ایران جزو 10 کشور نخست به لحاظ میزان وقوع بلایای طبیعی است

به گزارش ایران اکونومیست؛ حسین مهرجردی در میزگردی با موضوع "زمین‌شناسی زلزله" که در معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد، ضمن اشاره به وجود 32 نوع بلای طبیعی (از مجموع 42 عنوان بلایای طبیعی جهان) در ایران سیل، زلزله و طوفان را جزو پرتلفات‌ترین بلایای طبیعی خواند و افزود: زلزله مهیب‌ترین بلای طبیعی به حساب می‌آید، چرا که در مدت زمان کوتاهی رخ می‌دهد و فرصت گریز باقی نمی‌گذارد.

وی با تاکید بر سوره "زلزال" در قرآن کریم، علت سهمگین بودن زلزله را آزاد شدن انرژی ذخیره و انباشته شده در پوسته جامد زمین عنوان کرد و ادامه داد: آزاد شدن این انرژی که در طول هزاران سال انباشته شده، طی چند ثانیه بوده و تلفات زیادی به جای می‌گذارد.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی سپس به تعریف زلزله پرداخت و گفت: زلزله همان لرزش زمین بر اثر آزاد شدن انرژی ذخیره شده در سنگ‌های تغییر شکل یافته پوسته زمین است.

مهرجردی با این توضیح که اجسام در طبیعت می‌توانند تحت تاثیر نیرو قرار گیرند، ادامه داد: این نیرو در زمین‌شناسی "استرس" یا "تنش" نامیده می‌شود و می‌تواند از طریق وارد آمدن بر اجسام موجب تغییر شکل آنها شود.

وی خاطرنشان کرد: زمانی‌که این تنش برطرف شود، جسم به حالت طبیعی خود بر می‌گردد (تغییر شکل کشسانی یا ELASTIC)؛ در حالی‌که اگر این فشار بیش از مقدار تحمل آن باشد، مقداری از این تغییر شکل در آن ذخیره می‌شود (PLASTIC) و نیز این اعمال فشار تا زمانی می‌تواند ادامه پیدا کند که از هم‌گسیختگی (RAPTURE) رخ دهد.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی، حرارت و فشار در اعماق زمین را عامل تغییر شکل خمیری (PLASTIC) سنگ‌های اعماق زمین دانست و بیان کرد: این سنگ‌ها بر اثر تنش تغییر شکل داده و باعث چین‌خوردگی می‌شوند.

مهرجردی با تاکید بر اینکه تغییر شکل همین سنگ در نزدیکی سطح زمین به صورت شکننده خواهد بود، سه ساختمان مهم زمین را چین‌ها، گسل‌ها (FAULT) و درزها (JOINT) معرفی کرد و توضیح داد: گسل‌ها و درزها حاصل تغییر شکل شکننده در سنگ‌های اعماق زمین هستند، با این تفاوت که گسل‌ها توام با جابجایی‌اند.

وی انواع گسل را نرمال (کششی)، معکوس (فشاری) و امتداد لغز (جانبی) عنوان کرد و ادامه داد: در نوع اول سنگ از دو طرف کشیده می‌شود، ‌در حالی‌که در نوع دوم فشار یا تنش از دو طرف به سنگ وارد می‌شود. در گسل امتداد لغز نیز دو نیرو به موازات هم به سنگ وارد می‌شود که حاصل آن شکستگی به موازات افق است.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی آنگاه به نظریه بازگشت کشسان یا بازگشت ارتجاعی رید اشاره کرد و گفت: به دنبال زلزله 8.3 ریشتری 18 آوریل 1906 در کالیفرنیا، زمین‌شناس و زلزله‌شناس آمریکایی نظریه‌ای را در رابطه با علت به وجود آمدن زمین لرزه مطرح کرد که تاکنون نیز مورد قبول همگان است.

مهرجردی تصریح کرد: این نظریه علت به وجود آمدن زمین‌لرزه را آزاد شدن انرژی ذخیره شده در سنگ‌های پوسته جامد زمین می‌داند که طی مراحل مختلف تغییر شکل در نهایت به گسیختگی انجامیده و به صورت امواج لرزه‌ای به همه جهات منتشر می‌شود.

وی سپس به تعریف کانون زمین‌لرزه پرداخت و گفت: این کانون جایی است که انرژی از آنجا به همه جهات منتشر می‌شود. همچنین به نقطه‌ای که مستقیما بالای کانون اصلی قرار دارد، کانون سطحی (HYPOCENTER) گفته می‌شود.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی لایه‌های گوناگون کره زمین را به ترتیب اتمسفر، هیدروسفر (70 درصد آب و 30 درصد خشکی)، پوسته قاره‌ای و پوسته اقیانوسی، گوشته (جبه)، هسته بیرونی (مایع) و هسته درونی (جامد) عنوان کرد و افزود: ضخامت پوسته اقیانوسی هشت کیلومتر و ضخامت پوسته قاره‌ای 35 کیلومتر است.

مهرجردی سنگ کره را متشکل از پوسته زمین و بخش بالایی گوشته بیان کرد و گفت: این بخش بر روی بخش بالایی گوشته (سست کره) قرار دارد.

وی آنگاه به شرح نظریه اشتقاق قاره‌ها (Continental drift) پرداخت و توضیح داد: آلفرد وگنر آلمانی با کشف شباهت پازل‌گونه غرب آفریقا و شرق آمریکا برای نخستین بار به متصل بودن قاره‌های کره زمین در گذشته پی برد.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه شواهد هواشناسی، فسیل‌شناسی،‌ مقیاس‌سنجی و ... نیز مؤید وجود یک ابرقاره در گذشته است، گفت: این ابرقاره طی سه مرحله در 200 میلیون سال، 105 میلیون سال و 65 میلیون سال پیش دچار انشقاق شد و به دنبال آن قاره‌های کنونی به وجود آمدند.