بارورسازی ابرها و محدودیت های فرارو برای گذر از خشکسالی

به گزارش ایران اکونومیست؛   این روزها برخی مردم و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در شبکه های اجتماعی به طرح این پرسش پرداخته اند که چرا در مناطق کم بارش و جنوبی کشور باروری ابرها انجام نمی شود و در پیگیری این مطالبه افکار عمومی، مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای ایران  می گوید که هنوز سامانه بارشی که مناسب بارورسازی باشد در مناطق جنوبی کشور از جمله فارس قرار نگرفته است که بتوان آن را بارور کرد.
کمبود بارندگی ها در دهه اخیر یکی از مشکلات اساسی کشور به شمار می رود و متاسفانه هر سال نیز وضعیت وخیم تر شده و خشکسالی چهره هولناک تری از خود را به رخ می کشد و دامنه دربرگیری آن وسیع تر می شود.
در این شرایط مدیریت مصرف، شیرین کردن آب دریاها و انتقال آب راهکارهایی است که می توان با انجام دادن آنها با این وضعیت مقابله و وضعیت را مساعدتر کرد، در کنار این راهکارها بارور کردن ابرها اقدام دیگری است که می توان با بهره گیری از این روش میزان بارش ها را افزایش داد.
به گفته کارشناسان می توان با انجام این کار از خروج سالانه بیش از 10 میلیارد مترمکعب آب با کیفیت که سوار بر ابرها هستند از کشور جلوگیری کرد.
تکنولوژی بارور کردن ابرها به عنوان متداول ترین روش علمی و ثابت شده برای افزایش بارش، کاهش خسارت های تگرگ و مه است که قدمتی بیش از 60 سال دارد و در بسیاری از کشور جهان نیز مورد استفاده قرار می گیرد، بدین شکل که موادی مانند یدید نقره و یخ خشک(دی اکسید کربن منجمد) به داخل ابرها با هدف تقویت تشکیل و رشد بلورهای یخ و قطرات باران تزریق می شود تا ذرات آب موجود در ابرها به اندازه کافی حجیم و سنگین شوند که جاذبه زمین آنها را به سمت لایه های پایین تر هدایت کند که این کار افزایش و یا ایجاد بارندگی را در پی دارد.
این شیوه افزایش بارش برای نخستین بار در ایران از سال 1354 تا 1357 توسط یک شرکت کانادایی در حوضه آبریز سدهای کرج و جاجرود به کار گرفته شد.
پس از انقلاب مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از سال 1357 در وزارت نیرو و با هدف دستیابی به فناوری افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها تاسیس و تاکنون نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده است.
** ابرهای جنوب کشور و فارس چرا بارور نمی شوند؟
علی اکبری نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی روزهای گذشته در تذکری خطاب به وزیر نیرو گفت: نبود آب و کمبود بارش باران زندگی ، معاش و سلامت مردم استان فارس به ویژه حیات جوامع روستایی و عشایری را به مخاطره انداخته است.
اکبری افزود: آب مورد نیاز 20 درصد روستاهای استان فارس هم اکنون با تانکرتامین می شود و همچنین مهاجرت ، حاشیه نشینی ، و خالی شدن مناطق تولید از پیامدهای این وضعیت است .
نماینده مردم شیراز با توجه به غالب بودن شغل کشاورزی و دامداری در استان فارس تاکید کرد: در حالی که کمبود آب به شکل کاملا محسوسی در این استان دیده می شود علیرغم اینکه در روزهای پایانی زمستان سال جاری قرار داریم چرا تاکنون اقدامی برای بارورسازی ابرها در فارس و جنوب کشور انجام نشده است؟
** چشم انتظاری برای سامانه بارشی مطلوب بارورسازی
مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای ایران در این باره گفت: کاهش بارندگی تقریبا همه کشور را دربر گرفته هرچند که استانهای مرکزی ایران مثل یزد ، فارس و کرمان در حال تجربه شرایط بدتری در این زمینه هستند.
