عصر ایران ؛ سعید شمس - «درآمدهای نفتی» برای ایران و کلیه کشورهایی که به عنوان منابع نفتی جهان شناخته شده‌اند ، موقعیت ویژه‌ای را پدید آورده است اما نحوه هزینه کرد درآمدهای نفتی ، موضوعی است که همه دغدغه مندان را به خود معطوف کرده است.
اکبر ترکان که سال ها در دولت های هاشمی حضور داشت و مدت ها نیز در عرصه نفت ، فعال بود ، در گفت و گویی کوتاه با عصرایران از این که بخش اعظم درآمدهای نفتی ایران به هدر رفته است، حسرت می خورد.
*برای استفاده مطلوب‌تر از درآمدهای نفتی در اقتصاد کشور توجه به چه باید‌ها و نبایدهایی لازم است؟
برای اینکه به برداشت صحیحی از نوع استفاده از داشته‌ها و درآمدهای نفتی مان داشته برسیم ، باید نگاهی جدی به ۱۰۰ سال اخیرمان بیندازیم و ببینیم مدیریت نفتی مان چه ایرادات و چه حسن هایی داشته است تا از این به بعد که اتفاقا نفت را باید با هزینه‌های گزاف و دشواری زیادی استخراج کنیم، بتوانیم بیشترین بهره‌برداری ممکن را ببریم.
* «نفت را باید با هزینه‌های گزاف و دشواری زیادی استخراج کنیم»، توضیح می‌دهید؟
ببینید! واقعیت موجود این است که نفت دیگر به مانند قبل به طور طبیعی تولید نمی‌شود و برای رساندن به مرحله عرضه به مشتریان به کنش‌ها و واکنش‌هایی احتیاجی دارد که بالطبع مستلزم هزینه‌های زیادی است. باید این را در نظر گرفت که هم‌اکنون گازهای همراه نفت خارج شده است و به همین دلیل نفت در مخزن غلظت بالایی دارد و همین موجب شده تا استخراجش سخت باشد و در نتیجه هزینه‌هایی به مراتب بیشتر از گذشته بر روی دست کشورهای نفت خیز بگذارد . همین عامل موجب شده تا با قیمت تمام شدهٔ بسیار بیشتری آماده صادر کردن شود.
*سوال مهمی که در این بین مطرح می‌شود، این است که ما به عنوان یکی از کشورهای مهم نفتی ، درآمدهای نفتی مان را چطور مدیریت می‌کنیم؟
واقعیت موجود و البته تلخ نشان می‌دهد که در ۱۰۰ سال اخیر تنها ۲۰ درصد از درآمدهای نفتی ایران به دارایی‌های ماندگار بدل شده است و مابقی با سیاست غلط و نگاه مصرفی، به بودجه عمومی دولت تبدیل شده و برای واردات هزینه شده است؛ یا بهتر است گفته شود که به هدر رفته تا به این نتیجه برسیم که با وجود نفت‌خیز بودن ، راه استفاده از منافع منابع نفتی را یاد نگرفته‌ایم.
*این نوع نگاه مصرفی به درآمدهای نفتی مختص دوران فعلی است یا در گذشته هم چنین رویکردی وجود داشت؟
این شرایط به همه دوران نفت چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب بر می‌گردد که موجب شده تا ۸۰ درصد درآمد یکصد سال که قریب به 10 هزار میلیارد دلار است را به راحتی از دست بدهیم.
*البته درآمد نفتی در شش سال اخیر به مراتب بیشتر از سال‌های پیش بوده است.
دقیقا همینطور است. به عنوان مثال در شش سال اخیر ۴۵۰ میلیارد دلار درآمد خالص نفتی داشته‌ایم.
*شاید علت واردات بی رویه در سال های اخیر هم همین باشد.
مشاهدات و مستندات نشان می‌دهد که متاسفانه از این درآمد و درآمدهای غیر نفتی حدود ۴۴۰ میلیارد دلار واردات به ثبت رسیده تا مشخص شود که با «حل مشکلات بر اساس واردات» سیاستی هزینه‌ساز و فرصت سوز را پیش گرفته‌ایم. به طوری که نقدینگی کشور که در سال ۸۳ شصت و سه هزار میلیارد تومان بوده است امروز به سیصد و هشتاد هزار میلیارد تومان رسیده که نشان می دهد نقدینگی شش برابرشده و این یعنی که تقاضای عمومی هم تا همین حد افزایش یافته است اما عرضه کل فقط ۲۰ درصد زیاد شده است و به همین دلیل قیمت‌ها ۵۰۰ درصد بالا رفته است تا عرضه کل هم ۶۰۰ درصد رشد داشته باشد.
*تولید داخلی و وضعیت تولیدکنندگان را در این اوضاع چطور می‌بینید؟
واردات سنگین، تولید داخلی را هم فلج کرده است به طوری که گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که فقط ۳۰ درصد از ظرفیت‌های تولیدی فعال هستند که نتیجه‌اش تعطیلی واحدهای تولیدی و عرضه انواع و اقسام کالای وارداتی و البته بعضا نامرغوب به مردم است.
*برای خروج از بحران خود ساخته‌ای که نفت و درآمدهای نفتی را حیف و میل می‌کند، چه باید کرد؟
باید با در نظر گرفتن اینکه نفت مهم‌ترین کالای موجود در دنیاست و همچنین در نظر گرفتن اینکه مدیریت علمی و صحیح منابع مالی به ما این امکان را می‌دهد تا اقتصادی پویا را تجربه کنیم، تلاش کنیم تا درآمد نفت را در راستای سرمایه‌گذاری‌ها هزینه کنیم تا نفت که «دارا» یی زیر زمینی است را به «داشته» ای روی زمینی بدل کنیم .
*به نظر نمی‌رسد اراده‌ای با این مضمون در بین دولتمردان وجود داشته باشد.
متاسفیم که با وجود بحران‌های مالی هنوز نمی‌دانیم یا نمی‌خواهیم بدانیم که نفت کالایی مصرفی نیست و باید به عنوان منبعی درآمدزا وقف تولید شود تا واردات.
این در جایی است که آلمان و ژاپن با یک بودجه محدود بازسازی تنها 5 سال بعد از جنگ کشور خود را که با خاک یکسان شده بود به قطب اقتصاد دنیا تبدیل کردند.