بهره مندی 45 درصد جمعیت شهرها از خدمات تصفیه خانه فاضلاب

بخش آب سازمان ملل متحد، شعار سال 2017 روز جهانی آب در 22 مارس (مصادف با دوم فروردین ماه) را «پساب» اعلام کرد.

به گزارش سازمان مدیریت منابع آب کشور، بر اساس یکی از اهداف توسعه پایدار (SDG) باید تا سال 2030 کیفیت آب را از طریق کاهش آلودگی، به حداقل رساندن پخش مواد شیمیایی و خطرناک، به نصف رساندن سهم پساب های تصفیه نشده و در واقع افزایش توان بازچرخانی و استفاده مجدد ایمن به صورت جهانی بهبود بخشیم.

اکنون در جهان بیش از 80 درصد پساب های تولیدی بدون تصفیه و استفاده مجدد به اکوسیستم رها می‌شوند. در حال حاضر اکثر شهرهای کشورهای در حال توسعه از زیرساخت و منابع مناسبی برای مدیریت پساب ها با روشی موثر و پایدار برخوردار نیستند. فرصت های بهره برداری از پساب ها به عنوان یک منبع، بسیار زیاد است.
پساب های تصفیه شده، منبع مقرون به صرفه و پایدار آب و انرژی، مواد مغذی و سایر مواد بازیافتنی است. هزینه های مدیریت پساب ها تا حد زیادی به واسطه منافع آن در زمینه سلامت انسان ها، توسعه اقتصادی و پایداری محیط زیست و نیز ایجاد فرصت های شغلی جدید و ایجاد مشاغل سبز بیشتر، زیاد است.
تا سال 2030 انتظار می رود تقاضای جهانی برای آب تا 50 درصد رشد داشته باشد که اکثر آن هم در شهرها خواهد بود. بنابراین به رویکردهای جدید جمع آوری پساب، تصفیه ایمن و مدیریت آنها نیاز مبرم خواهیم داشت.
در مناطق محروم شهری و روستایی کشورهای در حال توسعه بخش عظیمی از پساب ها بطور مستقیم به نزدیکترین زهکش سطحی یا زیرزمینی، گاهی اوقات بدون تصفیه یا با تصفیه خیلی کم تخلیه می شوند.

علاوه بر آن، آب روهای خانگی و فاضلاب انسانی، بیمارستان ها و صنایع وابسته شهری مانند معادن کوچک، اغلب بخش عظیمی از پساب های شیمیایی سمی و دارویی را به داخل سیستم فاضلاب تخلیه می کنند.

آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی از طریق مصرف پساب های تصفیه نشده در کشاورزی یکی از مسائل عمده در بسیاری از کشورهای در حال توسعه است. کشاورزان بطور فزاینده به منابع آب غیرمتعارف پساب ها یا به دلیل مواد مغذی بالای آن و یا عدم دسترسی به منابع آب متعارف روی آورده اند.
اگر از پساب های تصفیه شده استفاده شود، منبع ارزشمندی از نظر آب و مواد مغذی در دسترس خواهد بود که به امنیت غذایی و آبی و بهبود معیشت مردم کمک می کند و در غیر این صورت امراض مختلف را شایع خواهد کرد.
در همین پیوند، «بهنام وکیلی» مدیر دفتر نظارت بر بهره برداری طرح های فاضلاب کشور در گفت وگو با ایرنا افزود: امروز کمبود منابع آبی کشور با توجه به کاهش بارش ها و برداشت های بی رویه از منابع آبی سطحی و زیرزمینی مشهود است که همین مساله برنامه ریزی و مدیریت در این زمینه را ضروری می کند.
به گفته این مقام مسئول، یکی از راهکارهای اساسی در این زمینه بازچرخانی آن بخشی از آبهاست که تبدیل به فاضلاب می شوند تا مجددا آنها را به چرخه مصرف بازگردانیم.
وی بیان داشت: بطور متوسط 70 تا 75 درصد کل مصارف آب خانگی (برای شرب، استحمام، شست و شو و ...) تبدیل به فاضلاب می شود که بیش از 99.9 درصد آن را آب تشکیل می دهد و می توان با شیوه های تصفیه آنها را مورد استفاده مجدد قرار داد.
وکیلی خاطرنشان کرد: صنعت، فضای سبز، کشاورزی، گردشگری و استفاده در تفرجگاه ها و دریاچه های مصنوعی، بخشی از مصارف پساب ها و فاضلاب های تصفیه شده است و در کشورهای توسعه یافته حتی برای مصارف شرب نیز از ان استفاده می شود؛ موضوعی که به دلایل شرعی هنوز در ایران جا نیفتاده است.
وی با اشاره به بخش کشاورزی که بزرگترین مصرف کننده آب کشور است و در آن بخش زیادی از آب به دلیل آبیاری غیراصولی هدر رفته یا تبخیر می شود، اظهار داشت: در صورتی که بتوان برای کشاورزی و مصارف صنعتی از پساب تصفیه شده استفاده کرد، بازگرداندن 70 درصد منابع آبی مصرف شده کشور امکانپذیر می شود.
مدیر دفتر نظارت بر بهره برداری طرح های فاضلاب کشور با توصیف پساب به «طلای خاکستری»، تصریح کرد: تصفیه خانه ها به دلیل تفاوت استاندارد کیفی آب برای مصارف مختلف، متفاوتند و شاید راحت ترین موارد استفاده از پساب و فاضلاب تصفیه شده در آبیاری درختان صنعتی (برای استفاده از چوب آنها) و درختان غیرمثمر باشد.

** ضریب نفوذ تصفیه خانه های فاضلاب در کشور
وی در ادامه خاطرنشان کرد: اکنون 45 درصد جمعیت شهرها و حدود نیم درصد جمعیت روستاهای کشور تحت پوشش تاسیسات و شبکه های جمع آوری فاضلاب است و توسعه این تاسیسات بویژه در مناطق روستایی با در نظر گرفتن مسائل اجتماعی، صرفه اقتصادی و هزینه های نگهداری آنها انجام می شود.
این مقام مسئول یادآوری کرد: این ضریب نفوذ شامل 286 شهر از مجموع بیش از هزار و 300 شهر کشور است که به دلیل نیازمندی های موجود، پیشرفت در مناطق شهری از سرعت بالاتری برخوردار بوده است.
وی گفت: امروز تصفیه خانه های فاضلاب در بیش از 40 روستای کشور در مدار بهره برداری است که با توجه به موقعیت جغرافیایی شان در کنار سدها یا منابع آب، آلودگی آب ها احتمال می رفت؛ این روستاها در استان های تهران، البرز، خراسان شمالی، اصفهان و یزد پراکنده اند.
وکیلی تصریح کرد: تا پایان سال 95 طول شبکه جمع آوری فاضلاب در کشور به بیش از 57 هزار کیلومتر رسید و بیش از 165 تصفیه خانه فاضلاب دیگر نیز در 286 شهر در دست ساخت است که بتدریج به بهره برداری می رسند.

** مشارکت بخش خصوصی
مدیر دفتر نظارت بر بهره برداری طرح های فاضلاب کشور اظهار کرد: یکی از مشکلات موجود در بخش بهره برداری از تصفیه خانه های فاضلاب، نبود حمیات مالی از طریق ردیف های عمرانی و ملی است، به طوری که همه اعتبارات مورد استفاده برای بهره برداری و نگهداری از این تاسیسات از منابع جاری شرکت ها و درآمدهای داخلی آنها تامین می شود.
وی گفت: مطابق آمارها، ارزش کنونی تاسیسات فاضلاب در مدار بهره برداری کشور بیش از 150 هزار میلیارد ریال است و این حجم ارزشمند از دارایی نیازمند ردیف اعتباری و حمایت ویژه ای است تا متولیان امر بتوانند این تاسیسات را سرپا نگهدارند؛ در غیر این صورت عمر مفیدشان کاهش می یابد.
وکیلی ادامه داد: هرچند بخش خصوصی در حوزه ساخت و توسعه تاسیسات تصفیه پساب و فاضلاب به خوبی ورود کرده، اما در حوزه بهره برداری از آنها خواسته ها و منافعی دارد که باید تامین شود.
وی یادآور شد: تاکنون برای بازسازی تاسیسات هیچ شیوه ای برای حضور بهتر بخش خصوصی پیش بینی نشده، هرچند در یکی دو سال اخیر بخش خصوصی در تهران، اصفهان، مشهد و اردبیل در بازسازی و ارتقای تصفیه خانه ها و شبکه های فاضلاب ورود کرده است.