فرید گلکار  افزود: براساس مطالعات انجام شده و چشم اندازهای سازمان هواشناسی کشور برای سالهای آینده ،بحرانی ترین مناطق کشور به لحاظ کاهش بارندگی و افزایش دما نخست منطقه زاگرس و بعد از آن مناطق مرکزی ایران است که باید سازگاری با شرایط کم آبی به ویژه در این مناطق دنبال شود.
وی بیان اینکه با انجام یکسری تمهیدات نظیر مدیریت مصرف و عرضه می توان این سازگاری را ایجاد کرد ، گفت: بارورسازی ابرها یکی از راههای موجود برای مقابله با این وضعیت است که هزینه آن بسیار پائین تر از روش های دیگر و همچنین انعطاف پذیر خواهد بود و به راحتی نیز قابلیت اجرا داشته و نیاز به ایجاد سازه ای خاص ندارد و همچنین اثرات زیست محیطی در پی نخواهد داشت که این موارد حسن این روش بوده است.
گلکار ادامه داد: این فناوری یکسری محدودیت هایی نیز دارد که وابستگی به شرایط جوی و ورود سامانه های بارشی مناسب بارور سازی از جمله آنها است.
مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای ایران همچنین اظهار کرد: لازم است در زمان پر بارشی، باروری ابرها انجام شود در حالی که در این مواقع برخی می گویند چه لزومی دارد که باروری ابرها انجام شود باران که می آید! در صورتی که باید زمانی که بارندگی وجود دارد با انجام این روش میزان بارش ها را افزایش داد تا ذخیره سازی بیشتری از منابع آبی را داشته باشیم.
گلکار ادامه داد: اقلیم کشور ما خشک و نیم خشک است و نرمال بودن میزان بارندگی در همه سالها بی معنی است چون همیشه مقدار بارش ها از میانگین جهانی کمتر است ، در نتیجه باید در زمان ترسالی و خشک سالی بارورسازی بصورت مداوم انجام شود .
مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای ایران اضافه کرد: در سال های پربارش و ترسالی باید تلاش کرد تا باروری ابرها بیشتر انجام شود و همچنین در زمان خشک سالی باید از فرصت های محدود نیز استفاده کرد و از این تکنولوژی بهره گرفت.
وی در بخش دیگری از گفتگوی خود اظهار کرد: متاسفانه در سالهای اخیر مرکز ملی باروری ابرهای کشور با یکسری محدودیت های اعتباری همانند سایر ارگانهای دیگر روبه رو بوده است.
گلکار ادامه داد: بخش قابل توجهی از اعتبارات و هزینه باروری ابرها صرف خرید ارز می شود در حالی که بودجه تخصیص یافته امسال در مهرماه گذشته در قالب اسناد خزانه در اختیار ما قرار گرفت که نمی شد با این اسناد با خارج کشور قرارداد منعقد و مواد اولیه مورد نیاز را تهیه کرد و به این دلیل بارور کردن ابرها امسال با تاخیر انجام شد.
گلکار تاکید کرد: خوشبختانه امسال نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای بارورسازی ابرها اعلام آمادگی کرد و امکانات لازم از جمله یک فروند هواپیما ، تجهیزات و مواد باروری را برای انجام پروژه در اختیار ما قرار داد که تاکنون نیز چندین پرواز برای بارور کردن ابرها در هفته های گذشته که بارندگی در غرب و شمال غرب کشور بود در این مناطق انجام شد، به دلیل کاهش بارندگی در مناطق مرکزی کشور در سال جاری تنها یک بار پروژه ای محدود در این منطقه نیز انجام شد.
وی با توجه به آمادگی موجود برای باروری ابرها به جهت تامین مواد و تجهزات مورد نیاز گفت: اگر شرایط بارشی مناسب بارور سازی در مناطق مرکزی ، جنوب و شرق کشور نیز ایجاد شود آمادگی برای بارور کردن ابرهای این مناطق نیز وجود دارد.
وی بیان کرد: در حال رایزنی برای اجاره 2 فروند هواپیمای مخصوص بارورسازی از یکی از شرکتهای خدمات هوایی هستیم که هواپیماهای این شرکت تاسیسات مخصوص باروری ابرها را دارند و سالهای گذشته نیز از آنها استفاده کرده ایم.
مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای ایران گفت: از ابتدای امسال تاکنون، باروری ابرها در استان فارس انجام نشده و فعلا منتظر ایجاد فرصت مناسب بارشی در این منطقه هستیم که باروری ابرها در این استان نیز انجام شود ، سامانه بارشی مناسبی باید از این منطقه عبور کند که با تجهیزات موجود همخوانی داشته باشد.
وی به تغییر شرایط اقلیمی و بارشی کشور اشاره کرد و ادامه داد: تاکنون در ماههای گذشته و از زمان شروع فصل بارندگی در استانهای آذربایجان ، زنجان ، قزوین، اصفهان و شمال یزد باروری ابرها انجام شده است.
گلکار افزود: باروری ابرها در هر منطقه ای که انجام شود به صورت میانگین ماهانه حدود 15 تا 20 درصد میزان بارندگی ها در آن محل افزایش خواهد یافت که البته میزان بیشتر و کمتر از آن نیز تجربه شده است.
وی درباره اعتبارات مورد نیاز برای باروری ابرهای کشور افزود: بودجه امسال مرکز ملی باروری ابرهای ایران حدود 9 میلیارد تومان بوده است و به صورت کامل جذب شده است.
مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای ایران گفت: در 2 سال گذشته تنها 20 درصد از اعتبارات تخصیص یافته این مرکز جذب شد که در پی این وضعیت بدهی های عدیده ای ایجاد شد که خوشبختانه با جذب کامل بودجه امسال بخشی از تعهدات قبلی پرداخت شده و همچنین پروژه های تحقیقاتی ، بروزرسانی رادارها و...نیز انجام شده است.
وی در پایان گفتگوی خود با بیان اینکه همه روشهای مدیریت آب را باید در کنار یکدیگر به پیش برد، تاکید کرد: اگر این اقدام برای هر کشوری رعایت نشود حتی اگر آب به اندازه کافی نیز در آن کشور وجود داشته باشد قطعا با مشکل کم آبی روبه رو خواهد شد، بعضی فناوری ها مانند باروری ابرها چون نسبت سود به هزینه آن خیلی تفاوت دارد به صرفه و اقتصادی تر از سایر روش ها است.
** دیدگاه هواشناسی فارس
مدیرکل هواشناسی استان فارس معتقد است که باروری ابرها سال گذشته در میزان بارندگی های این استان تاثیری نداشته است.
عبدالکریم جامع  بر این نکته تاکید کرد که زمانی که سیستم بارشی در منطقه ای در حال فعالیت است دیگر نیازی به بارورسازی ابرها نیست.
وی گفت: در زمانی که بارندگی در منطقه ای نباشد و به واسطه بارورسازی ابری مجزا این عمل انجام و موجب بارندگی شود کار خوبی است.
مدیرکل هواشناسی استان فارس در ادامه تاکید کرد: بارورسازی ابرها کاری است که باید با مطالعه انجام شود و اگر بدون تحقیق صورت گیرد ممکن است معکوس عمل کند و ابرهای بارشی را عقیم و از باریدن آنها جلوگیری کند.
او می افزاید: برای اینکه قطرات باران به اندازه ای بزرگ شود که ریزش شکل گیرد به آنها یدید نقره افزوده می شود که جاذب رطوبت است و باعث می شود قطره های کوچک گرد هم جمع و تبدیل به قطره ای بزرگ شود و به دلیل جاذبه به سمت زمین فرود آید.
مدیرکل هواشناسی استان فارس ادامه می دهد: از این اقدام در جهت کاهش آسیب های تگرگ نیز استفاده می شود بدین شکل که به دانه های درشت تگرگ نیز یدید نقره اضاف می شود چون در مواقعی نیز خاصیت کوچک سازی دارد، در نتیجه باید عمل بارور کردن ابرها با مطالعه انجام شود چون در مواقعی می تواند معکوس نیز عمل کند.
جامع به این نکته نیز اشاره کرد که بارور سازی ابرها به صورت متمرکز از جانب مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای کشور انجام می گیرد و به صورت جداگانه به استانها مربوط نمی شود.