انقلاب «آنلاين» در بازار سرمايه
گروه بورس- اعظم شريفي: معاملات بر خط (Online Trading) نوزاد يك سال و چند ماهه بازار سرمايه ايران است كه امكان دسترسی سریع، آسان و مطمئن سرمایه‌گذاران به سامانه معاملات بورس تهران را فراهم آورده است. برخي كارشناسان به درستي اين پديده را انقلابي در بازار سرمايه ايران مي‌دانند كه مي‌تواند سرعت قطار توسعه بورس را چند برابر كند.
در معاملات آنلاين (يا به قول فرهنگستان فارسي «برخط»!) كافی است سرمایه‌گذار در قراردادی كه با شركت كارگزاری منعقد می‌نماید، كد كاربری و كلمه عبور دریافت كند. پس از آن، دیگر نیازی نیست كه برای هر خرید یا فروش به شركت كارگزاری مراجعه و مراحل اداري طولاني خريد و فروش سهام را طي نماید. درخصوص پرداخت و دریافت وجه نیز با به صحنه آمدن حساب‌های الكترونیك، جابه‌جايي وجوه بين حساب مشتريان و كارگزاران به صورت غیرحضوری و لحظه‌اي انجام می‌شود. با توجه به كاربري راحت، سرعت بالا و قدرت تصميم‌گيري بيشتر، سرمايه‌گذاران حقيقي در ماه‌هاي اخير علاقه زيادي به معاملات آنلاين نشان داده‌اند. در حقيقت با فراهم آمدن اين بستر، فرصت مشاركت معامله‌گران حقيقي در بازار افزايش يافته است.بنا بر آمار منتشره، حجم دادوستد‌هاي برخط در دي‌ماه 1390 معادل 8/13درصد كل معاملات خرد و بلوك بازار و 6/11درصد از كل معاملات بورس در اين ماه بوده است. همچنين آمار معاملات ده ماهه منتهي به 30 دي ماه 1390 نشان مي‌دهد كه3/8 درصد از معاملات خرد و بلوك را معاملات الكترونيكي تشكيل داده است و سهم معاملات الكترونيك از كل معاملات هم حدود 9/5 درصد بوده است. در گزارش پيش‌رو، ابعاد گوناگون اين ابزار نوين بازار سرمايه ايران و فرصت‌ها و چالش‌هاي آن را مورد بررسي قرار داده‌ايم.
چرا حقوقي‌ها «آنلاين» نمي‌شوند؟
مديرعامل كارگزاري فيروزه آسيا با بيان اينكه در حال حاضر 67 شركت كارگزاري خدمات معاملات آنلاين را به مشتريان خود ارائه مي‌دهند به خبرنگار ما گفت: با توجه به اينكه تنها حدود 14 ماه از آغاز معاملات الكترونيك در بازار مي‌گذرد مي‌توان گفت كه توسعه اين ابزار جديد روند مطلوبي داشته است.
مهدي شباني با تاكيد بر اينكه مشتريان حقيقي اقبال بيشتري به معاملات آنلاين نشان داده‌اند، افزود: محدوديت‌هاي سامانه معاملات آنلاين سرعت عكس‌العمل مناسب را از مشتريان حقوقي كه با حجم‌هاي بالا به معامله مي‌پردازند، سلب مي‌كند. مهمترين محدوديت سامانه معاملات بر خط عدم امكان انجام معاملات بلوكي است كه اين امر مشتريان بزرگ را از ورود جدي به عرصه معاملات آنلاين باز مي‌دارد. نكته مهم ديگر اين است كه مديران سبد شركت‌هاي سرمايه‌گذاري علاقه‌مند به برقراري تماس مداوم با معامله‌گران كارگزاري هستند زيرا اغلب معامله‌گران به سرعت تغييرات مهم بازار و سهام مورد نظر آنها را منعكس مي‌نمايند و اين ارتباط براي بسياري از مديران سرمايه‌گذاري ارزشمند است. وي با بيان اينكه معاملات برخط موجب افزايش حجم دادوستدها و گردش بسياري از مشتريان و سهامداران شده است، خاطرنشان كرد: به نظر مي‌رسد با توجه به اينكه زمان زيادي از معرفي معاملات بر خط به بازار نگذشته است، قضاوت در مورد اثر آن بر جذب سرمايه جديد به بازار زود است.
