در حالی بودجه سال آینده با هدف
گذاری وابستگی یک سومی بودجه به نفت در حال تدوین است که بررسی‌ها نشان می دهد در
سالیان گذشته ، در برخی ادوار حتی بیش از دو سوم درآمدهای پیش بینی شده در بودجه
به نفت وابستگی داشت.
وابستگی به نفت یکی از مهمترین معضلات اقتصادی ایران تلقی می شود که هدف گذاری برای کاهش آن به 20 درصد در پایان برنامه ششم توسعه صورت گرفته است.
مقرر است سال 1400 این وابستگی با رسیدن به یک پنجم بودجه ایران، کمترین میزان ممکن برای دولت در سال های اخیر باشد.
زمانی بوی نفت چنان از لابلای اوراق بودجه در سال های گذشته بیرون می زد که هر اتفاقی در بازار نفت می توانست بودجه ایران را تحت تاثیر شدید خود قرار دهد.این در حالی است که با تشدید تحریم ها و قطع خرید نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا در سال 1391 که به کاهش شدید درآمدهای نفتی ایران منجر شد، ناگزیر کاهش وابستگی به نفت در دستور کار قرار گرفته و شناسایی منابع جدید درآمدی اولویت اصلی دولت باشد.
از این روست که "مالیات " به مساله ای مهم در ادبیات سیاسی - اقتصادی ایران تغییر کرده و افزایش درآمدهای مالیاتی از طریق رشد تعداد مودیان و شناسایی منابع جدید مالیاتی در دستور کار دولت ها قرار گرفت.
وقتی درآمدی سهل الوصول است
در دوره های پیشین نیز هر گاه قیمت نفت در بازار جهانی دستخوش کاهش می شد، افزایش اتکا به مالیات در دستور کار قرار می‌گرفت اما به محض بالا رفتن قیمت نفت در بازارهای جهانی، وسوسه سهل الوصولی این درآمدها ، بار دیگر مالیات را به حاشیه می راند تا جادوی نفت همچنان پا برجا باقی بماند.
این بار اما دولت تلاش کرده است این جادو را به حداقل کاهش دهد و مالیات را همچنان به عنوان طلسم شکن این اغوا به کار ببرد.
اقتصاد ایران در سال های اخیر با کاهش قابل توجه وابستگی به نفت روبرو شده است؛ اما هنوز با نقطه مطلوب فاصله دارد. با این حال دولت روحانی درسال های تصدی خود ، در فراز و فرود نفت ، میزان وابستگی را در محدوده 25 تا 35 درصدی نگاه داشته است.
کاهش وابستگی به نفت تنها آرزوی دولت یازدهم و دوازدهم نیست؛ نگاهی به عملکرد دولت ها در این حوزه نشان می دهد پس از پایان جنگ تحمیلی هدفگذاری در این حوزه در دستور کار دولت قرار گرفته است. سهم نفت در بودجه، طی برنامه دوم توسعه، ۵۵,۴، در برنامه سوم، ۵۰.۷، در برنامه چهارم ۳۱.۴ و در برنامه پنجم ۴۳.۲ درصد بوده است.
به این ترتیب مشخص می شود با افزایش درآمدهای نفتی در سال های اجرای برنامه پنجم توسعه بار دیگر افزایش وابستگی به نفت اتفاق افتاده است و اقتصاد ایران در حالی در این سال ها یعنی فاصله سال های 1390 تا 1394 نفتی تر شده است. باید توجه داشت بخش عمده ای از افزایش وابستگی به نفت در دو سال اول اجرای این برنامه یعنی در سال های 1390 و 1391 رخ داده است، چرا که پس از آن بود که تحریم ها صادرات نفتی ایران را به شدت دستخوش کاهش کرد.
بوی کمتر نفت از بودجه 1397
طبق گزارش های رسمی، میزان وابستگی به نفت در بودجه سال 1397 کمتر از 35 درصد هدفگذاری شده است.هر چند هنوز آمار و ارقام بودجه نهایی نشده و از این رو نمی توان رقمی دقیق در این حوزه را ارائه داد، اما بررسی روند طی شده نشان می دهد به رغم افزایش قابل توجه صادرات نفت، افزایش وابستگی به ان در دستور کار نیست.
دولت در بودجه سال آینده قیمت هر بشکه نفت را 50 دلار پیش بینی کرده است. برآوردهای جهانی از بازار نفت نیز نشان می دهد این قیمت می تواند مبنای عمل قرار گیرد و با توجه به توافق اوپک و غیر اوپک در حراست از بازار ، این قیمت برای سال آینده شمسی قیمتی قابل تحقق و دستیابی است.
بررسی میزان وابستگی به نفت در بودجه های سنواتی در این شرایط نشان می دهد ،طی سیزده سال اخیر سال های 1385 و 1387 نفتی ترین بودجه های سیزده سال اخیر را از آن خود کرده بودند.
در عین حال کمترین وابستگی به نفت در سال 1394 ، سالی که سخت ترین سال اقتصاد ایران لقب گرفته و سال پس از آن اتفاق افتاده است و جدول زیر نشان دهنده میزان وابستگی بودجه های سنواتی به نفت در سال های 1384 تا 1395 است.
منبع آمار تدوین شده ارقام ارائه شده از سوی مرکز پژوهشهای مجلس و سخنان مسئولان دولتی در خصوص بودجه است.
