به گزارش ایران اکونومیست، مطابق ماده 24 سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه که توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ شده، در حوزه توسعه بخش حمل و نقل کشورمان ایجاد مزیت رقابتی برای صنعت ریلی دارای اولویت است. در ماده 25 این برنامه، اولویت توسعه حمل ونقل ریلی باری در زمینه‌های تجهیز شبکه، پایانه‌های باری، اتصال شبکه به مراکز بزرگ اقتصادی، تجاری، صنعتی، مبادی ورودی و خروجی مهم کشور و شبکه‌های ریلی منطقه ای و جهانی بویژه کریدور شمال- جنوب با هدف توسعه صادرات و ترانزیت بار در نظر گرفته شده است.
در ماده 54 قانون برنامه ششم توسعه به عنوان سندی بالادستی، وزارت صنعت، معدن و تجارت موظف شده اند تا با همکاری معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور، وزارتخانه‌های کشور و راه و شهرسازی با حمایت از سازندگان داخلی تجهیزات مورد نیاز صنعت حمل و نقل ریلی شهری و بین‌شهری، خرید خارجی تجهیزات مورد نیاز را به گونه ای سازماندهی کند که ضمن رعایت قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تامین نیازهای کشور و تقویت آنها در امر صادرات و اصلاح ماده 104 قانون مالیات‌های مستقیم (مصوب اول مرداد ماه 95) با اصلاحات و الحاقات بعدی به ازای خریدهای خارجی، انتقال فناوری به داخل کشور صورت گیرد، به گونه ای که تا پایان اجرای قانون برنامه پنج ساله ششم دستکم 85 درصد دانش طراحی و ساخت تجهیزات مورد نیاز صنعت حمل ونقل ریلی شهری و بین شهری با کمک و استفاده از نهادهای علمی و فناوری ملی نظیر جهاد دانشگاهی، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی انجام شود.
بر اساس مواد 57 و 58 قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف است:
الف- به منظور تکمیل و اجرای طرح های (پروژه‌های) حمل ونقل ریلی، دوخطه کردن مسیرها و ساخت خطوط برقی و سریع‌السیر، علاوه بر مشارکت‌های دولتی- خصوصی و افزایش اعتبارات این حوزه در بودجه سالیانه، یک درصد منابع حاصل از فروش نفت و گاز سهم دولت را در قالب بودجه سالیانه به وزارت راه و شهرسازی اختصاص دهد تا طرح های حمل و نقل ریلی با اولویت مناطق کمتر توسعه یافته اجرایی شود.
ب- نسبت به تضمین تسهیلات و تامین ناوگان و تجهیزات قطار شهری شهرها و حومه آنها از محل منابع پیش‌بینی شده در بودجه سنواتی به گونه ای اقدام کند که تا پایان اجرای قانون برنامه 2 هزار دستگاه واگن و تجهیزات مربوط با رعایت قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تامین نیازهای کشور و تقویت آنها در امر صادرات مصوب اول مردادماه سال 91 با اصلاحات بعدی آن به خطوط ریلی شهری اضافه شود. شهرداری‌ها نیز موظفند نسبت به توسعه قطار شهری از محل منابع خود اقدام کنند.
همچنین براساس بند ب ماده 57، با توجه به قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت مصوب 18 آذر ماه سال 96 به گونه ای برنامه ریزی شود که در طول اجرای قانون برنامه سهم حمل و نقل ریلی بار دستکم به 30 درصد و سهم حمل و نقل ریلی مسافر حداقل به 20 درصد برسد.
به گزارش ایرنا، میزان تقاضا برای مترو در ناوگان صنعت ریلی سالیانه 500 دستگاه در پنج سال آینده پیش بینی شده که به این ترتیب 2 هزار دستگاه مترو تا سال 1400 مورد نیاز است. این در حالی است که بر اساس اعلام نظر کارشناسان امر، بدون ورود به ساخت داخل تجهیزات اصلی ناوگان و فقط با تمرکز بر بدنه، تزئینات و مونتاژ ناوگان امکان افزایش سهم ساخت داخل به میزان بیشتر از 26 تا 30 درصد فراهم نخواهد بود.
بر پایه اعلام نظر کارشناسان صنعت ریلی، اکنون میزان ساخت داخل در انواع واگن های تولیدی کشور شامل واگن باری 90 درصد، واگن مسافری (بین شهری) 80 درصد، واگن های خودکشش بین شهری و حومه 25 درصد، واگن های مترو 28 درصد و انواع لکوموتیو 55 درصد است.
** موانع و مشکلات داخلی سازی
اکنون نزدیک به هزار و 500 واگن مترو در کشور وجود دارد که هزار و 200 دستگاه در تهران و 300 دستگاه در کلانشهرها بوده و همگی ساخت کشور چین هستند.
سازندگان داخلی واگن های مترو کشور شامل شرکت واگن سازی تهران (با ظرفیت تولید سالیانه 350 دستگاه)، ایریکو (با ظرفیت تولید سالیانه 150 دستگاه)، واگن پارس (با ظرفیت تولید سالیانه 200 دستگاه)، مجتمع صنعتی پلور سبز (با ظرفیت تولید سالیانه 80 دستگاه) و گروه مپنا (با ظرفیت تولید سالیانه 150 دستگاه)، در مجموع با ظرفیت سالیانه 930 دستگاه هستند که در عمل کمتر از 10 درصد ظرفیت آنها استفاده می شود.
