به گزارش ایران اکونومیست؛ از زمانی که روسیه اولین ماهواره را به نام اسپوتنیک 1 به فضا پرتاب کرد، 60 سال می گذرد و بعد از آن کشورهای مختلفی وارد این صنعت شده اند؛ بر اساس آمار مرکز پرواز فضایی گادد ناسا (اداره ملی هوا و فضای آمریکا)، اکنون دو هزار و 271 ماهواره در مدارهای مختلف زمین حرکت می کنند که روسیه با یکهزار و 324ماهواره رتبه اول و آمریکا با 658 ماهواره رتبه بعد را در زمینه مالکیت این ماهواره ها دارند.
ایران نیز قبل از پیروزی انقلاب اسلامی روند گسترده ساخت ماهواره ها را آغاز کرده بود که بعد از پایان جنگ تحمیلی و توقفی بیش از یک دهه، پی گرفته شد.
ماهواره تحقیقاتی مصباح اولین ماهواره ای بود که از اواسط دهه 70 طراحی آن آغاز شد ولی به دلیل بدقولی های طرف خارجی یعنی شرکت ایتالیایی هنوز به نتیجه نرسیده است.
با وجود این، ایران ماهواره های دیگری یعنی امید (بهمن 87) نوید (بهمن 88) و فجر (بهمن 93) را نیز به مدار پرتاب کرده که هر کدام برای مدتی ماموریت های تحقیقاتی را انجام داده اند، هر چند عملیاتی به معنای ارائه اطلاعات از جمله تصاویر یا هر نوع اطلاعات عددی نبوده اند؛ در واقع محققان کشور در این ماهواره ها فناوری های مختلف را سنجش کرده اند تا قابلیت استفاده آنها را در ماهواره های عملیاتی بسنجند.
با پرتاب موفق ماهواره امید در 14 بهمن 87 که ایران را به کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره ملحق کرد، این روز به عنوان روز فناوری فضایی در تقویم کشورمان ثبت شد.
غیر از ساخت ماهواره، گلوگاه های دیگری مانند پرتابگر و سکوی پرتاب از دیگر مشکلات صنعت هوافضای ایران هستند که ساخت سکوی پرتاب ثابت امام خمینی حوالی سمنان و پرتابگر سیمرغ با ظرفیت حمل ماهواره هایی تا وزن 250 کیلوگرم در مدار 500 کیلومتری زمین تا حدی شرایط را برای پرتاب ماهواره های سنجشی آسان کرده است.
اهمیت صنعت هوافضا به اندازه ای است که سند بالادستی جامع هوافضا مصوب سال 91 شورای عالی انقلاب فرهنگی به این موضوع می پردازد و هوافضا را به عنوان یکی از اهداف بخش نظام علم و فناوری تعیین و اهداف مهمی را برای چشم انداز این سند تا افق 1404 برمی شمارد که از جمله آن تنها در بخش فضا می توان به انجام ماموریتهای فضایی سرنشیندار و قراردادن انسان در مدار با اولویت علوم، فناوری‌ها و صنایع داخل و با مشارکت جهان اسلام و همکاریهای بینالمللی به علاوه طراحی، ساخت، پرتاب و بهرهبرداری از ماهواره در مدار زمینآهنگ و دیگر ماهوارهها با کاربردهای ارتباطات، سنجش از دور با اولویت فناوری و صنایع داخل و با مشارکت جهان اسلام و همکاریهای بینالمللی است.
بر این اساس و همزمان با روز ملی فناوری فضایی (14 بهمن)، با رییس پژوهشگاه هوافضا زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مورد دشواری ها و موانع پیش روی متخصصان این حوزه و دستاوردهای گذشته به گفتگو پرداخت.
