دماسنج بازار درست كار مي‌كند؟
دلايل لحاظ كردن بازده نقدي در فرمول شاخص بورس اعلام شد
شاخص قيمت به زودي برمي‌گردد
گروه بورس- اعظم شريفي: «شاخص چيست»، «آيا مي‌توان به شاخص بورس اعتماد كرد»، «كاركرد شاخص بورس در ايران و جهان چيست» و «نحوه محاسبه شاخص چگونه است؟» و... پرسش‌هاي متداولي است كه سرمايه‌گذاران بازار سهام همواره در ذهن خود داشته و در برخي اوقات اين پرسش را از خبره‌ترهاي بازار مي‌پرسند.
از منظر كلي، شاخص بورس نماگر مهمي براي تشخيص وضعيت اقتصاد كشور به شمار مي‌رود، تا جايي كه از آن به عنوان دماسنج اقتصاد كشور ياد مي‌شود. دليل اين تعبير آن است كه با توجه به تنوع صنايع حاضر در بورس، شاخص كل كه تغييرات بازدهي سهام را نشان مي‌دهد، مي‌تواند نمايانگر جهت حركت كلي اقتصاد باشد. با اين وجود، عده‌اي معتقدند كه شاخص بورس تهران نمي‌تواند معيار مناسبي براي تشخيص اوضاع اقتصاد باشد؛ چراكه اولا سود تقسيم شده در مجامع به نحوي خاص در محاسبات لحاظ شده و در واقع شاخص بورس دستكاري شده است. افزون بر اين، همه صنايع كشور لزوما در بورس حضور ندارند و بسياري از شركت‌هاي بزرگ كماكان زير بليت بورس نرفته‌اند و طبيعتا وضعيت سهام آنها در شاخص بورس هم منعكس نمي‌شود. در گزارش پيش‌رو، علي سنگينيان معاون ناشران بورس تهران به ابهامات موجود درخصوص دماسنج بورس پاسخ داده است. از نظر وي شاخص بورس ملاك معتبري براي تشخيص اوضاع بازار و حتي اقتصاد به شمار مي‌رود.اين گفت‌وگو را در ادامه بخوانيد:
شاخص بورس‌هاي جهان اساسا به چه منظور طراحي شده‌اند؟
شاخص، نماگري است كه تغييرات قيمت سبدي از اوراق بهادار را نشان مي‌دهد. براي اندازه‌گيري تغييرات قيمت يك ورقه بهادار، مي‌توان از اندازه‌گيري قيمت آن در بازه‌هاي مختلف زماني استفاده كرد؛ مثلا افزايش يا كاهش قيمت يك سهم در يك روز، يك هفته يا يك سال. اما استفاده از اين روش براي اندازه‌گيري تغيير قيمت 20 ورقه بهادار، 50 ورقه بهادار يا كل اوراق پذيرفته شده در يك بازار امكان‌پذير نيست؛ زيرا علاوه بر تغييرات قيمت، سهم يا وزن هركدام از آنها در تغييرات كل هم بايد مورد توجه قرار گيرد. بر همين اساس، شاخص‌ها طراحي شده اند تا بتوانند افزايش يا كاهش قيمت مجموعه‌اي از اوراق بهادار را نشان دهند. اگر اين گروه، كل اوراق پذيرفته شده در يك بازار باشد، شاخص محاسبه شده، شاخص كل بازار خواهد بود و تغييرات قيمت بازار را اندازه خواهد گرفت و اگر بخشي از بازار (مثل صنعت خاص يا تابلوي خاص) منظور باشد، شاخص، تغييرات آن بخش از بازار را نشان خواهد داد. براي نمونه در بورس تهران، شاخص‌هاي مختلفي شامل شاخص كل، شاخص بازار اول و دوم، شاخص صنعت، شاخص مالي، شاخص 30 شركت بزرگ‌تر و... محاسبه و منتشر مي‌شود كه هر كدام از سبد مشخصي از سهام تشكيل مي‌شوند و كاركرد خاصي دارند.به طور كلي سرمايه‌گذاران و مسوولان بورس اوراق بهادار به منظور دستيابي به تصوير مناسبي از روند بازار و توانايي ارزيابي گذشته و در مواردي پيش‌بيني آينده، از شاخص‌هاي بورس بهره مي‌گيرند. البته، تجزيه و تحليل دقيق روند قيمت‌ها در بورس‌هاي اوراق بهادار، مستلزم محاسبه و انتشار شاخص‌هاي مختلف با كاركردهاي گوناگون است و به همين دليل، امروزه شاخص‌هاي بسيار متنوعي در بورس‌هاي معتبر جهاني محاسبه و منتشر مي‌شوند.
