آداب و باورهای نوروزی؛ نگاهی عمیق‌تر به سفره هفت سین...

دکتر فاطمه جهانپور در گفت‌وگو با (ایسنا)- منطقه خراسان، در خصوص سفره هفت‌سین گفت: سفره نوروز حتما باید روی زمین ودر پناه سپندار مزد، ایزد زمین پهن شود و روی سفره هم اشیاء و خوراکی‌هایی قرار می‌گیرد.

وی افزود: در دوره ساسانی حبوبات را می‌کاشتند برای این که ببینند که کدام یک از حبوبات بهتر رشد می‌کند تا در سال آینده آن محصول را بکارند. معمولا گندم کاشته می‌شد، به این دلیل که گندم سرور غلات است.


این محقق در ادامه گفت: آتشدان باید در سفره باشد که روی آن اسفند می‌ریزند- کتاب مقدس (قرآن)- ظرف آب "نماد ایزد آب، بانو آناهیتا"- نان که روی آن می‌نویسند "افزون باد"- شیر "یادآوری دوران شیرخوراگی انسان"- تخم‌مرغ "نماد زایندگی" که در حدود یک قرن پیش تخم‌مرغ را روی سطح آیینه می‌گذاشتند به این دلیل که ایرانیان باستان معتقد بودند که زمین روی شاخ گاو است و زمانی که گاو تکان می‌خورد سال تحویل می‌شود.

وی افزود: سیب "نماد زایایی"- سنجد مهم است که زیرا بوی برگ آن محرک عشق است- پول "نماد برکت"- سپند روی ‌آتش بوی خوش ایجاد می‌کند- سمنویی که از جوانه گندم تهیه می‌شود- ماهی "نماد ماه هوت و اسفند ماه" .

جهانپور در خصوص روز سیزدهم بهار گفت: عدد 12 عددی مهم در باورهای اسلامی و ایرانی است وایرانیان معتقد بودند که در هر سال در ابتدا آشفتگی بعد نظم و آشفتگی وجود دارد که این آشفتگی آخر سیزدهم است.

وی افزود: در روز سیزدهم مردم بیرون می‌روند و بعد از ظهر با باران باریده شده به خانه‌هایشان باز می‌گردند. سیزدهم هر ماه را تیر روز می‌نامند (تیر "ایزد باران" است) که دراین روز به بیابان می‌روند، خیرات می‌کنند ‌آتش درست می‌کنند و برای باران دعا میکنند.

این محقق در پایان گفت: جشن واژه‌ای است برای نیایش که در این مراسم مردم آتش درست می‌کنند و خیرات می‌دادند.

از جمله آیین های نوروزی، دید و بازدید، یا "عید دیدنی" است. رسم است که روز نوروز، نخست به دیدن بزرگان فامیل، طایفه و شخصیت های علمی و اجتماعی و منزلتی برویم. در بسیاری از این عید دیدنی ها، همه کسان خانواده شرکت دارند. کتاب های تاریخی و ادبی، تنها از عید دیدنی های رسمی دربارها و امیران و رئیسان خبر می دهند. اصطلاح "دید و بازدید عید" را درست کم از دوره صفویه در ادبیات فارسی سراغ داریم.

دیدن های نوروزی که ناگزیر "بازدیدها" را به دنبال دارد و همراه با روبوسی است. در روزهای نخستین فروردین که تعطیل رسمی است و گاه تا سیزده فروردین بین خویشاوندان و دوستان و آشنایان دور و نزدیک ادامه دارد. رفت و آمد گروهی خانواده ها در کوی و محله به ویژه در شهرهای کوچک هنوز از میان نرفته است، این دید و بازدیدها، تا پاسی از شب، به ویژه برای کسانی که نمی توانند کار روزانه را تعطیل کنند ادامه دارد.

تا زمانی که مسافرت های نوروزی ما رسم نشده بود، در شهرها و محله هایی که آشنایی های شغلی و همسایگی و روابط "چهره به چهره" جایی داشت دید و بازدیدهای نوروزی وظیفه ای بیش و کم الزامی به شمار می رفت و چه بسا آشنایانی بودند و هستند که فقط سالی یک بار، آن هم در دید و بازدیدهای نوروزی، به خانه یکدیگر می روند. در کرمان، در بین زرتشتیان هنگامی که کسی از دوست و آشنایش گله داشت که چرا به دیدنش نمی آید از جمله می گفت: اگر با هم قهر هم بودیم دست کم سالی یک بار به خانه هم می آمدیم.

گسترش شهرها، ازدیاد جمعیت، پراکندگی خانواده های سنتی، محدودیت های شغلی و نیز فرهنگ آپارتمان نشینی، از عامل هایی است که دید و بازدیدهای نوروزی را کاهش داد و بر اثر دشواری ها و محدودیت های زمانی بسیاری از خانواده هایی هم که به مسافرت نمی روند، برای دید و بازدیدهای نوروزی از پیش زمانی را معین می کنند.

* تبریک عید

تبریک گفتن عید و جشن نوروز، در نامه هایی که از شهری به شهر دیگر فرستاده می شد رسمی قدیمی است. در برخی از منشات و کتاب های ترسل و نامه نگاری نمونه هایی آمده است، ولی بار رواج چاپ، فرستادن "کارت تبریک عید" که با مضمون ها و رنگ های گوناگون تهیه و در دسترس قرار گرفته، وارد فرهنگ ما شده است با کم شدن دید و بازدیدها به علت هایی که در پیش یاد شد فرستادن کارت تبریک رونق بشتری یافته است. البته امروزه این کارت تبریک ها هم مجازی شده و بیشتر از طریق ایمیل و دیگر راههای اینترنتی فرستاده می شود که به نوعی فرهنگ سنتی را دچار تغییر کرده است.

* باورهای عامیانه

رفتارها و گفتارهای هنگام سال تحویل و روز نوروز، به باور عامیانه، می تواند اثری خوب یا بد برای تمام روزهای سال داشته باشد. برخی از این باورها را در کتاب های تاریخی نیز می یابیم و بسیاری دیگر باورهای شفاهی است و در شمار فولکور جامعه است که در خانواده ها به ارث رسیده است.

- کسی که در هنگام سال تحویل و روز نوروز لباس نو بپوشد تمام سال از کارش خرسند خواهد بود.

- موقع سال تحویل از اندوه و غم فرار کنید، تا تمام سال غم و اندوه از شما دور باشد

- کسی که روز نوروز گریه کند، تا پایان سال اندوه او را رها نمی کند.

- روز نوروز باید یک نفر "خوش قدم" اول وارد خانه شود.

- روز سیزده کار کردن نحس است.

* نوروز اول

در دید و بازدیدهای نوروزی رسم است که نخست به خانه کسانی بروید که نوروز اول درگذشت عضوی از آن خانواده است. خانواده های سوگوار افزون بر سومین، هفتمین و چهلمین روز، که بیشتر در مسجد برگزار می شود نخستین نوروز که ممکن است بیش از یازده ماه از مرگ متوفا بگذرد در خانه می نشینند و در این روز است که خانواده های خویشاوند لباس سیاه را از تن سوگواران در می آورند. این دیدار که جنبه نمادین دارد در عین حال از فضای دید و بازدیدهای نوروزی برخوردار است. دیدار کنندگان، در نوروز اول به خانواده سوگوار تسلیت نمی گویند بلکه برای آنان آروزی شادمانی می کنند تا در آغاز سال نو فال بد نزنند.