هيجان‌زدگي «برخط»ها در عرضه‌هاي اوليه
شباني در پاسخ به تاثير سهيم شدن معامله‌گران آنلاين در عرضه‌هاي اوليه گفت: در IPOها در دنيا از سه روش ثبت دفتري، بهترين تلاش (BEST EFFORT) و تعهد پذيره‌نويسي (UNDERWRITING) استفاده مي‌شود كه در اين فرآيند، نقش اساسي مربوط به شركت‌هاي تامين سرمايه است كه قيمت‌گذاري، بازار‌يابي و فروش سهام را بر عهده دارند. اما در كشور ما نقش شركت‌هاي تامين سرمايه در عرضه‌هاي اوليه ضعيف است كه البته اين امر به علت عمر كوتاه فعاليت اين شركت‌ها است. شباني تصريح كرد: در مورد معامله‌گران بر خط اين نكته صحيح به نظر مي‌رسد كه رفتار برخي از آنها در عرضه‌هاي اوليه موجب بروز هيجانات در عرضه‌هاي اوليه شده است. بهترين راه حل مشكل مزبور اين است كه در عرضه‌هاي اوليه سفارش معامله‌گران برخط نتواند به عنوان سفارش اول قرار گيرد، يعني ورود سفارشاتي كه منجر به تغيير قيمت مي‌شوند تنها توسط معامله‌گران شركت‌هاي كارگزاري امكان‌پذير باشد.
رقابت كارگزاران براي جذب آنلاين‌ها
مديرعامل كارگزاري فيروزه درخصوص رقابت كارگزاران در جذب مشتريان آنلاين گفت: كارگزاران در نقاط مختلف دنيا، خدمات جانبي از جمله گزارشات تحليلي يا امكان استفاده از تحليل‌هاي تكنيكي را براي مشتريان فراهم مي‌آورند. همچنين كارگزاران چندين PLATFORM معاملاتي با امكانات متفاوت دارند كه البته هزينه‌هاي متفاوتي نيز براي سرمايه‌گذاران در بردارند ولي امكانات متنوع و متفاوتي را ارائه مي‌دهند. مشتريان با توجه به حجم معاملات و نيازهاي معاملاتي خود مي‌توانند PLATFORM مناسب را انتخاب كنند. شركت‌هاي كارگزاري مي‌توانند اين امر را مبناي رقابت در ارائه خدمات آنلاين قرار دهند.
وي در ادامه اظهار كرد: سازمان بورس كه به عنوان متولي اصلي بازار سرمايه كشور وظيفه فرهنگ‌سازي را بر عهده دارد، روند تبليغات مناسبي را آغاز كرده ولي به نظر مي‌رسد كه اولويت تبليغات بايد فرهنگ‌سازي در مورد جذب سرمايه‌گذاران به بازار باشد چرا كه اگر بتوان سرمايه‌گذاران جديد را جذب كرد، بخش عمده‌اي از آنها وارد معاملات آنلاين خواهند شد.
مديرعامل كارگزاري فيروزه آسيا در پايان خاطرنشان كرد: تنوع در خدمات قابل ارائه از جمله خدمات تحليلي و نيز گسترش و ارائه خدمات نوين كه از راه ورود شركت‌هاي جديد فعال در حوزه IT امكان‌پذير مي‌شود، از جمله مواردي است كه مي‌توان به عنوان راهكاري براي توسعه معاملات آنلاين به آنها اشاره كرد.
مشكلات ساختاري كدامند؟
مدير معاملات برخط كارگزاري نهايت‌نگر نيز درخصوص وضعيت معاملات آنلاين گفت: معاملات برخط، از آغاز با مشكلات ساختاری همچون سرعت پایین اینترنت، كمبود دانش فنی و قطعی‌های مكرر مواجه بوده است. اما به تدریج با گسترش خدمات شركت‌های ارائه‌دهنده سیستم معاملات برخط به كارگزاری‌ها و بهره‌گیری از افراد متخصص و دارای تجربه در این زمینه، این مشكلات تا حد زیادی بهبود یافته است. فرزانه طهرانچي افزود: اگرچه هنوز هم مشكلات ساختاری همچون قطع شدن سیستم برخط در ساعات معامله و سرعت پایین این سیستم ممكن است برای معامله‌گران برخط سبب بروز مشكلاتی شود.
