به گزارش ایران اکونومیست، مراتع از بزرگترین نعمت های خدادادی و از با ارزش ترین ثروت های ملی یک کشور به شمار می رود و می توان با تلفیق این باور به مدیریت علمی، از این منابع خدادادی به عنوان یک ظرفیت قابل توجه در ایجاد درآمد، اشتغال و حفظ محیط زیست در استان کمتر توسعه یافته گلستان به نحو احسن استفاده کرد.
استان مرزی گلستان که در ناحیه شمالی ایران واقع و با کشور ترکمنستان، دریای خزر و استان های مازندران، سمنان و خراسان شمالی همسایه است، در مجموع افزون بر یک میلیون و 400 هزار هکتار اراضی زیر پوشش منابع طبیعی دارد که بیش از 60 درصد آن به مساحت 863 هزار هکتار را عرصه های مرتعی تشکیل می دهد.
مابقی اراضی منابع طبیعی گلستان شامل 452 هزار هکتار جنگل، 26 هزار هکتار زمین های ساحلی و 62 هزار هکتار نیز اراضی موات و بیابانی است.
با اینکه بیشترین حجم اراضی منابع طبیعی استان گلستان را عرصه های مرتعی تشکیل می دهد اما از گذشته تا زمان حاضر تنها استفاده مفیدی که از این منابع خدادادی و ظرفیت های آن می شود، تولید علوفه و نیز علف چری دام، آن هم به شیوه کاملا سنتی است.
به گفته کارشناسان امر، هم اکنون به ازای هر 200 هکتار مرتع معمولی، یک شغل و حداقل معیشت یک خانوار چهار تا پنج نفری تامین می شود که با اجرای طرح های چند منظوره در این نوع مراتع، این مقادیر حداقل چهار برابر می شود.
مدیر عامل اتحادیه تعاونی های منابع طبیعی و آبخیزداری (مرتعداران سابق) گلستان در این خصوص گفت: میزان درآمد مرتعداران و ظرفیت اشتغال مراتع بر اساس نوع فعالیت هایی که در آنها می توان انجام داد متغیر است و با انجام برخی امور، مقادیر ذکر شده افزایش قابل ملاحظه پیدا می کنند.
عبدالوحید هلاکو گفت: اجرای طرح های گردشگری، ایجاد باغات مثمر و استفاده بهینه و اقتصادی از ظرفیت های موجود در مراتع از قبیل انواع قارچ های وحشی خوراکی از جمله فعالیت هایی است که با انجام آنها در مراتع، اشتغال و درآمد بسیار بیشتری از حداقل های ذکر شده ایجاد می شود.
چرای بیش از حد دام در مراتع گلستان (750 هزا راس دام مربوط به عشایر بومی و کردهای کوچنده خراسان شمالی) که به گفته مسئولان منابع طبیعی بعضا تا دو برابر ظرفیت از آن استفاده می شود، علاوه بر فقیر و بیابانی کردن این منابع خدادادی، در بروز پدیده ریزگردها دراین استان نیز بی تاثیر نبوده است.
اگرچه خشکسالی و افزایش دما در سال های اخیر نیز از غنای مراتع گلستان کاسته است اما می توان با اجرای طرح های چند منظوره، مراتع را احیا و مدیریت کرد تا علاوه بر افزایش تولید و بهره وری به ایجاد درآمد پایدار و اشتغال مولد و مهمتر از همه به حفظ محیط زیست این استان کمک کرد.
*** مرتعداری چند منظوره ضروری انکارناپذیر در گلستان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره در مراتع این استان را با هدف اصلاح، احیا و تقویت مراتع و افزایش درآمد ذینفعان این منابع ملی از نیازهای ضروری می داند.
ابوطالب قزلسفلو معتقد است که در اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره و صرفا به جای استفاده صرف از علوفه مراتع برای دام ها، به کشت گیاهان دارویی، نهال های مثمر و غیر مثمر (زارعت چوب)، تولید علوفه و یونجه نیز توجه می شود.
وی می گوید: طرح های مرتعداری چند منظوره که هم اکنون طرح مطالعات آن توسط برخی کارشناسان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی گلستان در چهار شهرستان آق قلا، گنبدکاووس، کلاله و مراوه تپه درحال انجام است در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی و با مشارکت و اولویت جوامع محلی، مرتعداران و ذینفعان آن اجرا می شود.
قزلسفلو اضافه کرد: پس از مشخص شدن نتایج مطالعات، پیشنهادهای لازم برای اجرای طرح های چند منظوره در قالب کتابچه تدوین و در اختیار مرتعداران قرار می گیرد.
