به گزارش ایران اکونومیست؛ حرکت به سوی دانشگاه های نسل سوم که گذر دانشگاه های نسل اول (آموزش محور) و نسل دوم (پژوهش محور) و رسیدن به دانشگاه های کارآفرین با هدف تولید ثروت است، مولفه های مختلفی از جمله توسعه مراکز رشد و پیش رشد، گسترش صندوق های پژوهش و فناوری، توجه به شتاب دهنده ها و کسب و کارهای نوپایه و پارک های علم و فناوری را دربرمی گیرد.
پارک های علم و فناوری نهادی موثر در توسعه فناوری، اقتصاد دانش بنیان و اشتغال زایی تخصصی و محیط هایی مناسب برای استقرار شرکت های فناور کوچک و متوسط، واحدهای تحقیق و توسعه صنایع و مؤسسات پژوهشی هستند که در تعامل سازنده با یکدیگر و دانشگاه ها به فعالیت های فناوری اشتغال دارند.
این پارک ها که اکنون حدود دو دهه از تاسیس اولین آنها می گذرد در بازارسنجی، ایده پردازی، پژوهش علمی، طراحی مهندسی، نمونه سازی، طراحی صنعتی، استانداردسازی، تدوین دانش فنی، ثبت مالکیت فکری، تجاری سازی، فروش و پشتیبانی های بعدی برای تحقق محصولات فناوری در عرصه تولید صنعتی و عرضه سایر خدمات تخصصی نقش دارند.
بر اساس آخرین آمار اکنون چهار هزار و 400 شرکت در 41 پارک کشور مستقر هستند؛ با درنظرگرفتن اینکه طی 16 سال (از سال 1380) تعداد پارک های علم و فناوری از یک پارک به 41 و تعداد مراکز رشد از 17 مرکز به بیش از 180 مرکز و تعداد شرکت های دانش بنیان از 676 شرکت (سال 1384) به چهار هزار و 400 شرکت در سال 1396 رسیده است.
همزمان با یک سالگی تاسیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف با معاون این پارک در مورد روند طی شده برای تاسیس آن، تعداد شرکت های دانش بنیان مستقر در آن و مشکلات موجود سر راه این شرکت ها گفت وگو کرده ایم.
*** تلاش 17 ساله برای رسیدن به پارک علم و فناوری
مهندس مجید دهبیدی پور با اشاره به تاریخچه کارآفرینی در دانشگاه صنعتی شریف طی 17 سال گذشته گفت: بحث های کارآفرینی در دانشگاه شریف از سال 79 شکل گرفت و اولین مرکز کارآفرینی با همکاری دانشکده مدیریت و اقتصاد در این دانشگاه تأسیس شد.
وی افزود: این مرکز با نگاه تغییر فضای ذهنی و نگرش دانشجوها و کمک به تغییر نگاه افراد به مساله کارآفرینی و ارزش‌آفرینی، ایجاد شد تا نشان دهد در کنار اینکه فرد می تواند برای مجموعه ای کار کند یا به خارج از کشور مهاجرت کند، مسیر مطلوب دیگری هم هست که به ارزش آفرینی برای خود و جامعه منجر می شود.
وی ادامه داد: بنابراین اولین اقدام، فعالیت های ترویجی در دانشگاه و بحث دوم ارائه آموزش های تخصصی برای دانشجوها و ارتقای مهارت آنها بود و در ادامه این مسیر دانشجوها می خواستند ایده‌ها و طرح‌های خود را اجرایی کنند و بحث به این سمت رفت که باید از کسب و کارهای نوپا حمایت کرده و امکانات اولیه را در اختیار آنها قرار دهیم؛ بنابراین مرکز رشد در سال 83 تاسیس شد و در حوزه های مختلف شایستگی های دانشگاه فعالیت را آغاز کرد. خدمات مرکز تامین فضای استقرار برای واحدها، ارائه خدمات مشاوره ای بازاریابی و تخصصی، خدمات مالی و اعتبار فناوری است.
*** حضور 260 واحد فناور در مرکز رشد دانشگاه شریف
مدیر پیشین مرکز رشد دانشگاه شریف اضافه کرد: مرکز رشد دانشگاه طی 13 سال بالغ بر 260 واحد فناور را پذیرفته است. همچنین در حوزه کارآفرینی در سال حدود 100 رویداد از جنس های مختلف (همایش، جشنواره و نشست با کارآفرینان) برگزار می‌شود و سالانه حدود 20 هزار نفر- ساعت آموزش کارآفرینی به دانشجویان ارائه می شود.
