآورده های نفتی تولید و در جو پراکنده می شوند.
با افزایش رطوبت و ورود توده های باران زا، مولکول های آب ابر با اکسیدهای نیتروژن و دی اکسید گوگرد ترکیب شده و در نهایت اسید سولفوریک و اسید نیتریک تولید می کند و بدین ترتیب زمانی که بارش آغاز می شود، قطرات باران حاوی این اسیدها خواهند بود.
بارش باران اسیدی در تهران اما در میان کارشناسان موافقان و مخالفانی دارد و تا کنون از سوی هیچکدام از مراجع رسمی تایید نشده است.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران دراین خصوص معتقد است که باران اسیدی معمولا در کشورهای اروپایی و مناطق بسیار صنعتی اتفاق می افتد و با توجه به اینکه کانون های تولید منابع آلاینده در تهران زیاد نیست و واحدهای صنعتی بزرگ مقیاس (مانند کارخانه های فولاد و ذوب آهن) در این شهر وجود ندارد، بنابراین باران اسیدی در پایتخت دغدغه جدی به شمار نمی آید.
محمد رستگاری در رد بارش باران اسیدی در تهران اظهار کرد: اگر باران اسیدی در تهران داشتیم باید آثار آن را روی نمای ساختمان ها، مجسمه ها و یا فضای سبز مشاهده می کردیم، اما تا کنون چیز قابل ملاحظه ای که نشانه باران اسیدی باشد، در تهران ندیدیم.
او با بیان اینکه باران های تهران از نظر اسیدی بودن اندازه گیری نمی شود، از خبر جابه جایی مجسمه در باغ موزه هنرهای معاصر به دلیل باران های اسیدی نیز اظهار بی اطلاعی کرد.

* باران اسیدی؛ کم و رقیق
عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران نیز در این باره گفت: با توجه به وجود آلودگی هایی همچون ناکس (اکسید نیتروژن) در هوای تهران، بارش ها در لحظات اول حالت اسیدی دارد ولی به دلیل اینکه زمان آن کوتاه و غلظت آن کم است، مساله نگران کننده ای نیست.
دکتر علیرضا نورپور اظهار کرد: باران اسیدی به عنوان یک تهدید زیست محیطی که دارای اثرات مخرب است به شمار می آید اما به دلیل ناچیز بودن آن در مقابل آلودگی هوا و پدیده ریزگردها این مساله اهمیت چندانی ندارد و به طور کلی میزان بارش ها به اندازه ای نیست که بخواهد واکنش های منفی ایجاد کند.
وی افزود: تا کنون مطالعات و مقالاتی درباره باران اسیدی در تهران منتشر نشده است که نشان دهنده اثرات مخرب آن بر محیط زیست باشد.

*چیزی که عیان است...
از سوی دیگر عضو هیات علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران بر این باور است که بدون شک اکسیدهای گوگرد و نیتروژن در هوای پایتخت وجود دارد، زیرا تهران یک شهر آلوده است و وجود این عناصر در هوای شهرها از نظر علمی ثابت شده و نیازی به تحقیق ندارد.
نبی الله منصوری با اشاره به پایش مستمر آلاینده های ازن و دی اکسید گوگرد (SO2) در هوای تهران، گفت: خوشبختانه در زمینه حذف SO2 که از عوامل اصلی تشکیل باران اسیدی است در سال های اخیر اقدامات خوبی صورت گرفته و اکنون در تهران گازوئیل با استاندارد اروپایی که دارای گوگرد کمتر از ppm 50 است توزیع می شود، در حالی که در سال های گذشته گازوئیل با گوگرد پنج هزار ppm مصرف می شد.
وی ظهار کرد: اگر چه پایش ها نشان می دهد که میزان گوگرد و اکسیدهای ازت در هوای تهران کاهش چشمگیری داشته اما به طور کامل حذف نشده و میزان آن به صفر نرسیده، بنابراین در تهران قطعا باران اسیدی داریم اما غلظت آن پایین است و فقط در ساعات اولیه بارش با آن مواجه هستیم.
به گفته وی، از سوی دیگر با توجه به اینکه میزان بارش ها کم است، با وجود تاثیر روی شهروندان، خودروها، ساختمان ها و فضاهای شهری، نقش آن زیاد و نگران کننده نیست و اثرات سوء آلاینده هایی که شهروندان از طریق هوا استنشاق می کنند، بیشتر است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: آلودگی های شهری روی پوشاک، لاستیک، پلیمرها، ساختمان و خودرو تاثیر می گذارد اما با توجه به اینکه این موارد بعد از چند سال تعویض می شوند، مساله فرسایش و کاهش عمر آنها با آثار تاریخی و به طور نمونه کتاب های خطی و نقاشی های ارزشمند و مجسمه های چند صد ساله که ممکن است در اثر آلودگی ها تخریب شوند یا تغییر رنگ بدهند، تفاوت دارد.
وی تاکید کرد: مساله تخریب و فرسایش آثار باستانی و مجسمه ها که در فضاهای باز نگهداری می شوند، در اثر بارش باران اسیدی از قدیم در دنیا مطرح بوده، زیرا میزان تخریب در این آثار به نسبت صدها سال گذشته که مشکل آلودگی های شهری نداشتیم، بیشتر شده است.
منصوری با بیان اینکه آلودگی هوا نقش بسیار موثری در کاهش عمر و فساد آثار تاریخی و هنری از جمله کتب خطی دارد، گفت: با توجه به اینکه آلودگی های شهری همچنان وجود دارد، کسانی که متولی نگهداری آثار تاریخی و موزه ها هستند باید سیستم های خاص و تصفیه کننده های هوا را برای حفاظت از این آثار بکار بگیرند.
وی اظهار کرد: ضرورت توجه به حفاظت آثار تاریخی به دلیل ارزش بالای آنهاست و اینکه می خواهیم این آثار را صدها سال با کمترین آسیب نگهداری کنیم. به همین دلیل یا باید به فرسایش آنها در اثر آلودگی هوا و باران های اسیدی تن بدهیم و یا اینکه آنها را به مکان مناسب منتقل کنیم.