وی، ارائه آموزش های ترویجی به دامداران برای استفاده از طرح های پیشنهادی و کاهش دام آنان را از دیگر اقدامات منابع طبیعی و آبخیزداری ذکر کرد و گفت: با اجرای این طرح ها علاوه بر حفظ و تقویت پوشش گیاهی مراتع و جلوگیری از بیانان زایی و خطر ریزگردها، به ایجاد درآمد و اشتغال پایدار برای دامداران کمک می شود.
*** مردم رکن اصلی حفظ منابع طبیعی و مراتع مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان همچنین با ضروری دانستن حفظ منابع طبیعی و محیط زیست با مشارکت مردم، خاطرنشان کرد: نباید به این منابع به چشم مسائل فانتزی یا تجملاتی نگاه کرد زیرا تخریب منابع طبیعی و محیط زیست، پیامدهای زیانباری بر جامعه و حیات بشری می گذارد که سیل های مخرب، آلودگی هوا و ریزگردها از مهمترین آن است.
قزلسفلو افزود: منابع طبیعی و مراتع تنها کارکرد علوفه ای ندارند بلکه کارکرد زیست محیطی و اکولوژیکی آنان بیسار مهمتر است و اهمیت این موضوع باید به فرهنگ عمومی تبدیل شود.
وی با اشاره وجود اراضی دیم بسیار در مناطق شمالی گلستان، گفت: میزان اندک بارش در این منطقه و شخم سالانه این اراضی کم بازده توسط بهره برداران، از عوامل اصلی مواجه شدن استان با خطر ریزگردها است که باید به آن توجه نماییم.
قزلسفلو به بهره برداران اراضی زراعی کم بازده مناطق شمالی استان پیشنهاد کرد که به جای شخم زدن و کاشت محصول، اجازه دهند این اراضی از پوشش طبیعی برخوردار شده و آن را به دامداران بفروشند زیرا درآمد آن بیشتر از برداشت محصولات کاشت شده خواهد بود.
*** پیش بینی 73 میلیارد ریال برای مقابله با بیابان زایی درمراتع گلستان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از پیش بینی 73 میلیارد ریال اعتبار از محل منابع ملی و استانی برای مقابله با بیابان زایی و کانون های ریزگرد در مراتع این استان در سال جاری خبر داد.
قزلسفلو گفت: با این اعتبارات که بخش زیادی از آن تخصیص یافته است، تا پایان امسال چند طرح در مراتع استان اجرا می شود که انجام 2100 هکتار بوته کاری، اجرای طرح ذخیره نزولات و بذرپاشی در سطح 3600 هکتار و اجرای مدیریت هرزآب ها در سطح 850 هکتار از جمله طرح های پیش بینی شده است.
وی معتقد است اجرای این طرح ها علاوه بر مقابله با بیابان زایی و کانون های ریزگردها، در تولید علوفه و ایجاد اشتغال پایدار نیز موثر است زیرا با بهره برداری از بوته کاری ها پس از دو سال بطور متوسط در هر هکتار از مراتع تا 500 کیلوگرم و درصورت بارش های مناسب تا یک تن علوفه تولید می شود.
قزلسفلو با اشاره به گردشگرپذیر بودن استان گلستان گفت: اجرای این طرح ها در پاکیزه نگهداشتن هوای گلستان نیز موثر است.
*** افزایش درآمد و ایجاد اشتغال برای مرتعداران یک کارشناس منابع طبیعی گنبدکاووس نیز می گوید که با اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره می توان به حفظ و احیای مراتع و نیز افزایش درآمد برای ذینفعان این منابع ملی کمک کرد.
صفر سیجانی بابیان اینکه امروزه درجهان 73 درصد بهره برداری از مراتع غیر علوفه ای است گفت: متاسفانه سال هاست که بهره برداری از مراتع درایران و این منطقه تک منظوره و فقط برای تامین علوفه دام است که اگر این نگاه به استفاده چند منظوره تغییر کند، فواید زیادی عاید مراتع و بهره برداران آن می شود.
وی افزود: بهره برداری چند منظوره از مراتع بایستی با نگاه علمی و با توجه به ظرفیت های هر مرتع صورت گیرد به عنوان مثال در برخی مراتع گنبدکاووس امکان کشت گیاهان دارویی از جمله زیره و زعفران، در برخی مراتع آن مثل مراتع تنگلی که نزدیک به گمرگ و راه آهن و نیز تالاب های بین المللی است، امکان اجرای طرح های گردشگری و در برخی مراتع نیز امکان پرورش دام های سبک مثل ماکیان بومی وجود دارد.
سیجانی اضافه کرد: با این حال اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری باید پس از انجام مطالعات و امکان سنجی هر مرتع صورت گیرد ضمن اینکه 80 درصد طرح های مرتعداری در گنبدکاووس نیازمند بازنگری است.
