به گزارش ایران اکونومیست به نقل از خبرگزاری علم و فناوری از گیلان؛ طی سال های اخیر به منظور حفظ استقلال، توسعه پایدار و امنیت غذایی، گیاهان جدیدی به الگوی کشت زراعی و باغی کشورمان افزوده شده اند. آمارانت، استویا، کاملینا، کینوآ و جوجوبا از جمله مهمترین این گیاهان هستند که سیاست گذاری ها و برنامه ریزی فراوانی برای کشت آنها در سطوح وسیع، از سوی نهادهایی از جمله وزارت جهاد کشاورزی به عمل آمده است.
در ادامه به معرفی و بررسی مختصر ویژگی های این نباتات نوین که بنا بر اعتقاد کارشناسان حوزه کشاورزی نویدبخش تحقق اقتصاد مقاومتی و شکوفایی بخش کشاورزی ایران اسلامی هستند، پرداخته شده است.
آمارانت آمارانت یا تاج خروس با نام علمی spp Amaranthus گیاهی متعلق به جنس Amaranthus و خانواده Amaranthaceae است. این جنس تقریباً شامل 60 گونه گیاهی از آمارانت بوده که اغلب آن ها وحشی هستند. بعضی از این گیاهان به عنوان گیاه خوراکی و بعضی نیز به عنوان گیاه زینتی کاربرد دارند. اما بیشتر آن ها به عنوان علف هرز شناخته شده و هیچ گونه کاربردي ندارند.
از این تعداد گونه در جنس آمارانتوس، حدود 40 گونه بومی آمریکا بوده و بیش از چهارصد رقم در داخل گونه های این جنس در سر تا سر جهان، چه در مناطق معتدله و چه در مناطق گرمسیری شناسایی شده است.
در حال حاضر چهار گروه از آمارانت برای مصارف مختلف انسانی و حیوانی اصلاح می شود: تاج خروس برگی (جهت استفاده از برگ های آن)، دانه ای، باغی و زینتی.
انتخاب آمارانت برای اصلاح و پرورش بیشتر بر اساس عملکرد دانه آن است تا اندازه بذور. مقدار لیزین در این گیاه 3 الی 3.5 برابر ذرت و 2 الی 2.5 برابر گندم است. روغن بذور این گیاه محتوی مقدار پائینی اسید چرب اشباع شده بوده، لذا ویژگی مقدار اسید چرب پائین و وجود مقادیر بالای فیتواسترول و توکوفرول آمارانت را برای کاهش کلسترول خون به گزینه ای مناسب مبدل کرده است.
برگ های آمارانت دارای ترکیب یکسانی با بذر این گیاه بوده، به طوری که در طی تشکیل گل آذین بخش های سبز آمارانت دارای 4 درصد پروتئین قابل هضم و مقدار قابل توجهی برای تغذیه دام است. بررسی ها نشان داده که پروتئین های برگ و بذور این گیاه دارای کیفیت پروتئین های تخم مرغ هستند.
استویا استویا از گیاهان بومی کشور پاراگوئه و همچنین نقاط مرزی کشور برزیل با پاراگوئه است. این گیاه متعلق به جنس Stevia بوده که این جنس به نوبه خود یکی از 950 جنس متعلق به خانواده بزرگ کاسنی Asteraceae است.
اگرچه بیش از 200 گونه گیاهی در جنس استویا وجود دارد، اما گونه S. rebaudiana شیرین ترین اسانس را در بین سایر گونه ها داراست و ارقام مختلف از این گونه در سر تا سر جهان به شکل تجاری و وسیع، برای تولید شیرین کننده های گیاهی مورد کشت و پرورش قرار می گیرند.
تاکنون بیش از 100 ترکیب شیمیایی مختلف در این گونه شناسایی شده، که در این میان دی ترپنوئیدها معروف ترین ترکیبات شناخته شده ای هستند که از ارزش بالایی نیز برخوردارند.
شکر به دست آمده از فرآوری گیاه استویا حدود 250 تا 450 برابر شیرین تر از شکر حاصل از نیشکر است. همچنین عاری از کالری بوده و بدون هیچ گونه جذب از بدن انسان خارج می شود، لذا مصرف آن برای بیماران دیابتی بی خطر و ایمن است.
