چشم انداز بانک جهانی از بازار کالاها در ایران و جهان

پیش‌بینی بانک جهانی نشان می‌دهد که تقویت تقاضا و محدودیت‌های عرضه موجب خواهد شد که قیمت فلزات در سال میلادی جاری 16 درصد جهش یابد. بیشترین جهش مربوط به فلز روی با 32 درصد افزایش قیمت خواهد بود. تقویت تقاضا نیز به‌ویژه از سوی چین، مشاهده خواهد شد و محدودیت‌های تقاضا عمدتا ناشی از وقفه استخراج از معادن شیلی، اندونزی و پرو خواهد بود.

بانک جهانی همچنین اعلام کرده است اعتصاب‌های کارگری و اختلاف بر سر قراردادها در معادن بزرگ از هم اکنون به افزایش قیمت مس منجر شده است. با وجود این، بانک جهانی انتظار دارد قیمت فلزات گرانبها در سال میلادی جاری تا یک درصد کاهش یابد و این کاهش یک درصدی در سال آینده میلادی نیز تکرار خواهد شد. این موضوع به این دلیل خواهد بود که نرخ‌های بهره افزایش می‌یابد و خریدهایی که با هدف یافتن مأمنی امن برای سرمایه‌ها انجام می‌شد، کاهش خواهد یافت.

در این گزارش یکی از بخش‌های کالاهای غیرنفتی، مربوط به شاخص قیمت‌های کل بخش کشاورزی است و انتظار می‌رود در سال میلادی جاری این شاخص ثابت بماند چون افت شاخص قیمت‌های ذرت با افزایش قیمت روغن‌ها و بلغورها و مواد خام جبران می‌شود. جان بافس، اقتصاددان ارشد و نویسنده اصلی این گزارش بانک جهانی می‌گوید: «شرایط مساعد برای تولید گندم، ذرت و برنج، موجب افزایش نسبت موجودی کالاها به میزان مصرف شده است و برآوردها نشان می‌دهند که در سال جاری و سال پس از آن شاهد مازاد عرضه غلات اساسی خواهیم بود.»

پیش‌بینی بانک جهانی در مورد کالاهای مربوط به نوشیدنی‌ها شامل قهوه، کاکائو و چای نشان می‌دهد که به‌دلیل عرضه بیش از انتظار، قیمت این کالاها دچار کاهش خواهد شد. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود که قیمت مواد خام بخش کشاورزی 4 درصد افزایش یابد که علت آن کاهش عرضه کائوچوی طبیعی خواهد بود. بر این اساس، اما پایان پدیده جوی ال‌نینو موجب محدود شدن ریسک افزایش قیمت‌ها در بخش کالاهای کشاورزی خواهد شد.

بانک جهانی بخشی از گزارش ماه آوریل بازار کالاهای خود را به بررسی وضعیت کشورها در برخی بازارهای کالا اختصاص داده است که درخصوص چند کالا داده‌های مربوط به ایران نیز به چشم می‌خورد‌. بر این اساس در بخش کودها که یکی از پنج گروه کالایی اصلی مورد بررسی است، پیش‌بینی شده که در بازار جهانی اوره، مازاد عرضه به‌وجود خواهد آمد.

در این رابطه افزایش ظرفیتی که در برخی کشورهای دارای تولید ارزان گاز طبیعی همچون آمریکا، ایران، نیجریه و مالزی وجود دارد دلیل اصلی این مازاد عرضه اعلام شده است. یکی از داده‌های دیگری که در این بخش ارائه شده تولید کود نیتروژن ایران برای سال‌های 1970 تا 2014 است. بر این اساس تولید این ماده در ایران که در سال 1970 در سطح 31 هزار تن قرار داشت، در سال 2012 به حداکثر مقدار خود یعنی 2058 هزار تن رسید. اما از این سال به بعد با روندی کاهشی مواجه شد تا اینکه در سال 2014 سطح تولید این کود به 1784 هزار تن رسید.