** پاییین بودن تعرفه های فروش آب و پساب
این مقام مسئول تصریح کرد: بخش عمده مشکلات در این بخش، مسائل مالی است؛ به طوری که با منابع مالی دولتی (که بطور عمده برای ساخت و سازها و توسعه تاسیسات هزینه شده) یا درآمدهای جاری شرکت ها (که وابسته به تعرفه های فروش آب و فاضلاب است) نمی توان کاری از پیش برد.
وی بیان داشت: اکنون متوسط هزینه تولید و تصفیه آب در کشور 13 هزار ریال در هر مترمکعب است که با یک سوم تا یک چهارم این قیمت (سه هزار و 400 ریال) به دست مردم می رسد.
وکیلی اضافه کرد: در حالی که تصفیه فاضلاب ها و پساب ها نیز بطور متوسط نزدیک به 10 هزار ریال در هر مترمکعب تمام می شود، اما تعرفه فروش آنها به شرکت های آب منطقه ای بین دو تا پنج ریال در هر مترمکعب (و به عبارتی رایگان) است و چنین درآمدهایی تکافوی هزینه های تصفیه خانه ها را نمی دهد.
وی با اشاره به تلاش ها برای واقعی کردن این تعرفه ها، خاطرنشان کرد: وزارت نیرو با بازنگری در برخی از این تعرفه ها، از محل فروش پساب به واحدهای نیروگاهی بخش خصوصی، ذوب آهن اصفهان و ... درآمدزایی کرده است؛ اما هنوز تا حرکت به سمت واقعی شدن تعرفه ها فاصله بسیار است.

** اجرای طرح های نمونه تصفیه خانه های فاضلاب در کشور
مدیر دفتر نظارت بر بهره برداری طرح های فاضلاب کشور در ادامه با اشاره به برنامه های اجرایی برای توسعه استفاده از پساب ها در کشور، خاطرنشان کرد: با مشارکت حوزه «آب بدون درآمد» شرکت آبفای کشور، ردیف بازچرخانی پساب توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به صورت آزمایشی فعال شد.
وی ادامه داد: با اختصاص اعتباری بیش از 12 میلیارد ریال از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی و تخصیص اعتباراتی توسط شرکت های آبفا، ساخت 6 تصفیه خانه فاضلاب در مقیاس های کوچک به صورت پایلوت و نمونه در هرمزگان، مازندران، یزد، خراسان شمالی و اصفهان در دستور کار قرار گرفته است.
به گفته این مقام مسئول، پساب و فاضلاب تصفیه شده در این تصفیه خانه ها برای مصارفی نظیر آبیاری فضای سبز، فلاش تانک ها و ... بجز شرب در همان محل ها مورد استفاده قرار خواهند گرفت و در عوض، آب چاه های شهرداری ها را در اختیار گرفته و برای مصارف شرب کیفی سازی می شوند.
وی گفت: در صورت موفقیت آمیز بودن این طرح ها (که برخلاف تصفیه خانه های کنونی کشور که تصفیه خانه هایی بزرگ واقع در فاصله هفت تا 10 کیلومتری شهرها هستند)، به عنوان کاری شاخص و در راستای پدافند غیرعامل در سایر نقاط کشور و مناطق صنعتی و حتی کشاورزی توسعه خواهد یافت.
وکیلی عنوان داشت: این طرح در اصل برگرفته شده از ژاپن و برخی کشورهای اتحادیه اروپاست که با وجود پرباران بودن و بی نیازی به استفاده از پساب و فاضلاب، اما برای حفظ منابع آبی و محیط زیست خود آن را در پیش گرفته اند و حتی آن را به مجتمع های آپارتمانی خود تعمیم داده اند.
وی تصریح کرد: با توجه به مصارف سالیانه 6 تا هفت میلیارد مترمکعبی آب در بخش خانگی، 1.3 میلیارد مترمکعب پساب تولیدی از بیش از 160 تصفیه خانه موجود کشور رقمی قابل توجه است.
مدیر دفتر نظارت بر بهره برداری طرح های فاضلاب کشور افزود: اکنون متوسط سرانه مصرف آب کشور 150 لیتر در شبانه روز است که با ضرب آن در جمعیت حدود 80 میلیونی کشور و آگاهی از تبدیل 70 درصد این آب به فاضلاب، متوجه حجمی قابل توجه می شویم که در صورت اجرای 100 درصدی شبکه های فاضلاب و افزایش ضریب نفوذ آن می توان این آب استفاده شده را دوباره به چرخه استفاده بازگرداند.