به گفته دهبیدی پور در ادامه سال 1388 متناسب با تعداد واحدهای پذیرش شده و خدماتی که نیاز داشتند، خدمتی باید ارائه می شد که ظرف مناسب آن موجود نبود و به سمت ایجاد صندوق پژوهش و فناوری رفتیم که با همکاری دانشگاه و چند نهاد مالی بیرونی شکل گرفت و این صندوق خدمات مختلف (از جمله اعطای وام، سرمایه گذاری خطر پذیر و ضمانت نامه) ارائه می‌دهد. این صندوق ها ذیل ماده 100 برنامه سوم توسعه کشور تاسیس شده اند و حدود 20 صندوق از این نوع در کشور وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه این دانشگاه بر اساس نیاز مراکز مختلف را برای گسترش کارآفرینی تأسیس کرده است افزود: مرکز رشد، مرکز کارآفرینی و صندوق پژوهش و فناوری تا سال 89 تأسیس و فعال شده بودند؛ اما تعداد درخواست های ارائه شده به مرکز رشد و درخواست های پذیرفته شده به دو دلیل محدودیت امکانات و زیرساخت و متشکل نبودن برخی واحدها و تیم ها به نسبت 10 به یک بود؛ بنابراین نیاز به احداث یک دوره توانمندسازی و پیش رشد وجود داشت بر همین اساس نسبت به تأسیس شتاب دهنده اقدام کردیم و شریف اکسلریتور/ sharif accelerator تاسیس شد که به تیم ها در بازه زمانی کوتاه تر خدمات فشرده تر در فضای داخل دانشگاه ارائه دهد.
*** جذب 75 تیم استارتاپی در شتاب دهنده شریف
دهبیدی پور ادامه داد: تیم های فناور در اولین گام در شتاب دهنده مستقر می‌شوند که بیشتر تیم های نوپا هستند و این تیم ها در مرحله بعدی می‌توانند برای حضور در مرکز رشد، جذب سرمایه‌گذار و متعاقباً دانش بنیان شدن اقدام کنند. خدمات شتابدهنده فضای استقرار اشتراکی و تا 25 میلیون تومان کمک مالی و خدمات راهبری و کمک به رسیدن محصول اولیه یا ام وی پی (کمینه محصول پذیرفتنی minimum viable product) و جذب سرمایه گذار است. حدود 75 تیم و استارتاپ از سال 92 در این شتاب دهنده پذیرش شده اند و خروجی‌های موفق این برنامه نیز توانسته‌اند در دوره‌های بعدی رشد، جذب سرمایه‌گذار کنند.
وی در مورد شتابدهند این دانشگاه گفت: شتاب دهنده دانشگاه شریف ساختاری داخل دانشگاه است؛ به دلیل همگن بودن و هماهنگی بیشتر با سایر بخش ها، شتاب دهنده را به بخش خصوصی واگذار نکردیم. البته تعامل بسیار نزدیکی با بخش خصوصی داریم و خود را محتاج به کمک‌های فکری و محتوایی و اجرایی آنها می‌دانیم. در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری به بخش خصوصی محتاجیم و باید از آنها یاد بگیریم و اموری را که آنها بهتر از ما انجام می‌دهند به آنها واگذار کنیم.
دهبیدی پور به تأسیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف اشاره کرد و گفت: دانشگاه همه مولفه های پارک یعنی مرکز رشد، شتاب دهنده، صندوق پژوهش و فناوری را داشت و شرکت ها بعد از گسترش و خروج از مرکز رشد باید در محلی مستقر باشند و در تعامل با دانشگاه و شرکت‌های نوپای جدید باشند.
وی ادامه داد: در این مدت عملاً اکوسیستمی در داخل و کنار دانشگاه شکل گرفت که نیازمند مدیریت واحدی بود و برای رسیدن به مدیریت هدفمند و چابک برای اخذ مجوز پارک علم و فناوی از وزارت علوم اقدام کردیم، سال 93 مجوز را گرفتیم و همه فعالیت ها زیر چتر این پارک هستند. استارتاپ ها، شرکت های دوره رشد، شرکت های رشدیافته، دفاتر نوآوری و فناوری صنایع مختلف و شرکت های تأمین کننده خدمات مخاطبان پنج گانه پارک هستند.
معاون پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد: بنابراین فرایند طبیعی تأسیس پارک در این دانشگاه پیش رفته است و این نهادها به صورت طبیعی و بر اساس نیاز شکل گرفتند.
***80 شرکت دانش بنیان و 18 شرکت در بخش شرکت های رشدیافته
وی ادامه داد: در بخش شرکت های رشدیافته 18 شرکت را پذیرش کرده‌ایم و تعداد شرکت‌هایی که مجوز دانش‌بنیانی گرفته‌اند نیز 80 مورد است که در مرکز رشد یا خارج آن مشغول فعالیت هستند.
دهبیدی پور در مورد اولویت های دانش و فناوری برای پذیرش شرکت ها نیز توضیح داد: در مورد همه این شرکت ها تیم، توانمندی فناوری و نوآوری و میزان کشش بازار بسیار مهم است و این سه شاخص در همه ارزیابی ها مدنظر قرار می گیرد. همچنین دانشگاه حوزه هایی را به عنوان شاخص های فعالیت خود انتخاب کرده؛ شامل حوزه های انرژی، فناوری اطلاعات، مهندسی پزشکی، سلامت، آب و محیط زیست که جزو شایستگی های محوری دانشگاه هستند و دانشگاه به عنوان محور کلیدی توسعه دنبال می کند اما ما به عنوان مرکز رشد و شتاب دهنده ضمن نگاه به این اولویت‌ها، راه را برای همه حوزه ها باز گذاشته ایم به شرطی که تیم ها سه مؤلفه یادشده را داشته باشند.
