سدسازی های ترکیه تشدیدکننده کانون ریزگردها در عراق است

 «هدایت فهمی» روز یکشنبه در گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به ابعاد سدسازی ها در ترکیه و افغانستان و تاثیر آنها بر آینده منطقه و ایران، افزود: حجم مخازن سدهایی که ترکیه روی رودخانه های دجله و فرات احداث کرده بیش از 100 میلیارد متر مکعب و فقط حجم مخزن سد «آتاتورک» افزون بر 48 میلیارد و 700 میلیون مترمکعب است.

به گفته این مقام مسئول، «گاپ» (Great Anatolian Project) – به اختصار GAP - پروژه عظیمی مشتمل بر 22 سد بزرگ و کوچک و 19 طرح برقابی روی رودخانه های دجله و فرات در منطقه شرقی ترکیه است که 9 استان و 10 درصد خاک این کشور را شامل می شود.
به گفته فهمی، در طرح اولیه این پروژه، اجرای کشت آبی در 1.8 تا 2 میلیون هکتار از اراضی ترکیه و تولید سالیانه حدود هفت هزار و 500 مگاوات انرژی برق پیش بینی شده است.

وی با یادآوری اینکه همه آب رودخانه های دجله و فرات که کشور عراق را مشروب می کند از ترکیه سرچشمه می گیرد، خاطرنشان کرد: پروژه گاپ با همکاری 81 شرکت خارجی از جمله شرکت هایی از ایتالیا، آمریکا، آلمان، سوئد، بلغارستان، رژیم اشغالگر قدس، عراق و اردن فعال شد.

«مطابق آمارهای موجود، از سال 2008 تاکنون و با بهره برداری از این پروژه ها و همچنین تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر، 114 میلیارد مترمکعب از آب حوضه آبریز بین النهرین (میان رودان) در کشور عراق کاهش یافته که به اندازه تقریبی کل آب تجدیدپذیر ایران است و دومین کاهش آب در یک حوضه آبریز پس از کشور هندوستان در جهان محسوب می شود.»

این کارشناس مسائل آب خاطرنشان کرد: 35 میلیارد مترمکعب از کاهش حجم آورد رودخانه های دجله و فرات به دلیل سدسازی های پروژه گاپ بوده ، اما بقیه این کاهش به دلیل حفر چاه های عمیق در حوضه آبریز بین النهرین (60 درصد)، کاهش نزولات جوی (20 درصد) و تبخیر آب ناشی از افزایش دما (20 درصد) بوده است.

وی با اشاره به عبور رودخانه دجله از عراق، ادامه داد: رودخانه فرات نیز با سرچشمه گرفتن از ترکیه، وارد سوریه و عراق شده و این دو کشور را مشروب می کند. ترکیه با ساخت سد «آتاتورک» (بزرگترین سد خاورمیانه و نهمین سد بزرگ جهان) با حجم تنظیمی 37 میلیارد مترمکعب (تقریبا به اندازه حجم تنظیمی همه سدهای موجود در ایران) در سال های گذشته، دریافتی سالیانه آب سوریه و عراق را که پیش از این سالیانه 33 میلیارد مترمکعب بود به 9 میلیارد مترمکعب کاهش داد.


معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو یادآور شد: در سال های گذشته کشور سوریه نیز با ساخت سدهای « اسد» ، « بعث »، « حلب » و «تشرین» روی رودخانه فرات، از حجم آب ورودی این رودخانه به عراق کاسته است.

فهمی در ادامه با اشاره به رودخانه دجله، افزود: حجم ورودی آب این رودخانه به عراق سالیانه 21 میلیارد مترمکعب بود، اما با ساخت سد «ایلیسو» در ترکیه با حجم مخزن 10.4 میلیارد متر مکعب، حجم ورودی آب به عراق به حدود سالیانه 9 میلیارد مترمکعب کاهش یافت.

وی گفت: 85 درصد آب شیرین مصرفی مورد نیاز عراقی ها از رودخانه های دجله و فرات تامین می شود و این کشور نیز در سال 1956 میلادی برای اطمینان بخشی به تامین آب شرب مورد نیاز خود، اقدام به ساخت دریاچه مصنوعی «ثرثار» به وسعت 2710 کیلومتر مربع در 120 کیلومتری شمال بغداد که قابلیت ذخیره 86 تا 100 میلیارد مترمکعب آب را در خود داشت، کرد.

این مقام مسئول هشدار داد: بر اساس تحلیل های کارشناسان تا سال 2045 میلادی 60 درصد به تقاضای آب شیرین در خاورمیانه افزوده می شود؛ این در حالی است که به دلیل تغییرات اقلیمی و کمبود آب، 10 درصد از منابع موجود آب شیرین در این منطقه کاهش می یابد؛ موضوعی که می تواند حتی منجر به بروز جنگ های منطقه ای شود و برخی «بیداری اسلامی» کشورهای عربی را از این موضوع متاثر می دانند.