وي با بيان اينكه هر شخص حقیقی می‌تواند در منزل، محل كار یا هر مكان دیگری به این سیستم دسترسی داشته باشد، خاطرنشان كرد: از طريق آنلاين تريدينگ، حقيقي‌ها به راحتی تغییرات مورد نظر خود را در رابطه با تعداد سهام مورد سفارش ویرایش لحظه به لحظه قیمت‌ها انجام مي‌دهند بدون اینكه دغدغه‌اي از عدم اطمینان در انجام سفارش‌های موردنظر توسط كارگزاران و معامله‌گران داشته باشند.اين در حالي است كه سرمايه‌گذاران حقوقی به دلیل حجم بالای معاملات، ترجیح می‌دهند كه سفارشات خود را از طریق معامله‌گران كارگزاری‌ها به ثبت برسانند تا هم از تجربه این افراد استفاده كنند وهم سفارشات موردنظر خود را با سرعت بالاتری به ثبت برسانند. فرزانه طهرانچي تصريح كرد: با توجه به عدم اعتماد برخی سرمایه‌گذاران نسبت به معامله‌گران كارگزاری‌ها از جهت عدم انجام به موقع، كامل و مطابق با قیمت درخواست شده سفارشات، راه‌اندازی سیستم معاملات برخط توانسته است تا حد زیادی به جذب سرمایه‌گذاران كمك كند؛ تا جایی كه بسیاری از مشتریان حضوری و تلفنی نیز اكنون تمایل دارند كه از این سیستم استفاده كنند.
معامله‌گران برخط و اختلال‌هاي احتمالي
طهرانچي با اشاره به اينكه در عرضه‌هاي اوليه معامله‌گران برخط بعضا باعث هيجانات شديد در قيمت گذاري سهم شده‌اند، افزود: با وجود محدودیت‌های تعداد خرید كه در عرضه‌های اولیه برای مشتریان برخط در نظر گرفته می‌شود،ولی متاسفانه محدودیت‌های نوسان قیمت اعمال نمی شود و مشتریان برخط گاهی به دلیل عدم اطلاع از قوانین و ضوابط، به دستكاری قیمت‌ها می‌پردازند.
وي در پاسخ به اينكه آيا معامله‌گران آنلاين با ورود دستورهاي خريد و فروش مكرر و حذف آنها در روند عرضه و تقاضاي واقعي اخلال ايجاد مي‌كنند؟ گفت: اگر حجم معاملات انجام شده توسط معامله‌گران برخط بالا باشد، این اخلال می‌تواند در روند معاملات ایجاد شود. ولی در حجم و تعداد كم سفارشات، عملا مشتریان برخط نمی‌توانند تاثیری در روند بازار داشته باشند. مدير معاملات برخط نهايت‌نگر در پاسخ به اينكه آيا تبليغات تلويزيوني سازمان در جذب سرمايه‌گذار به معامله بر خط موفق است؟ گفت: تبلیغات تلویزیونی می‌تواند در جذب افراد به سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار موثر باشد. ولی تشویق سرمایه گذار به استفاده از سیستم برخط، امری است كه كارگزاری‌ها باید به انجام آن مبادرت ورزند.