در بیشتر کشورهای جهان از جمله ژاپن، چین، انگلیس، برزیل و ... شیرین کننده های طبیعی استویا جایگزین شکر شده اند و نقش بسزایی را در پیشگیری از بیماری های مختلف مرتبط با مصرف شکر ایفا می کنند.
کاملینا کاملینا یا کتان کش با نام علمی(L.) CrantzCamelina sativa گیاهی متعلق به جنس Camelina و خانواده Brassicaceae است.
کاملینا بومی قاره اروپا بوده و قادر به رشد در شرایط مختلف آب و هوایی است. این گیاه نسبت به تنش های مختلف از جمله کم آبی و سرمازدگی مقاوم بوده و از لحاظ نیازهای خاکی و آبی کم توقع است.
متوسط میزان روغن موجود در بذرهای این گیاه بین 30 تا 40 درصد و میزان امگا3 آن حدود 35 درصد کل روغن است و از روغن آن برای افزایش ارزش مواد خوراکی از جمله نان و کره استفاده می شود. روغن کاملینا به علت وجود امگا3 بالا در مصارف پزشکی از جمله جلوگیری سرطان کاربرد داشته، دارای خاصیت ملین بوده و ضدالتهاب و ضددرد مفاصل است.
کیفیت بالای کنجاله کاملینا با 25 درصد امگا3، 40 درصد پروتئین، 10 تا 12 درصد چربی و 4600 کیلوکالری انرژی این گیاه را به یک جیره غذایی مناسب برای تغذیه دام، طیور و ماهی تبدیل کرده است.
این گیاه رقابت خوبی با علف های هرز دارد به گونه ای که بخاطر رشد سریع و غالبیتی که از لحاظ دریافت نور و مواد غذایی از میکرو و ماکرو کلیمای اطراف خود دارد، رشد آن بر علف های هرز پیشی گرفته و عملکرد آن تحت تأثیر علف های هرز قرار نمی گیرد.
کینوآ کینوآ با نام علمی Willd Chenopodium quinoa مهمترین گونه در جنس کنوپودیوم و متعلق به خانواده Amaranthaceae است.
گسترش این گیاه از خاستگاه مادریش در آمریکای جنوبی به سایر کشورها نشان از پتانسیل بالای آن برای مشارکت در حفظ امنیت غذایی مناطق مختلف جهان دارد، به ویژه در کشورهایی که جمعیت آنها دسترسی به منابع پروتئینی نداشته یا در کشورهایی که شرایط تولید در آنها به وسیله تنش هایی از قبیل خشکسالی و شوری، و همچنین کمبود دسترسی به نهاده های کشاورزی محدود شده است.
کینوآ بومی مناطق کوهستانی آند به ویژه کشورهاي بولیوي، شیلی و پرو است. این گیاه شبه غله در اصل براي تولید دانه کشت می شود ولی می توان از برگ هاي جوان آن نیز به صورت سبزي تازه و یا پخته شده استفاده کرد. مصرف بخش های مختلف این گیاه در طب سنتی کشورهای آمریکای جنوبی از زمان هاي قدیم امري بسیار رایج بوده است.
تعادل اسیدهای آمینه در پروتئین کینوآ از مهمترین خصوصیات تغذیه ای این گیاه محسوب می شود به طوریکه دانه، برگ و گل آذین آن منابعی از پروتئین با کیفیت بالا هستند.
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به جهت اهمیت جهانی این گیاه سال 2013 میلادي را به عنوان "سال بین المللی گیاه کینوآ” نام نهاد و از تمامی کشورهای جهان درخواست کرد تا با توسعه کاشت این محصول زراعی فقر و سوء تغذیه را در سراسر دنیا ریشه کن کنند.
جوجوبا جوجوبا یا فندق جامائیکا با نام علمی (Link) Schneider Simmondsia chinensis درختچه ای دو پایه و همیشه سبز متعلق به جنس سیموندسیا و تیره Simmondsiaceae است.