**نیاز به دیپلماسی قوی آب
فهمی تاکید کرد: رفع مشکل ریزگردها در کشور نیازمند تعامل چهارجانبه با کشورهای همسایه و اتخاذ دیپلماسی آب و گسترش روابط سیاسی به منظور رهاسازی حقابه های زیست محیطی است و فقط با یک همکاری منطقه ای میسر می شود.
این مقام مسئول گفت: از آنجایی که ایران بجز در رودخانه ارس که بخشی از آن ترکیه سرچشمه می گیرد و همچنین آب ورودی به اروند از طریق رودخانه شط العرب، آب مشترک با ترکیه ندارد، بر این اساس باید درباره رعایت حقوق پایین دست و حقابه بران و سهم محیط زیست در راستای حفظ تالاب های مرزی، با دولت ترکیه وارد مذاکره و دیپلماسی فعال شده، یا از طریق نهادهای مدنی در ارگان های بین المللی در این خصوص پیگیری لازم را به عمل آورد.
وی یادآور شد: از آنجایی که امروز عراق و سوریه با درگیری های امنیتی و اجتماعی مواجه اند، نمی توانند در مذاکره های دیپلماسی به اعمال قدرت بپردازند و جمهوری اسلامی ایران باید نقش فعالتری داشته باشد.
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با اشاره به نمونه های مدیریت مشترک منابع آبی از این دست در سطح جهان، به حوزه های آبریز «دانوب» و «راین» در اروپا اشاره کرد که این رودخانه ها از کشورهای زیادی می گذرند و افزود: این مهم در اتحادیه اروپا و با حذف تدریجی مرزهای سیاسی با عنوان مدیریت کل حوضه آبریز ممکن شده، اما مطرح شدن این مباحث در خاورمیانه بسیار زود است.

**تالاب هورالعظیم
معاون مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه با اشاره به تالاب هورالعظیم افزود: این تالاب که بزرگترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگترین تالاب‌های ایران است، در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم آن در کشورمان و دو سوم آن در کشور عراق قرار دارد.

وی ادامه داد: عمق اصلی این تالاب به سمت کشور عراق است که حقابه های آن از رودخانه فرات و همچنین از رودخانه های ایران تامین می شود.

فهمی یادآوری کرد: سال گذشته و با شرایط نسبتا مساعد جوی و بارش ها، اکثر مخازن ششگانه هورالعظیم پر آب شده، اما هر زمان خالی از آب می شوند به منشا تولید ریزگرد مبدل می شوند.
وی بیان داشت: حجم آبی که وارد هورالعظیم می شود با سدهای ساخته شده در بالادست این منطقه کاهش یافته و همین مساله منجر به تشدید ریزگردها در کانون های اصلی در عراق و سوریه و هورالعظیم شده؛ موضوعی که بسیاری استان ها بویژه غرب کشور را متاثر کرده است.

** سدسازی افغان ها
وی در ادامه با اشاره به سدسازی ها در افغانستان در سال های گذشته، خاطرنشان کرد: در حقابه های شرقی بویژه رودخانه هیرمند، به دلیل وجود پروتکل فیمابین دو کشور، از وضعیت بهتری برخورداریم.
فهمی بیان داشت: سد «سلما» روی «هریر رود» با حجم 640 میلیون مترمکعب، سد «بخش آباد» در ولایت «فراه» با حجم 1360 میلیون مترمکعب و سد «کمال خان» در ولایت «نیمروز» که در این کشور ساخته شده یا در حال احداث هستند، از جمله فعالیت افغان ها در عرصه سدسازی در رودخانه های مشترک بین دو کشور است که طبق پروتکل های موجود، در حوضه رودخانه هیرمند، باید حجم 850 میلیون متر مکعب آب از این رودخانه را به ایران تحویل دهد.
وی تاکید کرد: در این زمینه نیز باید دستگاه دیپلماسی کشور فعال تر عمل کند و بروز هرگونه ضعف بر حجم آب سد دوستی، چاه نیمه های زابل و ... اثرگذار خواهد بود؛ هرچند افغانستان در سال های گذشته تعامل بهتری به نمایش گذاشته است.
به گزارش ایرنا، پیشتر «علیرضا دائمی» قائم‌مقام وزیر نیرو در امور بین الملل عنوان کرده بود، آسیب اصلی ایران از سدسازی های ترکیه در مناطق بالادست میان رودان (بین النهرین) فقط ناشی از ریزگردها و نه مساله آب است که در این زمینه تشکیل مدیریت مشترک حوزه آبریز با حضور کشورهای اثرگذار و اثرپذیر ضروری است.