در خبرهاي روزانه بعضا رشد شاخص با هيجان زيادي در خبرها اعلام مي‌شود. اين نوسان روزانه شاخص اساسا نشان دهنده چه واقعيتي در بازار سرمايه ايران است و چگونه بايد آن را تحليل كرد؟
همان‌طور كه توضيح داده شد، در گام اول بايد تعيين كرد كه كدام شاخص نوسان كرده است. براي نمونه، نوسان روزانه شاخص كل كه سهام تمام شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس را در برمي‌گيرد، به معني تغيير سطح عمومي قيمت‌ها نسبت به روز معاملاتي قبل يا هر مبدا تاريخي ديگر است. اين تغييرات عموما به صورت مطلق (مقداري) و درصدي نمايش داده مي‌شود. براي مثال، افزايش 250 واحدي يا يك درصدي شاخص كل بورس تهران در مقايسه با روز قبل، به اين معني است كه سطح عمومي قيمت سهام نسبت به ديروز يك درصد افزايش يافته است و اگر سهامداري دقيقا در پرتفوليوي بازار سرمايه‌گذاري كرده باشد، به طور متوسط يك درصد سود كسب كرده است. البته اين عبارت به اين معني نيست كه قيمت همه 340 شركت مشمول شاخص افزايش يافته است. بلكه ممكن است قيمت سهام برخي شركت‌ها هم كاهش يافته يا ثابت مانده باشد؛ اما سطح عمومي قيمت‌ها با احتساب تاثير وزن هر شركت در شاخص، افزايش يافته است.
به همين ترتيب افزايش 20 درصدي شاخص كل در يك سال خاص به معني سود متوسط 20 درصدي سرمايه‌گذاري در بورس در آن سال است. ممكن است سود برخي سرمايه‌گذاران بيشتر يا كمتر از اين مقدار باشد، اما ميانگين بازده بازار در دوره يادشده 20 درصد بوده است.
برخي معتقدند شاخص بورس تهران منعكس كننده واقعيت وضعيت بازار نيست. نظر شما در اين مورد چيست؟
از آنجا كه شاخص معلول حركت بازار و برآيند تغييرات قيمت سهام زير مجموعه خود است، نمي‌تواند منعكس‌كننده تغييرات همه اجزا نباشد. بنابراين تغييرات قيمت شاخص كل، دقيقا نشان‌دهنده نوسان بازار است. البته به دليل وزن متفاوت، ممكن است شركت‌هاي بزرگ تاثير بيشتري بر شاخص داشته باشند و از اين‌رو، اثر شركت‌هاي كوچك چندان محسوس نباشد. بنابراين، سرمايه‌گذاران مي‌توانند از شاخص مبتني بر سهام شناور آزاد يا شاخص صنعت خاص استفاده كنند كه تا حد زيادي اثر انحرافي اندازه شركت‌هاي بزرگ بر شاخص را حذف مي‌كند.
در بورس‌هاي معتبر جهان عموما شاخص قيمت به عنوان شاخص اصلي بازار تعيين شده است. علت اين مساله از نظر شما چيست؟
بورس‌ها بر اساس ساختار و ويژگي بازار از شاخص قيمت يا شاخص بازده كل (قيمت و سود نقدي) براي نشان دادن نوسان كل بازار استفاده مي‌كنند. براي نمونه، شاخص اصلي 11 بورس عضو فدراسيون جهاني (از 55 عضو) براساس بازده كل طراحي شده است. بورس تهران هم به دليل پرداخت سود نقدي قابل ملاحظه توسط شركت‌ها كه باعث ايجاد بيشترين بازده نقدي در تمام اعضاي فدراسيون جهاني مي‌شود، از شاخص قيمت و بازده نقدي به عنوان شاخص اصلي استفاده مي‌كند.
سرمايه‌گذاران از دو محل افزايش قيمت سهام و نيز دريافت سود نقدي، سود كسب مي‌كنند. شاخص قيمت تنها مي‌تواند بيانگر سود و زيان كلي بازار از ناحيه تغييرات قيمت سهام (سود سرمايه‌اي) باشد و پرداخت‌هاي نقدي شركت‌ها در مجامع را در نظر نمي‌گيرد. با توجه به اثر منفي سود نقدي بر قيمت سهام، پس از بازگشايي نماد معاملاتي شركت‌ها بعد از مجامع كاهش شاخص قيمت مي‌تواند نگرش نادرستي از بازده بازار را سبب شود.
به‌اين منظور، اغلب بورس‌هاي جهان اقدام به طراحي و محاسبه شاخص بازده كل كرده‌اند و اثرات سود نقدي را نيز در آن لحاظ كرده‌اند. به‌اين ترتيب شاخص كل، بيانگر روند عمومي بازده واقعي شركت‌هاي مشمول در شاخص است. شاخص بازده نقدي و قيمت با فرمولي مشابه شاخص قيمت محاسبه مي‌شود و تنها شيوه تعديل آن متفاوت است.
