نخست آن که گسل پیش آمده در روابط اتحادیه اروپا و امریکا مختص برجام نیست. البته از زمان به ریاست جمهوری رسیدن ترامپ و بیان این جمله از سوی او که «برجام بدترین قراردادی است که در عمرم دیده‌ام» اروپا این پیش‌بینی را داشت که او قصد دارد امریکا را از تحولات مربوط به برجام خارج کند. اما همزمان با این موضعگیری‌ها رفتارهای ترامپ در مقابل مقامات ارشد اروپایی از جمله خانم‌ها آنگلا مرکل و ترزا می در سفرشان به واشنگتن ایجادکننده یک گسل شد.
ترامپ در برابر مرکل نه تنها با کم لطفی ظاهر شد که در اظهاراتش گفت که معتقد است «اتحادیه اروپا پیر شده است.» خانم 'می' نیز که در پی رأی انگلستان به خروج از اتحادیه اروپا به دنبال بازار جدیدی برای کشورش بود دومرتبه در کاخ سفید حضور یافت و با رفتار غیردوستانه ترامپ مواجه شد.
بنابراین میان امریکا و اتحادیه اروپا گسل‌هایی وجود دارد که ایران در به وجود آمدن‌شان هیچ نقشی نداشته است. با وجود این،این گسل‌ها خود را در مسائل مرتبط با ایران نمودار کرده است.
چنانکه اتحادیه اروپا به این نتیجه رسید که می‌تواند و می‌خواهد در موضوع برجام مقاومت کند و در برابر فشارهای امریکا تسلیم نشود و به عبارتی شخصیت مستقلی برای خود قائل شود. چنین بود که خانم موگرینی در مصاحبه‌ای گفت «رئیس جمهوری امریکا خیلی قدرتمند است اما ما برای امضای خودمان ارزش بیشتری قائل هستیم.»
با این همه، مسلم است که اتحادیه اروپا نمی‌تواند امریکا را چه در مورد برجام و چه در غیر آن نادیده بگیرد. وجود رابطه تجاری 900 میلیارد دلاری میان اروپا و امریکا دلیل بزرگی است که آنها را به یکدیگر وابسته ساخته است و بعید و نامعقول است که اروپا به صرف تمایل به تجارت با ایران بتواند از چنین رابطه‌ای بگذرد.
در این میان، اما خط اعتباری 5/1میلیارد یورویی فرانسه برای تجارت با ایران اگر چه به لحاظ اقتصادی رقم بسیار بزرگی نیست و در شرایطی که ما تنها در بخش نفت و گازمان به حدود 50 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیازمندیم، نمی‌تواند احیا کننده اقتصادی تلقی شود.
اما به دلیل دو ملاحظه حائز اهمیت است؛ نخست آنکه فرانسه در شرایطی این اقدام و تعیین اعتبار دولتی را با هدف حمایت از صنایع و بنگاه‌های اقتصادی کوچک خود انجام داده است که امانوئل مکرون به عنوان تنها رئیس جمهوری فرانسه که به زبان انگلیسی تسلط دارد، مورد توجه ترامپ قرار گرفته و کاخ سفید در برنامه خود پیرامون ایران حساب ویژه‌ای گشوده است.
بنابراین، این اقدام فرانسه در هفته‌های منتهی به سفر وزیر خارجه‌اش به ایران را می‌توان پالس مثبتی ارزیابی کرد که در صورت تبدیل شدن به یک رویه از سوی دیگر کشورهای اروپایی و در صورت استقبال شرکت‌های خصوصی برای تجارت مبتنی بر یورو با ایران برای اجتناب از مواجه شدن با تحریم‌های امریکایی می‌تواند قابل توجه باشد.
اروپا با شرایط سخت ترامپ برای برجام یعنی دو شرط رها شدن برجام از قیود زمانی و نیز نامحدود شدن بازرسی‌های آژانس در ایران مخالفت کرده است، اما در هرصورت برایند این مواضع احتمال خروج امریکا از برجام را حتی تا پیش از موعد 100 روزه پیش رو تقویت می‌کند.
شرایطی که ایجاب می‌کند کشورهای اروپایی برای متعهد ماندن به امضای خود و حفاظت از برجام چاره‌اندیشی کنند و تعیین اعتبار یورویی برای تجارت با ایران تنها یکی از این چاره‌جویی‌ها است.
برای ایران نیز باز ماندن راه‌های ارتباط سیاسی و اقتصادی با اروپا حائز اهمیت است. ارتباطی که باید در مراودات دیپلماتیک مانع تأثیر مخرب بهانه‌جویی‌هایی چون مسائل منطقه‌ای، موشکی و حقوق بشری بر آن شد.
علی بیگدلی کارشناس مسائل بین الملل
