رییس عملیات بازار فراورده‌های هیدورکربوری بورس انرژی، با تشریح فرایند معاملات فرآورده‌های نفتی در رینگ داخلی و بین الملل این بازار گفت:محصولات و فرآورده‌های نفتی وقتی توسط عرضه کنندگان در بورس عرضه می‌شود بر اساس مکانیزم شفافی قیمت گذاری و معامله می‌شوند اما پس از انجام معامله در بورس انرژی نیز فرایند چند لایه نظارتی از سوی گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بر جریان خرید محموله نظارت همه جانبه دارند.
محمد صالحی فر با اشاره به وجود دو رینگ داخلی و صادراتی در بورس انرژی، افزود: سامانه ثبت الکترونیکی معاملات نفتی یا به اختصار «ثامن» توسط ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز طراحی و پس از جلساتی میان این ستاد و بورس انرژی و گمرک هم اکنون هر معامله ای که در بورس انرژی انجام می‌شود، باید تا قبل از آن عرضه کنندگان کالا اقدام به بارگذاری اسناد منشاء یا فاکتورهای صادر شده در این سامانه کنند.
وی ادامه داد: وقتی محموله ای در بورس انرژی خریداری می‌شود، این کالا به اسم خریداری است که پس از ابراز مدارک و مستندات فعالیت خود توانسته از طریق یک کد معاملاتی مشخص در بورس معامله کند. از این رو فرایند نظارتی به گونه ای است که این مستندات باید با مدارک سامانه ثامن هم‌خوانی داده شود تا به این ترتیب گمرک به همراه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بر روند قبل و بعد از معاملات نظارت داشته باشند.
صالحی فر با بیان اینکه هم اکنون سامانه ثامن بطور کامل برای رینگ داخلی بورس انرژی به کار گرفته شده است، تصریح کرد: در رینگ بین الملل بورس انرژی هم اکنون تنها کدهای معاملاتی می‌توانند خریدار محموله‌های عرضه شده باشند که بخواهند آنرا برای مقاصد صادراتی صادر کنند از این رو با توجه به اینکه محموله‌های نفتی و فراورده‌های پالایشگاهی از مبادی گمرکی کشور انجام می‌شود، فرایند نظارتی از طریق نظارت مستقیم گمرک صورت می‌گیرد.
به گفته این مقام مسئول احتمال یا شائبه قاچاق کالا با تصور خرید محموله نفتی در رینگ داخلی و سپس صادرات آن با سازوکارهای نظارتی موجود در گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بطور کلی غیرممکن است.
رییس عملیات بازار فراورده‌های هیدورکربوری بورس انرژی ازابلاغیه مدیر کل دفتر صادرات گمرک به تمام گمرکات کشور سخن گفت و افزود: دراین نامه عنوان شده در صورتی که شخصی در رینگ داخلی بورس انرژی محموله ای را بخرد و صادرات انجام دهد، باید مابه تفاوت قیمت را به حساب مشخص اعلام شده از سوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی پرداخت کند، از طرفی گمرک نظارت مستقیم بر روی اسناد منشاء و مدارکی که از طرف عرضه کننده به خریدار ارائه می‌شود، خواهد داشت.
به گفته وی بر اساس بند یک این ابلاغیه مبنی برلزوم استعلام از سازمان ملی استاندارد ، ابتدا ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از محموله‌های صادراتی نمونه گیری و به سازمان ملی استاندارد ارسال می‌نماید تا کیفیت محموله خریداری شده با آنچه که در مستندات و سیستم خرید ابراز شده را مطابقت دهد . این موضوع عملاً هر گونه شائبه درزمینه عرضه محموله بی کیفیت در بورس انرژی و سپس صادرات آن‌ها را بی معنی می‌کند.
صالحی فر ادامه داد:با وجود انتقاد خریداران از فرایند زمانبر استعلام اما گمرک بر روی موضوع نمونه برداری بسیار حساس بوده و از طریق ایزو تانک‌های حامل محموله‌های نفتی بطورتصادفی نمونه برداری انجام می‌شود.
این مقام مسئول با بیان اینکه هم اکنون گواهی نامه‌های صادراتی معامله گران در رینگ بین الملل بورس انرژی نیز در حال ورود به سامانه ثامن هستند، افزود:تا قبل از راه اندازی این سامانه ،عرضه کنندگان محموله‌های نفتی فاکتورهای خود را برای بورس انرژی می‌فرستادند و در ادامه از طریق نامه نگاری با گمرک میزان خرید محوله از سوی خریدار در بورس اعلام می‌شد. سپس گمرک فرایند نمونه برداری را انجام می‌داد، اما چون روند کاغذی برقرار بود چندین روز طول می‌کشید.