** تصفیه خانه های فاضلاب در دولت یازدهم
وی با اشاره به عملکرد دولت یازدهم در این عرصه، تصریح کرد: در زمان آغاز بکار دولت «تدبیر و امید»، حجم پساب تولیدی از تصفیه خانه ها سالیانه 940 میلیون مترمکعب بود که در پایان سال 95 به یک میلیارد و 230 میلیون مترمکعب افزایش یافت.
وکیلی ادامه داد: تعداد تصفیه خانه های فاضلاب در مدار بهره برداری در ابتدای دولت یازدهم 144 مورد بود که اینک به 171 مورد افزایش یافته و به این ترتیب درصد پوشش جمعیت شهری از 38.8 درصد به 45.1 درصد را به دنبال داشته است.
وی یادآوری کرد: طول شبکه های فاضلاب کشور نیز از 47 هزار کیلومتر در آغاز بکار دولت، اکنون به بیش از 57 هزار کیلومتر افزایش یافته است.
به گزارش ایرنا، پیشتر «حمید چیت چیان» وزیر نیرو در گفت وگویی اظهار کرده بود، اهمیت کیفیت آب کمتر از کمبود آن نیست و هرگونه غفلت از آن سلامت و بهداشت جامعه را تهدید می کند.
چیت چیان خاطرنشان کرد: کیفیت پایین آب، بخشی از منابع آبی را از قابلیت استفاده خارج می کند و به مساله کمبود آب دامن می زند.
وی گفت: فاضلاب های شهری و صنعتی، زهاب های کشاورزی دلایل اصلی کاهش کیفیت آب ها هستند که منابع آبی زیرزمینی و رودخانه ها را آلوده می کنند.
وزیر نیرو یادآوری کرد: گاهی اوقات فاضلاب های صنعتی حاوی برخی فلزات سنگین و عوامل شیمیایی آلوده کننده هستند، بویژه در کشورمان که استفاده از سموم و کودهای شیمیایی به نسبت زیاد است، با انجام هر بار آبیاری اضافه این سموم و کودها وارد جریان های آب سطحی و زیرسطحی می شود.
به گفته چیت چیان، در دولت یازدهم موضوع کیفیت منابع آبی و محیط زیست در کانون توجه و اولویت قرار گرفته است.
وزیر نیرو تاکید کرد: برای نخستین بار در تاریخ مدیریت منابع آب کشور، برنامه آمایش آب توسط وزارت نیرو تهیه شد که در آن یکی از توجهات اصلی به مساله آب و محیط زیست بوده است.
به گفته چیت چیان ، اکنون 10.7 میلیارد مترمکعب از مجموع آب های تجدیدپذیر کشور به حیات رودخانه ها و تالاب ها و مصارف زیست محیطی تخصیص یافته و علاوه بر آن موضوع تصفیه خانه ها به شدت در کانون توجهات قرار گرفته است.