به گزارش ایران اکونومیست به نقل از خبرگزاری علم و فناوری در گیلان، علی رنجبر با اشاره به اینکه پس از آب و هوا، خاک سومين جزء عمده محيط زيست انساني تلقي مي شود، تصریح کرد: خاک بستر انواع فعاليت هاي زیستی و اكولوژيكی نظير تجزيه مواد و تغيير شكل آنها، معدني شدن و غير متحرک شدن عناصر غذايي است.
زندگی سالم در گرو حفاظت از خاک است این کارشناس ارشد کشاورزی با بیان اینکه خاک در اثر فعاليت هاي روزافزون انسان آلوده شده است، خاطرنشان کرد: شرایط حاکم بر محیط خاک به عنوان محيطی متخلخل كه هوا و آب در آن حركت مي كنند، به دليل درگير شدن با واكنش هاي متفاوت از قبیل جذب سطحي، رسوب، انحلال، جذب منفي، واكنش اكسيداسيون و احياء و ... بسيار پيچيده است.
رنجبر مهمترين وظيفه خاک را در بخش کشاورزی، مهیا سازی بستري جهت پرورش گياهان و متعاقب آن توليد مواد غذايي مورد نياز براي بقاي موجودات زنده دانست و افزود: ارتباط مداوم و مستقيم خاک با گياهان، ضرورت توجه ويژه به سلامتي خاک را تشديد مي كند، زیرا که هرگونه تغيير منفي در این محيط اثرات زيان آوري بر كيفيت گياهان و به تبع سلامت جوامع بشري خواهد داشت.
وی با تأکید بر اینکه زندگی سالم در گرو حفاظت از خاک است، خاطرنشان کرد: تا قبل از دهه 1990 میلادی تمايل به توليد بيشتر در واحد سطح بدون توجه به آثار مخرب و عواقب زيست محيطي زیان بار آن، از جمله عواملي بود كه باعث جايگزين شدن كودهاي شيميايي به عنوان منبع عناصر غذايي اصلی اراضی زراعی و باغی شد.
رنجبر ادامه داد: در ابتداي دهه پاياني قرن بيستم با پديدار شدن آثار جانبي استفاده بي رويه از كودهاي شيميايي، اهداف اصلي سيستم هاي كشاورزي تغيير كرد، به گونه اي كه توجه به محیط زیست و رسيدن به حالت پايداري يا خودپايا، جاي توليد بيشتر در واحد سطح را گرفت.
مشكلات زيست محيطي عامل كاهش پايداري سيستم خاک در کشور وی با اشاره به مزیت های کشاورزی پایدار گفت: در سيستم هاي كشاورزي پايدار کاربرد نهاده ها، به ویژه مواد شيميايي، به حداقل می رسد تا ضايعات ناشي از آبشويي، رواناب و تصاعد كاهش یابد و این هدف بدون استفاده از منابع مختلف كودهاي آلي به جاي منابع شيميايي ممكن نخواهد شد.
رنجبر با بیان اینکه مشكلات بيولوژيكي و زيست محيطي، باعث كاهش پايداري سيستم خاک در اکثر نقاط کشورمان شده است، افزود: جايگزينی كودهاي آلي به جاي بخشي از تقویت کننده های شیمیایی مورد استفاده، مي تواند نقش موثری را در کاهش اثرات مخرب ناشی از کاربرد آنها ایفا کند.
وی در ادامه تصریح کرد: كاهش مواد آلي باعث تخريب خواص فيزيكي و افزايش فرسايش خاک بوده و نیز عامل بروز معضلاتی از قبیل سله سطحي، فشردگي، نفوذ كند آب، مسائل زهكشي، شوري و قليائيت، آلودگي و کاهش باروري خاک در همه کشورهای دنیا شده است.
رنجبر مقدار مواد آلي در بيش از 60 درصد خاك هاي زير كشت ايران را كمتر از يك درصد و در بخش قابل توجهي كمتر از نیم درصد عنوان کرد و افزود: منابع تأمين كننده مواد آلي براي خاك هاي تحت كشت در ايران بسيار محدود بوده و در حال حاضر حداكثر 35 درصد از نياز اراضي زير كشت آبي را تأمين مي كند.
نقش توده زنده ميكروبي در تأمین عناصر غذايي خاک وی كيفيت خاک را مفهومی نسبي و وابسته به شرايط دانست و گفت: بر اساس اهداف مورد نظر در حوزه كشاورزي، كيفيت خاک عبارت است از توانايي توليد پايدار خاک، لذا ارتباط محکمی بين كشاورزي پايدار و كيفيت خاک وجود دارد.
رنجبر ادامه داد: كيفيت خاک خود وابسته به دو عامل خصوصيت ذاتي خاک (که به وسيله عوامل تشكيل يعني آب و هوا، توپوگرافي، پوشش گياهي، مواد مادري و زمان حاصل مي شود)، و طبيعت ديناميك خاک (كه تحت تأثير استفاده و مديريت انسان قرار دارد)، است.
وی ویژگی های شیمیایی، فیزیکی و زیستی را از جمله مهمترین شاخص های سلامت خاک دانست و گفت: سلامت خاک به عنوان توانايي پيوسته آن در عمل كردن به عنوان یک سيستم زنده حياتي، بسیار حائز اهمیت است.
رنجبر اسیدیته، درصد اشباع بازي، محتوای كربن آلي و ... را از جمله شاخص های شیمیایی خاک برشمرد و تصریح کرد: خواص شيميايي دلالت بر جذب عناصر غذايي و رشد گياهان و موجودات زنده خاک دارد. مواد آلي براي ساختمان خاک مهم هستند و ثبات خاكدانه اي را بهبود مي بخشند.
وی ادامه داد: براي دستيابي به بازده توليدي زياد، كشاورزان بايد عناصر غذايي خاک را در مقادير زياد تهيه كنند. بنابراين امکان تغيير میزان ذخيره عناصر غذايي قابل دسترس با اضافه كردن كودهاي معدني، استفاده از باقي مانده محصولات و استفاده از ديگر مواد آلي در شكل كودها و كمپوست ها وجود دارد.
رنجبر خاطرنشان کرد: شاخص های فیزیکی خاک از جمله بافت خاک، ثبات خاكدانه ها، نفوذپذيري، دماي خاک، جرم مخصوص ظاهري، ظرفيت نگهداري آب، مقدار آب، حركت عناصر غذايي، نفوذپذيري ريشه و غيره نیز تحت تأثیر کاربرد مواد آلی بهبود می یابند.
وی با بیان اینکه كيفيت و سلامت خاک شديداً تحت تأثير پروسه هاي وابسته به ميكروبيولوژي از جمله چرخه عناصر غذايي، ظرفيت عناصر غذايي و ثبات خاكدانه ها قرار دارد، افزود: اجزاء بيولوژيكي ريشه ها و موجودات خاک، شامل موجودات زنده ريز ميكروسكوپي و بي مهرگان است.
رنجبر در پایان با اشاره به نقش اساسی بيوتاي خاک در معدني شدن عناصر غذايي از طریق تجزيه مواد آلي، گفت: توده زنده ميكروبي خود منبع قابل توجهي از عناصر غذايي است كه مداوماً درون چرخه هاي رشد ماكروفيتا و ميكروفيتا تغيير جهت داده و عناصر غذايي بيشتري را درون سيستم به چرخه مي اندازد.