شاخص بورس تهران چگونه محاسبه مي‌شود؟
هر چند شاخص‌هاي محاسبه شده در بورس‌هاي جهان بسيار متنوع‌اند، اما اين تنوع بيش از آن كه ناشي از روش محاسبه شاخص باشد، مربوط به دامنه شمول يا سبد است كه براي محاسبه در نظر گرفته مي‌شود. در حقيقت روش‌هاي محاسبه شاخص به‌ويژه شاخص قيمت، بسيار شبيه يكديگرند و تنها در جزئيات تفاوت دارند. شاخص‌هاي قيمت (به غير از شاخص داوجونز) به طور معمول به صورت ميانگين وزني محاسبه مي‌شوند.
شاخص كل بورس تهران هم كه از فروردين ماه 1369 محاسبه و منتشر شده است مانند بيشتر شاخص‌هاي شناخته شده به صورت ميانگين وزني و با استفاده از فرمول زير محاسبه مي‌گردد:
كه در آن:
Base level = 100
n = تعداد سهام موجود در مجموعه شاخص
Xi= قيمت پاياني سهم كه به صورت ميانگين وزني تعيين مي‌شود
Nosi=تعداد سهام منتشره شركت
Adji= ضريب تعديل كه در وضعيت فعلي مساوي يك در نظر گرفته شده است.
ffi= ضريب آزاد شناور، كه در شاخص 30 شركت بزرگ‌تر و شاخص مبتني بر سهام آزاد شناور كاربرد دارد.
b= پايه شاخص
adj2 = ضريب تعديل پايه شاخص
اين شاخص، سهام تمام شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس را در برمي‌گيرد و در صورتي كه نماد شركتي بسته باشد يا براي مدتي معامله نشود، قيمت آخرين معامله آن در شاخص لحاظ مي‌گردد. تعداد سهام منتشره شركت‌ها هم معيار وزن‌دهي در شاخص مزبور است.
ساير شاخص‌هاي بورس تهران از جمله 30 شركت بزرگ، صنعت، مالي، بازار اول و دوم هم بر اساس همين فرمول محاسبه مي‌شوند و فقط سبد آنها متفاوت است.
چرا شاخص قيمت در بورس تهران منتشر نمي‌شود؟
شاخص قيمت به دليل محدوديت سيستمي از زمان استقرار سامانه جديد معاملات، نمي‌توانسته همزمان با شاخص «بازده كل» محاسبه شود. از اين‌رو، تمام شاخص‌هاي فعلي بورس تهران، نشان دهنده بازده كل (تغييرات قيمت و سود نقدي) هستند. البته اقدامات متعددي براي محاسبه و انتشار شاخص‌هاي قيمت انجام گرفته است و انتظار مي‌رود به زودي تمام شاخص‌هاي قبلي به مجموعه شاخص‌هاي موجود بورس تهران اضافه شوند.
برخي بر اين باورند كه با تغيير فرمول شاخص از سال 87، قابليت مقايسه اين شاخص با گذشته از ميان رفته است. نظر شما در اين مورد چيست؟
اين موضوع براي محققاني كه روند بلندمدت شاخص را بررسي مي‌كنند، واقعيت دارد و به همين منظور بورس تهران در پي محاسبه همه شاخص‌هاي قبلي است. البته تغيير محاسبه شاخص، تاثيري در فعاليت بازار و سود و زيان سرمايه‌گذاران ندارد. اما به دليل كاركردهاي متفاوت، بازار نيازمند در اختيار داشتن هر دو شاخص است.
از نظر شما بورس تهران تا چه حد نيازمند تعريف شاخص‌هاي جديد است؟
آنچه اكنون مورد نياز بازار است، شاخص‌هاي جديد نيست بلكه چگونگي استفاده از شاخص‌هاي موجود است. همان‌طور كه اشاره شد، هر شاخص كاربرد خاصي دارد و سرمايه‌گذاران و فعالان بازار بايد به تناسب پرتفوليو و سبد سرمايه‌گذاري خود از شاخص‌ها استفاده كنند. سرمايه‌گذاراني كه در بخش واسطه‌گري مالي سرمايه‌گذاري كرده‌اند بايد به جاي شاخص كل از شاخص مالي براي تحليل بازار استفاده كنند يا شاخص 30 شركت بزرگ مناسب سرمايه‌گذاراني است كه در سهام شركت‌هاي بزرگ سرمايه‌گذاري مي‌كنند. در كنار اين موضوع، طراحي و محاسبه شاخص‌هاي بين‌المللي كه قابليت انتشار در سطح جهاني داشته و امكان معرفي محصولات مبتني بر شاخص را داشته باشند، از گذشته مورد پيگيري بورس تهران بوده است كه در آينده اجرايي و به عموم عرضه خواهد شد.
