ریزگردها پدیده ای زیست محیطی به شمار می روند که از ترکیب
ذرات ریزگرد و غبار با آلاینده های شهری به وجود می آیند و اکنون بسیاری
از جوامع با آن دست به گریبان هستند و به عنوان مشکلی بزرگ برای بسیاری از
کشورها محسوب می شود.
منشا اصلی این پدیده کویرها و باتلاق های
در حال خشک شدن در ایران و در کشورهای منطقه به ویژه عراق، عربستان و
افغانستان است. افزایش گرد و غبار در برخی از منطقه های کشور چون خوزستان،
اثرهای منفی بر سلامت شهروندان می گذارد و زمینه ساز مشکل های بسیاری چون
اختلال در ضربان قلب، مشکل تنفسی و حمله های قلبی می شود.
دولت
یازدهم برای از میان بردن این مشکل ابتدا به احیای تالاب های مختلفی که در
ایران خشک شده بودند، پرداخت و همچنین به کاشت نهال برای تثبیت شن های روان
اقدام کرد اما با توجه به اینکه مبداء اصلی این پدیده از کشورهای منطقه به
ویژه عراق نشات می گیرد به منظور برطرف کردن بنیادین این پدیده؛ موضوع
مقابله با ریزگردها را در سطح جهانی مطرح کرد و با پیگیری های بسیار در
سازمان ملل؛ موفق شد تا با موافقت کشورهای درگیر با این معضل، نخستین
کنفرانس بین المللی مقابله با گرد و غبار؛ چالش ها و راه حل ها و روش های
همکاری را در تهران از 12 تا 14 تیر 1396خورشیدی با حضور نمایندگان و
کارشناسان ۳۰ کشور چون فرانسه، آلمان، چین، ایتالیا، مکزیک، صربستان،
اسلواکی، کره جنوبی، بلژیک، آمریکا و... و هدف اجماع بین المللی برای
همکاری های منطقه‌ای و جهانی به منظور مقابله با گرد و غبار برگزار کند.
به
مناسبت برگزاری این کنفرانس در تهران پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به
گفت وگوی اختصاصی با «معصومه ابتکار» معاون رییس جمهوری و رییس سازمان
حفاظت از محیط زیست پرداخته است.
-در ادامه متن این گفت وگو آمده است:
**
با توجه به این موضوع که ریزگردهای ایران منشا داخلی و خارجی دارند، ضمن
اشاره به کانون اصلی آن، بفرمایید که آیا گردوغبار تنها به ایران اختصاص
دارد؟
*** ابتکار: 75 تا 80 درصد گردوغباری که بر منطقه های مختلف
ایران تاثیر می گذارد از کانون های خارجی و از کشورهای عراق، عربستان
سعودی، صحرای قره قوم در شمال شرقی ترکمنستان و افغانستان وارد ایران می
شوند. این حجم از گرد و غبار گاهی در وسعت زیاد و به صورت قاره ای حرکت می
کند و در برخی مواقع طول جبهه این ریزگردها و توفانی که به راه می افتد به
500 کیلومتر نیز می رسد. بنابراین پدیده ای بزرگ به وقوع می پیوندد و عوامل
ایجاد آن شامل آب و هوای گرم و خشک منطقه و تغییر اقلیم، سدسازی های
گسترده به وسیله ترکیه در 2 دهه گذشته و اثر آن بر رودخانه دجله و فرات و
تالاب های عراق، اجرای طرح های غیراصولی به وسیله عراق در دوره صدام حسین
رییس جمهوری وقت آن کشور و تاثیر آن بر تالاب های منطقه و نیز زمین های رها
شده در عربستان سعودی می شود.
اما این مساله مختص به این منطقه ها
نیست و در آفریقا نیز توفان های گردو غبار بسیاری به وجود می آید و این
توفان ها بر اروپا و حتی لندن تاثیر مستقیمی می گذارد. در چین نیز این
پدیده در صحرای گبی در منگولیا نیز وجود دارد که بر پکن، سئول و توکیو نیز
اثرگذار است و با توجه به گسترده بودن این پدیده در کشورهای مختلف؛
بنابراین مشکلی بین المللی و جهانی محسوب می شود.
** دولت یازدهم در خصوص رویارویی با پدیده ریزگردها چه اقدام های مهم و موثری را در سطح داخلی انجام داده است؟
***
ابتکار: دولت یازدهم برای برطرف کردن این مشکل، ستاد مقابله با گرد و غبار
را تشکیل داد و برنامه های شناسایی کانون های گرد و غبار را تعیین کرد.
اکنون تمامی کانال های اصلی گردو غبار در استان های مختلف شناسایی و برنامه
های استانی تدوین شده اند یا مرحله های آخر تدوین در هر استانی برای تصویب
به شورای برنامه ریزی رفته است. دولت در خوزستان چند اقدام مهم از جمله
احیای تالاب هورالعظیم را برای مبارزه با این پدیده اجرایی کرد. این تالاب
در دولت دهم به دلیل اجرای طرح های نفتی خشک شده بود و دولت یازدهم در 1393
خورشیدی با هماهنگی که با وزارت نفت انجام داد، موفق شد دریچه هایی را که
بر روی هورالعظیم بسته بودند، بازگشایی کند؛ در نتیجه نزدیک به 4.5 میلیارد
متر مکعب آب از آن زمان تا کنون وارد تالاب شد و دیگر هور العظیم کانون
گرد و غبار نیست و 82 درصد آن احیا شده و اکنون به عنوان یکی از جاذبه های
استان از لحاظ معیشت مردم، صیادان، ماهیگیران، گردشگری، تور بافی، نی بافی و
گاومیش داری محسوب می شود.