وی تصریح کرد: شهرستان گنبدکاووس درمجموع 350 هزار هکتار مرتع دارد که 66 قطعه از مراتع آن به مساحت 273 هزارو 117 هکتار ممیزی شده که 41 قطعه از آن به مساحت 171 هزارو 641 هکتار در اختیار 1634 بهره بردار و 197 هزارو 127 راس دام مجاز آنان قرار دارد.
سیجانی که رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدکاووس نیز می باشد، ادامه داد: علاوه بر این، در این شهرستان 18 شرکت تعاونی مرتعداری با 772 بهره بردار و تعداد 73 هزار و 442 راس دام مجاز فعالیت دارند که این شرکت ها آمادگی لازم برای اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری را دارند.
*** آمادگی مرتعداران گلستان برای اجرای طرح های چند منظوره مدیرعامل اتحادیه تعاونی های منابع طبیعی و آبخیزداری (مرتعداران سابق) گلستان نیز با استقبال از بحث اجرای طرح های مرتعداری چند منظوره در مراتع استان، گفت: این اتحادیه با در پیش گرفتن رویکرد اقتصادی به مراتع با هدف تقویت جوامع محلی که ازسال 95 آن را آغاز کرده است، موفق به کسب رتبه برتر کشوری دراین حوزه شد.
عبدالوحید هلاکو افزود: در 24 سالی که از عمر شرکت های تعاونی مرتعداری در استان گلستان می گذرد و تعداد آنها اکنون به 25 شرکت رسیده و نیز 14 سالی که از عمر این اتحادیه می گذرد، برداشت از مراتع، صرفا علف چری یا تغذیه دام های ذینفعان بوده است.
وی با اشاره به سیاست ها و رویکردهای منابع طبیعی و آبخیزداری برای بهره برداری بهینه و اقتصادی (چند منظوره) از مراتع از جمله 'توسعه باغات، کشت گیاهان دارویی، پرورش دام و ماکیان به شکل نیمه صنعتی، تولید علوفه و طرح های گردشگری' اضافه کرد: این اتحادیه نیز در راستای این چشم اندازها، رویکرد خود را به استفاده اقتصادی از مراتع تغییر داده است.
هلاکو تصریح کرد: 25 شرکت تعاونی مرتعداری زیر مجموعه این اتحادیه که درمجموع 200 هزار هکتار مرتع و 1200 خانوار با 130 هزار راس دام سبک را زیر پوشش دارند، ظرفیت خوبی برای اجرای طرح های مرتعداری با رویکردهای جدید منابع طبیعی و آبخیزداری هستند.
*** کشت گیاهان دارویی اولویت اول طرح های چند منظوره ام البنین ابراهیمی، دیگر کارشناس حوزه مرتع گنبدکاووس نیز معتقد است درصورت اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری، حداقل درآمد ذینفعان و مجریان طرح های مرتعداری و نیز جوامع محلی دو تا سه برابر می شود.
وی، کشت گیاهان دارویی مانند زعفران، زیره، خارشتر، اسپند و کنگر را اولویت نخست در اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری دانست و گفت: در کنار آن، توسعه باغات از جمله پسته، زرشک، زیتون، انار و انجیر و دامداری صنعتی (دام سبک) با توجه به شرایط اقلیمی نواحی شمال گلستان و گنبدکاووس مفید است.
ابراهیمی اضافه کرد: با اجرای برخی طرح های مرتعداری مثل بوته کاری ها و ذخیره نزولات آسمانی می توان نسبت به تامین آب مورد نیاز اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری کمک کرد.
خان محمد بهلکه دیگر کارشناس مرتع نیز معتقد است که بازنگری در طرح های مرتعداری فعلی که تک منظوره بوده و صرفا بهره برداری علوفه ای از آن می شود، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است زیرا بهره برداری تک منظوره به هیچ وجه نیازهای معیشتی دامداران را برآورده نمی کند.
وی می گوید: تغییر شرایط اقلیمی، کاهش بارش ها و خشکسالی های ناشی از آن، حداقل در یک دهه اخیر سبب شده تا مراتع استان با فقر پوشش گیاهی مواجه شوند و دامداران در بسیاری از ایام سال مجبورند علوفه از خارج از مرتع خریداری و به دام های خود بدهند.
بهلکه اضافه کرد: با این شرایط چاره ای جز اجرای طرح های چند منظوره درمراتع گلستان با توجه به ظرفیت های خوبی که در مراتع وجود دارد، نداریم و قطعا اجرای طرح های جدید اگر همراه با مطالعات کارشناسی باشد، تاثیر 100 درصد مثبت برای مرتعداران به همراه خواهد داشت.
وی تصریح کرد: اجرای طرح های چند منظوره مرتعداری علاوه بر افزایش درآمد برای دامداران و مرتعداران، به ایجاد اشتغال پایدار برای فرزندان آنان، احیای مراتع ملی و حفظ محیط زیست در برابر ریزگردها کمک فراوانی می کند.