وی در مورد ارائه خدمات به محققان از دیگر دانشگاه ها نیز گفت: در پذیرش ها طبق قاعده کلی فرد اصلی و غالب تیم باید از دانشگاه شریف باشند؛ ولی لازم نیست همه اعضای گروه از دانشگاه شریف باشند در شرکت های مستقر در پارک این الزام را نداریم البته در شرکت هایی که بخش رشد یافته پارک هستند، شرکت های برخاسته از دانشگاه شریف بیشتر بوده‌اند.
*** کشش بازار، جمعیت جوان و فراهم شدن زیرساخت های استارتاپ ها
معاون پارک علم و فناوری دانشگاه شریف در مورد اقبال بیش از حد استارتاپ ها به بخش خدمات پاسخ داد: این فضا در سال های اخیر به سمت فناوری اطلاعات و خدمات پررنگ شده است؛ دلیل آن هم سرعت بالای تجاری شدن ایده‌ها در این بخش است و زیرساخت‌هایی که در این حوزه فراهم شده است. ضمن آنکه حوزه خدمات از حوزه‌های جذاب و با کشش بالا در شهری مثل تهران است. همچنین امکانات لازم برای این کار قابل قیاس با حوزه هایی مانند انرژی و نانوفناوری نیست. کشش بازار، جمعیت جوان و تعداد دستگاه های موبایل هوشمند، توسعه پهنای باند در سال های گذشته از لحاظ زیرساختی از عوامل کلیدی مؤثر در ارتباط با توسعه کسب‌و‌کار مبتنی بر فناوری اطلاعات بوده است.
دهبیدی پور گفت: شرکت‌های موفق ما در مرکز رشد، بیشتر در حوزه‌هایی مانند مواد نو(مثل پارسا پلیمر) و انرژی هستند. در حوزه فناوری اطلاعات هم شرکت‌های خوبی(مثل تلوبیون) داریم.
وی همچنین فعالیت های وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری و صندوق نواوری و شکوفایی را در زمینه کارآفرینی از جنس های مختلف و مکمل یکدیگر دانست و افزود: وزارت علوم را نهاد حاکمیتی می‌بینم که به موجب قانون عتف در حوزه آموزش و پژوهش و فناوری فعالیت می‌کند و وظایف گسترده و متنوعی را برعهده دارد.
دهبیدی پور اضافه کرد: معاونت علمی و فناوری با همه وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها تعامل دارد و برنامه‌ریزی و هماهنگی بین بخشی و هم‌افزایی در نظام ملی نوآوری را برای تحقق اقتصاد دانشبنیان دنبال می‌کند.
به گفته وی، شاید ذکر یک مثال در این ارتباط روشنگر باشد؛ به عنوان مثال نهادی مانند مرکز رشد برای ایجاد و فعالیت، مجوز لازم را از وزارت علوم اخذ می‌کند و در چارچوب قواعد و الزامات تعیین شده از سوی وزارت علوم فعالیت می‌کند. این مرکز برای اجرا و تحقق برنامه‌های خود یا رشد و توسعه شرکت‌های دانشبنیان و یا گسترش سبد خدمات حمایتی خود، می‌تواند از نقش تسهیل‌گری و حمایت معاونت علمی استفاده کند و معاونت هم برنامه‌های متنوع و مختلفی در این ارتباط دارد؛ من به جنبه مکمل بودن این نهادها نگاه می‌کنم.
دهبیدی پور در پاسخ به این سوال که بیشترین مشکلات شرکت های دانش بنیان چیست، توضیح داد: مهم‌ترین موضوع در ارتباط با ایجاد شرکت دانشبنیان این است که نیاز بازار را درست تشخیص دهد و متعاقب آن خدمت و پاسخ مناسبی برای آن نیاز ارائه دهد.
وی افزود: شناخت درست و طراحی و توسعه محصول متناسب با ذائقه مخاطب، اولین و مهم‌ترین موضوعی است که شرکت‌های دانشبنیان باید به آن توجه کنند. موضوع دوم تیم‌سازی درست و هوشمند است؛ بدون تشکیل تیم مناسب و منسجم و مکمل، نمی‌توان اهداف یک شرکت دانشبنیان را محقق کرد.
معاون پارک علم و فناوری دانشگاه شریف تاکید کرد: نکته بعدی توسعه مدل‌های مشارکتی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر است که کشور ما نیازمند توسعه بیش از پیش در این زمینه است. باید مدل‌های مشارکتی مختلف و متنوعی را تمرین کنیم و به این باور برسیم که بدون مشارکت کردن، بزرگ نخواهیم شد. بنابراین اهمیت بالایی برای موضوع وام و تسهیلات به شرکت‌های دانشبنیان (علی‌الخصوص نوپاها) قائل نیستم و آن را در درجات بعدی اهمیت می‌دانم.