دولت همچنین برای احیای تالاب شادگان
در خوزستان، طرح حفاظت و احیای این تالاب را اجرا و علاوه بر این طرح ها؛
وزارت جهاد کشاورزی برای تثبیت خاک به کاشت نهال در بیش از 10 هزار هکتار
در این سه سال اقدام کرده است. البته یکی از مشکل های مهم در این زمینه
کاهش بارندگی در خوزستان به شمار می رود که در واقع این عوامل جزو آثار
تغییر اقلیم است و در تمام منطقه مشاهده می شود. امسال وضعیت بارندگی در
کشور طبیعی بود اما در خوزستان بارندگی به میزان 40 درصد کاهش داشت.
** تدابیر مهم و راهبردی دولت یازدهم برای از میان بردن کانون های این بحران در کشورهای همسایه را بیان بفرمایید؟
***
ابتکار: از جمله تدابیر مهم و راهبردی دولت یازدهم برای مقابله با گردو
غبار؛ برگزاری کنفرانس بین المللی مقابله با گرد و غبار؛ چالش ها و راه حل
ها است. با توجه به اینکه منطقه عراق این شرایط را در زمینه گرد و غبار بر
کشور حاکم کرده است؛ بنابراین در 1392 خورشیدی اینجانب به نمایندگی از
دولت یازدهم با حضور در عراق و دیدار با مقام های آن کشور، تفاهم نامه های
گذشته را بررسی کرده اما به دلیل شرایط بسیار بد امنیتی عراق از جمله جنگ
با گروه تروریستی داعش از آن زمان به بعد هیچ اتفاق خاصی در این کشور برای
اجرای این تفاهم نامه صورت نگرفت تا اینکه با پیگیری های جدی سازمان حفاظت
محیط زیست ایران؛ عراق اعلام کرد که تفاهم نامه ای را به تصویب رسانده است
تا 200 هکتار از کانون های ریزگرد را برای آموزش توان افزایی کارشناسان
عراقی در ارتباط با رویارویی با این پدیده در اختیار ایران قرار دهد. این
امر رویداد بسیار مهمی محسوب می شود زیرا باید این ظرفیت سازی برای مقابله
با چنین پدیده ای نخست در عراق صورت پذیرد.
** اقدام های دولت یازدهم در سطح بین المللی برای مقابله با گرد و غبار را چگونه ارزیابی می کنید؟
***
ابتکار: در سطح بین المللی نیز گفت وگوهایی صورت پذیرفت تا صندوق هایی
برای رویارویی با گرد و غبار تشکیل شود اما این امر تحقق نیافت و دولت با
ارجاع این مساله به سازمان ملل در آنجا به نوشتن گزارشی در ارتباط با پدیده
گرد و غبار در جهان اقدام کرد که برمبنای این گزارش در 1395 خورشیدی نیز
دوباره قطعنامه ای به تصویب رسید که برپایه آن، مجمع عمومی و اجلاس سازمان
ملل متحد باید اقدام های لازم را برای این مساله پیش بینی و از جمله
کنفرانس بین المللی مقابله با گرد و غبار؛ چالش ها و راه حل ها در تهران
برگزار شود. البته 2 اجلاس منطقه ای با پیشنهاد و هدایت ایران در کنیا با
عنوان اجلاس وزیران محیط زیست جهان و اجلاس مراکش در ارتباط با بحث تغییر
اقلیم با حضور مقام های عالی رتبه دنیا برگزار شد. در اجلاس مراکش چگونگی
برگزاری نشست تخصصی گرد و غبار در ایران با همکاری جامعه بین الملل و
کشورها به صورت دوجانبه برای حل و فصل این موضوع بررسی شد.
** در
کنفرانس بین المللی مقابله با گرد و غبار؛ چالش ها و راه حل ها، چه
راهکارها و روش های موثری برای از میان بردن این مشکل مطرح خواهد شد؟
***
ابتکار: بیشتر کشورهای منطقه خاورمیانه، آفریقایی و اروپایی که مبتلا به
پدیده گرد و غبار هستند در این اجلاس دعوت شده اند. کنفرانس بین المللی
مقابله با گرد و غبار؛ چالش ها و راه حل ها از 12 تا 14 تیر برگزار می شود
که یک روز آن به بازدید از منطقه های استان خوزستان اختصاص یافته است. این
اجلاس به بررسی راهکارها و روش های راهبردی برای مبارزه با پدیده گرد و
غبار می پردازد و در آن سیاست های کلانی مطرح می شود که کشورها در ارتباط
با سدسازی ها چه گام هایی باید در دنیا بردارند تا آثار منفی آن کمتر شود.
قانون ارزیابی زیست محیطی در کشور می تواند در انجام اقدام های لازم در سطح
منطقه و بین المللی موثر باشد تا با این چالش به صورت صحیح و موفق رو به
رو شد. پدیده گرد و غبار به عنوان موضوعی که منشا آن در یک کشور و تاثیر آن
بر منطقه های دیگر خواهد بود از اهمیت بین المللی برخوردار است و به یقین
باید با نگاه بین المللی به آن پرداخت و سازمان های مختلف در جهان باید در
این زمینه مسوولیت پذیر باشند تا همکاری های منطقه ای و بین المللی شکل
بگیرد. با این امید که این کنفرانس گام موثری را برای شکل گیری اراده ای
قوی و اثرگذار در سطح منطقه و بین المللی برای مواجهه عملی با توفان های
گرد و غبار بردارد و همچنین موفق به کاهش عوارض و آثار این پدیده و مدیریت
بهتر زمین هایی که می توانند تبدیل به کانون برای ریزگرد شوند؛ باشد و
بتوان از این اجلاس نتیجه و آثار خوبی دریافت کرد.