وی ادامه داد:هم اکنون با توجه به یکپارچه بودن سیستم فرایند معاملات بورس انرژی،گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، بطور خودکار اطلاعات به اشتراک گذاسته می‌شود و با خوانش اطلاعات بورس انرژی ، بدون نامه نگاری فرایند نمونه برداری انجام می‌شود. از این رو با توجه به لایه‌های متعدد نظارتی احتمال فرار از گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا وجود ندارد.
وی در برابر این پرسش فارس که آیا احتمال کد فروشی وگواهی صادراتی در بیرون از بورس انرژی وجود دارد،پاسخ داد: کد معاملاتی به اسم شخص حقیقی یا حقوقی صادر می‌شود و این طور نیست که با مراجعه به بورس سریعاً این کد ارائه شود. برای صدور کد معاملاتی مدارکی از جمله صاحبان سهام و صاحبان امضای مجاز شرکت،فعالیت‌های گذشته، روزنامه رسمی، کارت بازرگانی و موارد دیگر احصا می‌شود و درنهایت تنها یک کد معاملاتی به نام شخص مذکور صادر می‌شود.
از طرفی بدون کارت بازرگانی امکان خرید در بورس انرژی وجود ندارد زیرا به دلیل واریز پیش پرداخت قبل از معامله ،اگر عرضه کننده محموله معامله شده را تحویل ندهد خریدار به دلیل نداشتن این کارت هیچ گونه اعتراضی نداشته و 5 درصد ارزش معامله را نیز باید بابت فسخ قرارداد پرداخت کند.برای همین هیچ معامله گری با چشم پوشی از کارت بازرگانی در قرارداد میلیونی زیر بار ریسک جریمه 5 درصدی نمی‌رود .
به باور وی اگر عرضه کننده حتی یک درصد محموله را بخواهد به خریدار بدون کارت بازرگانی تحویل بدهد در مبادی صادراتی گمرک و بعد از آن در ستاد قاچاق گرفتار می‌شود از اینرو لایه‌های نظارتی آن چنان زیاد است که تاکنون هیچ شخصی برای پذیرش این ریسک وجود نداشته است.
صالحی فر از بورس به عنوان یک بازار متشکل و شفاف برای میزبانی معاملات یاد کرد و گفت: فرایند نظارت بر معاملات فرآورده‌های نفتی همواره از طریق گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق در حالی انجام می‌شود که لایه‌های نظارتی موجود اجازه قاچاق از طریق بورس انرژی را نمی‌دهد .
وی در ادامه به ابلاغیه 5 بندی مدیر کل صادرات گمرک برای نظارت بر معاملات پس از بورس انرژی از طریق گمرکات و ستاد مبارزه با قاچاق اشاره کرد و افزود: در ابلاغیه گمرک عنوان شده صادرات عین کالای خریداری شده از رینگ داخلی بورس اعم از اینکه به همان شکل خریداری یا پس ازبسته بندی صادرمی شود موکول به پرداخت ما به تفاوت متعلقه (قیمت داخلی و بین المللی) به حساب وزارت نفت نزد خزانه و ارائه مستندات مربوطه خواهد بود.
این مقام مسئول افزود:در این ابلاغیه آمده است در زمان اظهار محموله‌های صادراتی خریداری شده از بورس علاوه بر اخذ اسناد منشأ از طریق سامانه ثبت الکترونیکی معاملات نفتی تا زمان برقراری ارتباط سیستمی معاملات مربوطه لازم است نسبت به اخذ اصل اسناد مثبته خرید از رینگ صادراتی بورس که شامل اصل گواهی خرید به همراه اصل بارنامه حمل و تصویر پروانه بهره برداری واحد تولیدی عرضه کننده کالا در بورس جهت کنترل‌های لازم اقدام نمایند.
در بند 5 نیز آمده که دسترسی به سوابق و اطلاعات اعلام جرم‌های صورت گرفته در گمرکات اجرایی از طریق سامانه جامع قضایی میسر می‌باشد.
صالحی فرد تصریح کرد:علاوه بر ابلاغیه مدیر کل صادرات به کل گمرکات کشور و سایر ذی بورس انرژی از طرفی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز طبق قانون اختیار دارد در هر مرحله خاصی از فرایند قبل و بعد از معامله کالا ورود پیدا کند.
به گفته وی کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا در مورد کالاهای پایین دستی در حالی استاندارد سازی می‌کند که پس از اعلام به بورس انرژی و دریافت تأییدیه از این ستاد ،عرضه کننده مجاز به عرضه کالا در بورس خواهد بود. به عبارتی بهتر در قبل و بعد از معامله ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در فرایند عرضه کالا دخالت داشته و بعد از آن نیز گمرک بر فرایند صادرات نظارت دارد.
