داد و ستد سکه های جعلی تهدیدات پژوهشی هولناکی دارد

به گزارش ایران اکونومیست به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، زهرا علی نژاد در نشست تخصصی «نخستین همایش و کارگاه تعیین اصالت اشیا تاریخی، فرهنگی و هنری» اظهار کرد: در طول نیم قرن اخیر این اثر بسیار مهم و سند مطمئن باستان شناختی (سکه ها) تبدیل به بازیچه ای در بازارهای سود و سودای قاچاقچیان و سوداگران آثار تاریخی شده است.
به گفته وی، سکه های جعلی به شیوه های مختلفی از قبیل داد و ستد در بازارهای محلی و پنهان، خرید و فروش بین مجموعه داران، توقیف و ضبط آثار قاچاق توسط نهادهای دولتی و دیگر روش ها به مجموعه ها و موزه های خصوصی و موزه های دولتی وارد می شود.
این کارشناس افزود: در یک پژوهش علمی سعی بر این شد تا ابتدا به شیوه های مختلف جعل سکه از بررسی موشکافانه ظاهر سکه تا آنالیزهای آزمایشگاهی و سپس به بررسی دقیق تاثیر سکه های جعلی در نتایج پژوهش های سکه شناسی پرداخته شود.
وی یادآور شد: ورود سکه های جعلی به موزه ها و مراکز پژوهشی بی شک تأثیرات ناگوار و مأیوس کننده ای را در پژوهش های سکه شناسی بر جای خواهد گذاشت و حتی ممکن است سبب توقف برخی از حوزه های سکه شناسی آینده شود.
علی نژاد از مسئولان، موزه داران، امنای اموال موزه ها و مجموعه داران درخواست کرد با دقت و ریزبینی زیاد زمینه های شناسایی دقیق و تشخیص اصالت سکه ها را قبل از ورود به موزه ها و مجموعه ها فراهم سازند.

** غنای تاریخی ایران نوید کشفیات دیگر
یک دانشجوی دکتری مرمت اشیای تاریخی فرهنگی- دانشگاه هنر تهران نیز در این نشست تخصصی گفت: اشیای فلزی از جمله اشیای تاریخی هستند که در بسیاری از حفاری های باستان شناسی و یا از راه های غیر علمی، کشف و معمولاً به شکل مجموعه به دست می آیند.
منصوره نظارتی زاده افزود: از نمونه های مثال زدنی آن در سالهای اخیر در سازمان میراث فرهنگی ایران می توان به مجموعه های ارجان، کلماکره، جوبجی، قوری قلعه و زیویه اشاره کرد که متعلق به دوره های مختلف ایران باستان بوده و بخشی به صورت اتفاقی و زیر نظر این سازمان و بخشی از راه های نه چندان قانونی به دست آمده است.
وی تصریح کرد: مسلماً غنای فرهنگی ایران در دوران باستان، این کشور را مستعد چنین اکتشافاتی کرده که کشف نظایر آن در آینده دور از انتظار نیست از این روی، امروزه نسبت به سالهای گذشته بدنه سازمان میراث فرهنگی با وجود کارشناسان متخصص در علوم مختلف موظف به کسب دانش و شایستگی لازم در برای تعیین اصالت این مجموعه ها است.
این دانشجوی مرمت اشیای تاریخی با یادآوری اینکه در سالهای 1368 تا 1370 در غرب ایران (استان لرستان) مجموعه ای ازاشیای نفیس نقره ای و تعدادی ماسک کوچک طلایی با عنوان اشیای غار کلماکره کشف شد، تصریح کرد: اما متاسفانه به دلیل کشف غیر علمیِ این مجموعه اصالت آنها مورد تردید واقع شد.
نظارتی زاده با اشاره به شروع پروژه ای در میراث فرهنگی لرستان برای تعیین اصالت این اشیا در سال 1378گفت: در فاز اول، این پروژه به بررسی فنی و آسیب شناسی اشیای نقره ای مجموعه با تمرکز بر اشیای موجود در قلعه فلک الافلاک اختصاص یافت که نتایج آن در رساله کارشناسی ارشد من به راهنمایی دکتر وطندوست در دانشگاه هنراصفهان در سال 1382 ارائه شد.
نظارتی زاده افزود: در این پروژه سعی شده است با توجه به اهمیت موضوعِ اصالت سنجی، ارزیابی اصالت اشیای فلزی با دو رویکرد مورد بررسی قرار گیرد؛
که اولین آن رویکرد تاریخ هنری است و مطالعات تطبیقی تاریخی، گونه شناسی داخل و خارج از مجموعه (در مجموعه ها)، مطالعه و بازخوانی کتیبه های احتمالی، تحلیل و آنالیز طرح ها و موتیف های شئ را شامل می شود.
این دانشجوی دکتری مرمت اشیای تاریخی فرهنگی- دانشگاه هنر تهران با اشاره به اینکه در رویکرد دوم که رویکرد علم مواد نام دارد به مطالعه آنالیتک ساختاری شئ در دو فاز متالوژیک، پست متالوژیک پرداخته شده است، افزود: در مرحله متالوژیک شناسایی آلیاژ، ساختار فلزی و تکنیک ساخت اثر انجام شده است.
وی گفت: در بخش مطالعات پست متالوژیک خوردگی، پاتین و عوامل موثر محیطی بررسی شده، این پروژه در نهایت در حوزه مطالعات علم مواد، رویکرد اصالت سنجی در اشیای فلزی بر پایه نقره را بر اساس آلیاژ - تکنولوژِی فلزگری و ساخت - خوردگی ارائه کرده است.