***سرمایه گذاری در بخش هوافضا سود بالایی دارد
دکتر فتح الله امی روز شنبه در مورد اهمیت سرمایه گذاری در صنایع هوافضا گفت: فناوری فضایی جزء فناوری های پیشرفته است و هر مقدار در آن سرمایه گذاری شود، بهره برداری و ارزش افزوده بسیار بالاتر از صنایع دیگر دارد و برای نمونه اگر در صنعت خودروسازی قیمت خودرو نسبت به وزن هر کیلوگرم 4 دلار باشد در ماهواره هر کیلوگرم 4 هزار دلار است و یعنی سرمایه گذاری در این بخش از بهره وری و سودبالایی برخوردار است.
وی افزود: امروزه صنایع فضایی نه تنها به درون همه خانواده ها در همه جهان رسوخ کرده است بلکه در وجود افراد نیز نفوذ کرده و با استفاده از تلفن هوشمند و ارتباطات موبایلی با دنیای اطلاعات متصل می شوند؛ بیشتر افراد دستکم یک گوشی تلفن همراه هوشمند دارند و این پدیده که با فناوری ماهواره در جهان میسر شده است کاربرد بسیار گسترده ای دارد و بهره برداری و ارزش افزوده قابل توجهی را برای صاحبان آن به ارمغان می آورد
رییس پژوهشگاه هوافضا ادامه داد: طبق آمار بین المللی، درآمد سالانه صنعت ماهواره در جهان که در پایان سال 2016 اعلام شد، 323 میلیارد دلار بوده است که 43 درصد از این میزان گردش مالی سهم آمریکا شده و ایران می تواند سهمی را از این میزان به خود اختصاص دهد؛ در شرایطی که اکنون دو هزار و 271 ماهواره به دور زمین می چرخند و به جهان بشریت خدمات مخابراتی و سنجشی ارائه می دهند.
وی با اشاره به کاربردهای صنعت هوایی ادامه داد: در صنعت هوایی نیز سفرهای بین شهری فراوان در جهان، حمل و نقل هواپیمایی، حمل بار و بسته های پستی و هواپیماهای باری برای تجارت به اهمیت ارزش افزوده این صنعت افزوده است؛ باوجود این صنعت فضایی ارزش افزوده بیشتری دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: همین اهمیت و ارزش افزوده را می توان در پرداخت دهها یا صدها میلیون دلار اجاره ماهواره برای پخش برنامه های صداوسیما و ارتباطات ماهواره ای مشاهده کرد که اگر خود ما بتوانیم به این فناوری به طور کامل دست یابیم ضمن کاستن از هزینه ها به درآمدزایی نیز می رسیم.
***شتاب توسعه فناوری فضایی در بخش های غیرنظامی مطلوب نیست
وی در مورد وضعیت نهادهای متولی توسعه صنایع هوافضا در ایران گفت: نهادهای متولی با شتاب کم و بیش یکسان پیش می روند البته در بخش نهادهای وابسته به سازمان ها و نیروهای نظامی پیشرفت مطلوب تری نسبت به بخش های غیرنظامی مشاهده می شود به لحاظ اینکه مسائل امنیتی در راس امور است و از نظر بودجه راحت تر برنامه ها را پیش می برند.
رییس پژوهشگاه هوافضا تصریح کرد: با وجود این، شتاب توسعه این صنایع در نهادهای غیرنظامی مطلوب نیست و با توجه به توانمندی های کشور و وجود متخصصان فراوان و کارشناس در این زمینه شتاب می تواند بالاتر باشد که در صورت وجود اعتبارات بهتر وضعیت مطلوب تری خواهند داشت؛ زیرا در کشور از مبنای علمی لازم برخوردار هسیم.