این گیاه به شکل خودروی در صحرای سونوران در جنوب غربی آمریکا، باهاما در کالیفرنیا و شمال غربی مکزیک بین 23 و 25 درجه عرض شمالی دیده می شود اما موطن اصلی آن هنوز نامعلوم است.
جوجوبا به خاک های سنگین و مستعد غرقابی بسیار حساس است و بافت خاک درشت، لومی شنی، سنگلاخی و با تهویه مناسب را ترجیح می دهد. از طرفی به اسیدیته خاک زیاد حساس نبوده و در محدوده اسیدیته 5 تا 8 به خوبی رشد می کند.
این گیاه مقاومت خوبی در برابر شوری از خود نشان داده و به رغم وجود محتوای چربی بالا در بذرها، قوه نامیه خود را تا مدت طولانی حتی تا 20 سال، حفظ می کند.
میوه جوجوبا یک کپسول سبز بیضوی بلند بوده که حاوی 1 تا 3 عدد بذر است. از دانه های این گیاه موم مایعی به دست می آید که حاصل ترکیب اسیدهای چرب با الکل های زنجیره طویل است. موارد استفاده از این روغن بسیار چشمگیر و به دلیل خواص جالب توجه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
عدم حضور کامل گلیسرین در موم جوجوبا نشان می دهد که این گیاه از همه دانه های روغنی شناخته شده متفاوت است و به دلیل اینکه به وسیله لیپاز گوارشی هیدرولیز نمی شود، روغنی بدون کالری در رژیم غذایی محسوب می شود.
روغن جوجوبا مستقیماً جانشین روغن اسپرم نهنگ شده و به این ترتیب دیگر لزومی به شکار این حیوانات نیست. ضمناً این روغن فاقد بوی ماهی موجود در روغن اسپرم نهنگ بوده و خام آن دارای پیه است. بنابراین قبل از استفاده در بسیاری از فرآیندهای صنعتی نیاز به حرارت کمی دارد و یا هیچ حرارتی لازم نیست.
این روغن بر اثر سولفوره شدن تیره نمی شود و هنگامی که زیاد سولفوره شد به صورت غیرقابل برگشت در وضعیت مایع باقی می ماند. روغن جوجوبا در صورت هیدروژنه شدن، جانشین خوبی برای نخل برزیلی و موم زنبور عسل به شمار می رود.
روغن استخراج شده خالص، غیرسمی، احیا شده و دارای نیمه عمر طولانی است، که این ویژگی احتمالا به دلیل وجود ترکیبات ضد اکسید کننده طبیعی آن است. به گونه ای که گزارش شده در دمای بالای 285 درجه سانتی گراد و همچنین فشار بالا در طی 4 روز خصوصیات شیمیایی آن تغییری نیافته است. به همین سبب در ساخت روغن ترمز، روغن موتور به ویژه چرخ دنده های سنگین به عنوان روان کننده به کار می رود.
روغن تصفیه شده جوجوبا دارای ثبات بالا و اشباع نشده است، فرار نیست و می توان آن را به دفعات گرم کرد بدون آنکه به ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن لطمه ای وارد شود.
از روغن جوجوبا برای ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی از جمله محصولات محافظت کننده پوست، مو، ناخن، انواع شامپوهای حمام، صابون، کرم های ضد آفتاب و یا شوینده ها استفاده می شود. کاربرد دیگر این روغن محصولات آمینی موم است که آن را به عنوان یک محصول آغازگر جهت سنتز هتروسیکل های نیتروژنی آماده می سازد، به گونه ای که آمین ها و هتروسیکل های رده جوجوبا در صنعت شیمی، به صورت مونومرهای جدید، پتانسیل قابل استفاده ای برای تولید رزین های پلی آمیدی پیدا می کنند و محلول روغنی جدید به عنوان جداکننده یون های فلزی سنگین به کار رفته و یا به عنوان یک ماده آغازگر در سنتز مواد جدید استفاده می شود، به گونه ای که مواد را به شکل بیولوژیک فعال کرده و در صنعت لوازم آرایشی و پزشکی قابل استفاده می سازد (به صورت ماده ای که از طریق پوست نفوذ کرده و در چربی زیر پوست ذخیره می شود).