*ابر و باد و باران اسیدی
رئیس موزه هنرهای معاصر تهران درباره جابه جایی مجسمه های جاکومتی گفت: آثار خوردگی و فرسایش در مجسمه های «جاکومتی» زیاد نبوده و آنها را به موقع جابه جا کردیم.
علی محمد زارع افزود: مرمت گر ارشد و کارشناسانی که از بنیاد جاکومتی آمده بودند اعلام کردند که در مدت 40 سال که این آثار در فضای باز نگهداری می شده، آلودگی هوا و باران های اسیدی روی مجسمه ها تاثیر گذاشته اند همانطور که روی انسان تاثیر می گذارد. با این تفاوت که انسان حداکثر می تواند 100 سال عمر کند، در حالی که ما می خواهیم این مجسمه ها را بیشتر از یک هزار سال نگهداری کنیم.
وی اظهار کرد: طول مجسمه مرد 183 سانتی متر و مجسمه زن 267 سانتی متر و جنس آنها از برنز است، اما به دلیل اینکه توخالی هستند، آسیب پذیریشان به مراتب بیشتر از سایر مجسمه هاست.
وی تصریح کرد: آب و هوا و باران و سایر مسائل، نگهداری مجسمه ها را در فضای باز موزه بسیار دشوار کرده؛ موزه های مجهز در دنیا آثار حجمی خود را در زمستان و فصل بارندگی با مواد خاصی آغشته می کنند تا آسیب نبینند اما ما این مواد نگهدارنده را نداریم.
زارع اظهار کرد: ما بیش از 10 مجسمه برنزی در باغ مجسمه موزه داریم، البته سایر مجسمه ها آسیبی ندیده اند، اما برای نگهداری از این مجسمه ها در شرایط آب و هوایی تهران، در حال بررسی هستیم.
رئیس موزه هنرهای معاصر تهران تصریح کرد: کارشناسان معتقدند که در زمستان و پائیز که فصل بارندگی است مجسمه ها باید پوشانده شوند تا از آنها محافظت شود، در برخی کشورها که پیش بینی هواشناسی آنها دقیق است، پیش از بارندگی مجسمه ها را می پوشانند، البته برای آثار جاکومتی امکان پوشش هم نبود چون نمی توانستیم بار اضافی به آنها تحمیل کنیم.
به گفته وی، کتب خطی در گنجینه نگهداری می شود و در زمان های خاص و در شرایط محیطی خاص (دما، نور و رطوبت مطبوع) به نمایش گذاشته می شود بنابراین از بابت آنها نگرانی وجود ندارد.
زارع افزود: باغ مجسمه موزه بعد از چندین سال تعطیلی، قرار است که اواخر بهار آینده (سه ماه دیگر) بازگشایی شود.

*سرانجام برنزی ها
حالا پیکرهای بلند و باریکِ زن و مردِ جاکومتی در گوشه ساختمان موزه جا خوش کرده است.
کارشناسان بر این باورند که آثار جاکومتی جهان شمول است و زمان و مکان آنها را در خود اسیر نمی کند.
آیا دیگر مجسمه های برنزی باغ هنرهای معاصر هم به ساختمان موزه پناهنده می شوند؟