***توانمندی بالای متخصصان ایرانی
وی با اشاره به پیشرفت خوب در تمام زمینه های مورد نیاز توسعه صنعت فضایی اضافه کرد: در تمام زمینه ها پیشرفت خوبی داریم؛ ولی امکان تسریع امور هم وجود دارد. امروز به دلیل کاهش اعتبارات بسیاری از متخصصان دانشگاهی هوافضا در حوزه تخصصی خود کار نمی کنند، در حالی که اگر سرمایه گذاری بیشتری شود بهره برداری بیشتر از این نیروها امکان پذیر است
دکتر امی تصریح کرد: در حال حاضر 13 دانشگاه و یک پژوهشگاه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارای رشته هوافضا هستند که با ظرفیت 521 کارشناس، 371 کارشناسی ارشد و 72 دکتری در سال دانشجو می پذیرند و تاکنون یکهزار و 944 کارشناس، دو هزار و 16 کارشناس ارشد و 215 نفر در مقطع دکتری از این مراکز فارغ التحصیل شده اند. به این ترتیب ایران از توانمندی بالایی در تربیت متخصص و کارشناس در هوافضا بهره مند و از این جهت در منطقه پیشتاز است.
دکتر امی در پاسخ به سوالی در مورد بخش های مختلف صنعت پرتاب ماهواره شامل سکوی پرتاب، پرتابگر و ماهواره توضیح داد: ما تاکنون 4 پرتاب موفق داشته ایم که به مدار پارکینگ رفته اند و ماموریت های خود را به خوبی انجام داده اند، این ماهواره ها
در حد آزمایش و ورود به مدارLEO بوده اند ولی هنوز به جایی نرسیده ایم که بتوانیم
ماهواره های کاربردی مخابراتی یا سنجشی را پرتاب کنیم.
وی با اشاره به ماهواره های شریف ست و طلوع گفت: پرتابگر موجود توانایی پرتاب ماهواره بالای 100 کیلو را به مدار بالای 500 کیلو دارد سکوی پرتاب هم اخیرا با موفقیت آزمایش شد و موتور پرتابگر سیمرغ با تراست بالای 140 تن گام موفقی در توسعه این صنعت بود.
***پژوهشگاه روی پرتاب انسان و راکت های کاوش کار می کند
دکتر امی در خصوص ماموریت پژوهشگاه هوافضا با توجه به سند جامع توسعه هوافضای کشور مصوب سال 91 گفت: بر اساس بند 3 فصل 5 این سند پژوهشگاه مسئول کار روی پرتاب موجود زنده به فضاست که گام های موفقی در این زمینه برداشته و موفق شده است با پرتاب میمون ها بخش زیرمداری ارسال موجود زنده را آزمایش کند.
وی ادامه داد: پژوهشگاه اکنون روی پرتاب انسان و راکت های کاوش کار می کند که در این زمینه هم طراحی و آزمایش های اولیه را انجام داده ایم؛ ولی موفق به انجام آزمایش های نهایی و پرتاب نشده ایم.
***موانعی از جنس سیاسی و اقتصادی
رییس کارگروه هوافضای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مورد دلیل این عدم موفقیت توضیح داد: به دلایل سیاسی، اقتصادی و غیره پرتاب امکان پذیر نشد. همچنین قبل از اینکه روی بحث اعزام موجود زنده کار شود، باید روی مسائل کلی فناوری در ابعاد مختلف سرمایه گذاری کرد که به دلیل مشکلات اقتصادی و کاهش سرمایه گذاری ها سرعت پیشرفت در پژوهشگاه کند بوده است.
وی همچنین در پاسخ به این سوال که با وجود توجه و سرمایه گذاری های دستکم 2 دهه روی پرتاب ماهواره چرا هنوز موفق به پرتاب ماهواره عملیاتی مخابراتی یا سنجشی نشده ایم در حالی که کشورهایی مانند ونزوئلا اخیرا با کمک چین ماهواره مخابراتی عملیاتی در مدار قرار دادند، گفت: ایران قبل از ونزوئلا و حتی بدون کمک کشور خارجی در زمینه پرتاب ماهواره گام برداشته است؛ مانند ماهواره طلوع که به مدار نرسید و در بخش جدایی مرحله دوم از پرتابگر ناموفق بود، به هر حال ما توانمندی پرتاب ماهواره های عملیاتی را هم داریم.