سايه ركود بازار بر معاملات برخط
از سوي ديگر، يك كارشناس بازار سرمايه در گفت‌وگو با خبرنگار ما تصريح كرد: خلأ انجام معاملات توسط خود سرمايه‌گذاران با گذشت زمان موجب بدبيني آنان به شركت‌هاي كارگزاري شده بود. حال، انجام معاملات توسط خود اشخاص موجب افزايش آگاهي و تجربه سرمايه‌گذاران از فرآيند معاملات و ساز و كار عرضه و تقاضا شده است. احمد فرخي افزود: با اين وجود امكاناتي كه در حال حاضر در اختيار يك معامله‌گر بر خط قرار داده شده است، بيشتر از ميزان توانايي و تجربه بسياري از فعالان اين عرضه است. بنابراين لازمه توسعه اين ابزار، افزايش توانمندي‌هاي فعالان اين بازار است و اين مهم با گذشت زمان و آموزش‌هاي مستمر به دست مي‌آيد.فرخي با اشاره به اينكه ابزار معاملات بر خط متناسب با نيازهاي سرمايه‌گذاران متوسط و كوچك است، ادامه داد: هدف اين ابزار جذب سرمايه‌گذاران حقيقي است و نه حقوقي. چراكه معاملات اشخاص حقوقي بايد توسط معامله‌گران حرفه‌اي و توانا صورت پذيرد؛ ضمن اينكه سرمايه‌گذاران حقوقي همزمان از ساير خدمات شركت‌هاي كارگزاري در انجام معاملات خود بهره مي‌گيرند.وي با اشاره به اينكه معاملات برخط در زمينه جذب مشتريان جديد موفق نبوده است، تاكيد كرد: البته مجموع اتفاقات سياسي و اقتصادي دو سال گذشته منجر به خروج برخي سرمايه‌گذاران از بورس شده است و ورود سرمايه‌گذاران جديد را متوقف كرده است. فرخي درخصوص دخالت معامله‌گران آنلاين در روند عادي معاملات هم گفت: افزايش حجم معاملات و افزايش شفافيت اطلاعات شركت‌ها، منجر به كاهش تاثير‌گذاري هر يك از معامله‌گران بر روند قيمت‌ها مي‌شود. در اين زمينه هرگونه اختلال در روند معاملات، ناشي از عمق نسبتا كم بازار بورس است و ورود سفارش معامله‌گران برخط لزوما مشكلي در رابطه با دستكاري بازار ايجاد نمي‌كند.
دست آنلاين‌ها از هيجان عرضه‌هاي اوليه كوتاه شد
در همين حال، يك فعال بازار سرمايه در رابطه با هيجانات آنلاين‌ها در عرضه‌هاي اوليه گفت: با توجه به محدوديت‌هاي در نظر گرفته شده در وارد نمودن سفارشات توسط معامله‌گران آنلاين، ديگر امكان افزايش بهترين مظنه‌هاي پيشنهادي در عرضه‌هاي اوليه براي معامله‌گران آنلاين وجود نخواهد داشت و در نتيجه هيچ گونه قيمت‌گذاري هيجاني در عرضه‌هاي اوليه توسط معامله‌گران صورت نمي‌گيرد. به اين ترتيب از شدت نوسانات كاسته خواهد شد و روند ايجاد عرضه و تقاضاي منطقي بر اساس ساز و كار حراج در سيستم معاملات رعايت خواهد شد.وي تصريح كرد: بايد به اين نكته توجه كرد كه با راه‌اندازي سيستم معاملات آنلاين، سرمايه‌گذاران حقيقي كه تا قبل از آن در عرضه‌هاي اوليه سهام شركت‌ها به سختي مي‌توانستند موفق به خريد سهام شوند؛ در سيستم جديد به راحتي مي‌توانند سهام مورد نظر خود را خريداري نمايند و از طرفي نگراني‌هاي آنها از نحوه سهميه‌بندي كارگزاري در اين عرضه‌ها به صفر مي‌رسد.وي با اشاره به اينكه كارگزاران در حال حاضر تقريبا خدمات مشابهي در مورد آنلاين تريدينگ به مشتريان ارائه مي‌كنند، درخصوص رقابت كارگزاران گفت: در اين مورد مي‌توان به تنوع خدمات و محصولات، كيفيت ارائه خدمات، نوآوري در خدمات و محصولات و پشتيباني محصولات و خدمات اشاره نمود كه اين فاكتور‌ها بر جذب مشتريان جديد آنلاين به كارگزاري‌ها موثر است.در عين حال توسعه ابزار‌هاي معاملاتي در اختيار معامله‌گر آنلاين (نظير اوراق مشاركت و صكوك فرابورسي، آتي سكه و...) و افزايش تبليغات كارگزاران و سازمان بورس مي‌تواند موجب توسعه و رشد سريع‌تر معاملات برخط شود.