**اهمیت مطالعات رفتار خوردگی در ارزیابی اصالت آثار فلزی
محقق حفاظت آثار فلزی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در این نشست تخصصی با بیان گوشه ای از مقاله «اهمیت مطالعات رفتارخوردگی در ارزیابی اصالت آثار فلزی» گفت: بررسی ریخت شناسی و رفتار خوردگی جایگاه ویژه ای در مطالعات تعیین اصالت دارد و نقش مطالعه ریزساختار فلزات در این فرایند کلیدی است.
به گفته پرستو نعیمی طرئی، حضور برخی ترکیبات خوردگی که در بسیاری از مواقع نقش سطح اصلی را در حفظ اطلاعات اثر به عهده دارند می تواند از نشانه های مهم اصالت اثر باشد.
این پژوهشگر افزود: با وجودی که کوپریت به عنوان محصول خوردگی می تواند به عنوان یک شناساگر در این مسیر عمل کند، در بسیاری از موارد رفتار خوردگی خاص یک اثر طی سالیان دراز می تواند مدرکی مهم در کنار سایر شواهد موجود باشد.
وی تصریح کرد: بر این اساس در مقاله ذیل رفتار خوردگی نمونه هایی از آثار فلزی متعلق به موزه رضا عباسی که از حفاری های علمی به دست نیامده اند، به عنوان مدارکی مستدل در مسیر تعیین اصالت این آثار ارائه می شود.

**نقش مطالعات متالوگرافیکی در بررسی اصالت اشیای فلزی تاریخی
عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان دیگر سخنران این نشست بود که به نقش مطالعات متالوگرافیکی در بررسی اصالت اشیای فلزی تاریخی اشاره کرد و گفت: اشیای فلزی به عنوان یکی از مهمترین یافته‌های باستان‌شناسی، همواره مورد توجه پژوهشگران، حفاظت گران و مجموعه‌داران بوده است.
محمد مرتضوی با اشاره به اهمیت و ارزش این آثار افزود: تلاش‌هایی برای ساخت نمونه‌های جعلی صورت گرفته، از این‌رو در بسیاری از موارد، شناسایی اشیای باستانی و اصل که اطلاعات صحیحی از یک دوره یا محوطه تاریخی ارائه دهد، یکی از چالش‌های پیش روی پژوهشگران بوده است.
وی با بیان اینکه متالوگرافی و بررسی ریزساختار اشیای فلزی یکی از روش‌هایی است که می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در این خصوص در اختیار پژوهشگران قرار دهد، تصریح کرد: در این مقاله ویژگی‌های ریزساختاری اشیای فلزی در دو حوزه شناخت تکنولوژی ساخت و فرایندهای خوردگی که می‌تواند در شناسایی نمونه‌های اصل و بدل مورد استفاده قرار گیرد معرفی و مورد بحث قرار گرفته است.
مرتضوی با اشاره به اینکه در این راستا، مشخصات ریزساختاری آثار فلزی با ارجاع به ترکیب آلیاژی و روش ساخت مطرح شده است، گفت: مشخصات متمایز ریزساختاری فولادهای جوهردار (دمشقی) اصل در مقایسه با دیگر نمونه‌ها بیان شده است.
این کارشناس اظهار کرد: بر این اساس دگرگونی یوتکتویید جداشده (DET)، ساختار پرلیت جداشده و ذرات سمنتیت همراستا که در ایجاد طرح مواج سطح این نوع از فولادها نقش دارند، مورد بررسی قرار گرفته است، علاوه بر این رسوب ناپیوسته مس در مرزدانه ها در سکه‌های نقره تاریخی و امکان استفاده از آن در تعیین اصالت این آثار با توجه به منابع موجود مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
وی یادآورشد: نقش مطالعات متالوگرافی در بررسی ویژگی‌های مربوط به خوردگی اشیای فلزی تاریخی با رویکرد تعیین اصالت این آثار نیز بیان شده و در این زمینه، خوردگی بین ‌دانه‌ای، درون دانه‌ای و نفوذ خوردگی مورد بررسی قرار گرفته است.

**آنالیز سکه های هخامنشی
آنالیز سکه های هخامنشی برای تعیین اصالت عنوان مقاله خدیجه باصری دانشجوی دکترای تخصصی فرهنگ و زبانهای باستان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات و موزه دار موزه ملی ایران بود که در این نشست به بیان گوشه ای از آن پرداخت.
وی در مقدمه اظهار داشت: این مقاله بر اساس یک طرح پژوهشی درباره سکه های هخامشی در موزه ملی ایران تدوین شده است.
باصری اهداف طرح را شامل طبقه بندی سکه ها بر اساس جدول کارادایس، تیپ بندی سکه های هخامنشی، مطالعات جدید برای تشخیص حوزه های مستقر ضرب سکه در آسیای صغیر و ایران، تفاوت و تشابه آنها، تجزیه و تحلیل متکی بر آثار و محل کشف آثار و مقایسه آنها بر اساس نقش، وزن و جنس و پانچ بر روی آنها دانست.
وی در خصوص شیوه اجرای این طرح گفت: پاکسازی اولیه و زدودن گرد و خاک اولیه بر روی سکه ها و بعد به صورت دسته هایی جداگانه اسکن شدند و به ترتیب در کشوها چیده شده و تعدادی هم از این سکه ها نیاز به تمیز شدن در آزمایشگاه مرمت دارند.
نخستین همایش و کارگاه تخصصی تعیین اصالت اشیای تاریخی-فرهنگی و هنری با حضور کارشناسان داخلی و خارجی از کشورهای اتریش و آلمان توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به مدت دو روز در موزه ملی برگزار شد.