موانع موجود برای افزایش سهم ساخت داخل شامل تیراژ کم سفارش‌ها در صنعت ناوگان و سفارش‌گذاری‌های پراکنده و در نتیجه عدم شکل‌گیری زنجیره تامین و نبود دانش طراحی در بین واگن‌سازان داخلی و وابستگی تکنولوژیک به شرکت‌های واگن‌ساز خارجی و در نتیجه عدم استفاده از ظرفیت‌های داخلی در زمینه تامین تجهیزات ناوگان، است.
** درخواست مجوز ترک تشریفات مناقصه
در این پیوند، وزارتخانه های کشور و صنعت، معدن و تجارت در تاریخ 15 آذر ماه امسال طی نامه ای به «محمدباقر نوبخت» رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، درخواست مجوز ترک تشریفات مناقصه برای تامین و ساخت 2 هزار دستگاه مترو را ارائه کردند.
این نامه در راستای توسعه صنایع ریلی کشور و حل مشکل کمبود ناوگان مترو برای 9 کلانشهر ارائه شد.
مجوز تامین 2 هزار دستگاه واگن از شورای اقتصاد دریافت شده که مناقصه برای تامین 630 دستگاه واگن مترو برای کلانشهر تهران انجام شده و پاکت های پیشنهادی شرکت ها دریافت شده است، اما با توجه به فرایند طولانی برگزاری مناقصه ها، نیاز اضطراری به حل معضل ترافیک و کاهش آلودگی هوای کلانشهرها، درخواست مجوز ترک تشریفات مناقصه برای تامین و ساخت 2 هزار دستگاه مترو ارائه شد.
** داخلی سازی واگن سازان
در همین راستا خارج از فراینده مناقصه مذاکره با واگن سازان بین المللی نظیر زیمنس، آلستوم، اشتدلر، ترنس مش هولدینگ، هیوندای روتم، CAF، فیرما، CRC، پوژن و غیره و الزام آنها به تشکیل مشارکت (Consortium) با واگن سازان داخلی و بازدید و مذاکره با واگن سازان داخلی نظیر ایریکو، واگن پارس، مپنا، پلور سبز و واگن سازی تهران به منظور ایجاد مشارکت با واگن سازان بین المللی، در دستور کار قرار گرفت.
** قیمت حدودی واگن های مترو
شرکت «پوژن چین» برای واگن های از جنس کربن استیل 888 هزار یورو و برای واگن های آلومینیومی 960 هزار یورو پیشنهاد کرد که از فاینانس چین برخوردار بوده و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) نسبت به انعقاد قرارداد با آن اقدام کرد.
شرکت «اشتدلر سوئیس» واگن های آلومینیومی را با قیمت یک میلیون و 88 هزار یورو همراه با فاینانس پیشنهاد کرد که در این زمینه، ایدرو در حال انعقاد قرارداد است.
شرکت «آلستوم» فرانسه واگن های آلومینیومی را با قیمت یک میلیون و 300 هزار یورو و بدون فاینانس پیشنهاد کرده است؛ در این زمینه ایدرو قرارداد سهامداری همکاری مشترک (جوینت ونچر Joint venture) را دارد.
همچنین شرکت «زیمنس» آلمان، قیمت واگن های آلومینیومی را یک میلیون و 400 هزار یورو با فاینانس آلمان و «اوبربنک» اتریش پیشنهاد کرده که ایدرو در حال مذاکره در این زمینه است.
شرکت CRC چین نیز واگن های آلومینیومی را با قیمت یک میلیون و 200 هزار یوورو همراه با فاینانس چین و Tender پیشنهاد کرده است.
شرکت «فیرما» ایتالیا، واگن های آلومینیومی را با قیمت 960 هزار یورو و بدون فاینانس ارائه کرده که در این پیوند، ایدرو قرارداد اولیه دارد.
و در نهایت، شرکت «ترنسمش» روسیه، واگن های آلومینیومی را با قیمت یک میلیون و 150 هزار یورو با فاینانس روسیه ارائه کرده که در این زمینه نیز ایدرو قرارداد دارد.
در خاتمه، با وجود فعال بودن کمتر از 10 درصدی واگن سازن داخلی، همچنین نیاز به افزایش تولید ملی و اشتغالزایی در کنار جلوگیری از خروج ارز، انعقاد قرارداد همکاری مشترک با شرکت های برجسته خارجی و مشارکت دادن شرکت های متعدد، ضمن تسریع در حل مشکلات و رفع نیازهای صنعت ریلی کشور، اشتغالزایی بیشتر، فعال کردن ظرفیت های بلااستفاده شرکت های داخلی و ورود سرمایه خارجی به کشور را به همراه خواهد داشت.
همچنین با عنایت به مشکلات ناشی از تحریم ها در سال های گذشته، از آنجایی که کشورهای صاحب فناوری در این عرصه با فاینانس و سرمایه خارجی در این طرح ها مشارکت خواهند کرد، کاهش خطر تحریم های جدید یا بیشتر دور از ذهن نخواهد بود.
مطابق جداول آماری راه آهن جمهوری اسلامی ایران و سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، در مجموع 40 هزار و 363 دستگاه انواع لکوموتیو، واگن، مترو و قطار حومه ای شامل 618 دستگاه لکوموتیو، 28 هزار و 500 دستگاه واگن باری، هزار و 558 دستگاه واگن مسافری، 186 دستگاه لکوموتیو مسافری، 650 دستگاه خودکشش و قطاری حومه ای، 621 دستگاه قطار سریع السیر، 231 دستگاه لکوموتیو مانوری و هشت هزار دستگاه مترو در ناوگان صنعت ریلی مورد نیاز است.