در بخش کشاورزی یکی از آمارهای مهم ارائه شده، وضعیت ایران در واردات برنج است. بر این اساس واردات برنج ایران در سال 1970 درسطح 1/ 0 میلیون (صدهزار تن) تن قرار داشت. اما پس از این سال واردات این محصول با روندی رو به رشد مواجه شد تا درنهایت در سال 2010/ 2011 به بیش از 2 میلیون تن رسید. اما در سال‌های اخیر واردات برنج ایران روندی کاهشی یافت تا در نهایت واردات این محصول در سال 2016/ 2017 به 1/ 1 میلیون تن برسد.

همچنین بر اساس آمارهایی که بانک جهانی در گزارش خود ارائه کرده است، ایران هشتمین کشور بزرگ جهان در زمینه تولید چای و چهارمین کشور بزرگ در مصرف چای است (براساس آخرین آمارهای موجود که مربوط به سال‌های 2013 و 2014 است). در این رابطه سطح تولید چای ایران که در سال 2010 با 166 هزار تن در بیشترین مقدار خود قرار داشت، در سال 2014 به 119 هزار تن رسید. همچنین مصرف این محصول در سال 2013 به بیشترین سطح خود یعنی 228 هزار تن رسید.

واردات موز از دیگر آمارهایی است که در بخش کشاورزی داده‌های آن برای ایران بین سال‌های 1970 تا 2013 ارائه شده است. بر این اساس، واردات موز ایران که در سال‌ 1970 در سطح دو هزار تن قرار داشت و در سال 1980 هیچ وارداتی از این محصول صورت نگرفت، در سال 2010 با 661 هزار تن به بیشترین مقدار خود رسید. همچنین در سال 2013 (آخرین سالی است که داده‌های آن برای این محصول ارائه شده است) واردات موز ایران 595 هزار تن بود.

در فهرست واردات‌کنندگان این محصول که کشورهای آمریکا، آلمان و روسیه در رتبه‌های اول تا سوم بزرگ‌ترین واردکنندگان قرار دارند، ایران با وارد کردن 595 هزار تن موز در سال 2013، نهمین واردکننده بزرگ این محصول لقب گرفته است. از دیگر محصولات مورد بررسی در بخش کشاورزی ذرت است که ایران با داشتن 6 میلیون تن ذخیره ذرت در سال‌ 2017/ 2016 پنجمین کشور بزرگ در زمینه ذخایر ذرت است.

از طرفی واردات ذرت ایران در سال 2017/ 2016 به بیشترین مقدار خود یعنی 5/ 8 میلیون تن رسید که باعث شد ایران به‌عنوان ششمین واردکننده بزرگ این محصول لقب گیرد. در بازار طلا، گرچه ایران در فهرست برترین تولیدکنندگان طلای خام جایگاهی ندارد اما در بخش طلاهای ساخته شده در رتبه هشتم ایستاده است (براساس آمارهای سال 2016). بر این اساس، در سال 1995 مقدار طلای ساخته شده ایران که در سطح 37 تن قرار داشت، در سال 2013 به بیشترین مقدار خود یعنی 93 تن رسید. از این سال به بعد نیز ساخت این کالا روندی کاهشی یافت و در سال 2016 به سطح 47 تن رسید.

همچنین در بخش سنگ آهن، بیشترین تولید ایران در سال 2013 رخ داد (در این سال سطح تولید به 49 میلیون تن رسید) اما با وجود کاهشی که از این سال به بعد تجربه شد، در سال 2015 سطح تولید 39 میلیون تنی برای این محصول به‌دست آمد که باعث قرار گرفتن ایران در جایگاه دهم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سنگ‌آهن شد. در تولید فولاد خام نیز سطح تولید ایران که در سال 1990 در سطح یک میلیون تن قرار داشت، در سال 2015 به 16 میلیون تن رسید. در بازار سرب اما آمارهای ایران تنها برای تولیدات معدنی ارائه شده است. بر این اساس تولید سرب معدنی ایران از سال 1980 همواره روندی صعودی داشته و در سال 2016 با تولید 49 هزار تن به بیشترین مقدار رسیده است.