بزرگترین این آس‌بادها در ۷۰ کیلومتری جنوب غربی زابل، پس از شهر سوخته، خارج از جاده اصلی و در محوطه قلعه رستم هنوز سرپا ایستاده، هرچند در برابر طوفان اخیر اندکی قد خم کرده و جز اتاق‌های خشتی به ظاهر مرمت شده، رد دیگری از آن باقی نمانده است.
کامبیز مشتاق گوهری ـ مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان - به آس‌باد بزرگ اشاره می‌کند و درباره‌ی آن می‌گوید: این آس در سال ۱۳۸۰ شناسایی شد، درحالی‌که روپا بود، اما موقعیت بیابانی منطقه، آن را در مخاطره و البته هدف کاوش‌های غیرمجاز قرار داد.
حفاری به خاطر یک قطعه الماس کاذب
او به حفاری‌های غیرمجازی که در محیط اطراف آس‌بادها به خاطر باورهای اشتباه مردم برای یافتن گنج صورت گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: در منطقه سَرایان مردم بر باورند که در سنگ آس‌باد الماس کار گذاشته می‌شد، برای همین آس‌بادهای آن منطقه زیاد کاوش غیرمجاز شده. ممکن است مردم این منطقه هم چنین باورهایی داشته باشند، چون حفاری‌های عجیب و غریبی اتفاق افتاده است که نمی‌دانم با چه تصوری چنین کاری را انجام داده‌اند.
او سپس به جاده‌ای که در نزدیکی آس‌بادهای تاریخی درحال ساخت است، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این جاده به قلعه اربابی، متعلق به «رستم رییسی»، یکی از خان‌های سیستان و بلوچستان کشیده شده، البته که آن مجموعه باارزش است، ولی در اولویت استان نیست، اما یکی از نمایندگان مردم در مجلس در حال کمک برای احیای آن قلعه است!
مدیرکل میاث فرهنگی و گردشگری سیستان و بلوچستان تاکید می‌کند: اگر از این آثار حفاظت نکنیم آن‌ها خیلی سریع‌تر از تصور ما از بین می‌روند، بویژه در شرایط حاضر که دولت با این وضعیت اعتباری امکان استخدام ندارد و به همین دلیل حفاظت همزمانِ شهرسوخته، آس‌بادها، کوه خواجه و دهانه غلامان برای ما امکان‌پذیر نیست و مجبوریم از روش‌های مختلف مثل سرکشی‌های سرزده و تعیین نیروهایی به صورت مقطعی، از این آثار حفاظت کنیم، اما باز هم به این حفاری‌ها و دست‌اندازها برمی‌خوریم.
اختلاف نظر؛ ثبت آس‌باد به نام ایران باشد نه افغانستان
او که پی‌گیری پرونده ثبت آس‌بادهای این استان در فهرست جهانی یونسکو را در اولویت قرار داده، در این‌باره به ایسنا می‌گوید: این پرونده مشترک است، اما اصرار داریم روی آس‌بادهای سیستان تاکید بیشتری شود، چون اختراع مردم این منطقه بوده و باید حق آن‌ها استیفا شود. در منابع تاریخی حتی یک جمله پیدا نمی‌کنید که خاستگاه آس‌بادها را جایی غیر از سیستان و بلوچستان دانسته باشد. در همه آن منابع تاریخی بلااستثناء نام خطه آورده شده است.
گوهری اضافه می‌کند: پرونده آس‌بادها برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو مشترک بین سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و رضوی و احتمالا هرات افغانستان خواهد بود، چرا که این آس‌بادها هنوز در روستای شکیبان و خواجه قلعه در نزدیکی هرات افغانستان وجود دارند که اتفاقا یکی از آن‌ها را ایرانی‌ها مرمت کرده‌اند.
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان اصرار دارد پیشنهاد ثبت این پرونده از سوی ایران در یونسکو مطرح شود و نه افغانستان و در این‌باره می‌گوید: دوستان در میراث فرهنگی می‌خواهند استفاده حداکثری ببرند و این پرونده از طرق دیگری ثبت شود، ولی ما اصرار داریم از سهیمه‌ی ایران برای ثبت این پرونده استفاده شود، چون اگر بخواهیم از سهمیه افغانستان استفاده کنیم، آن‌ها آس‌بادها را به نام خود ثبت می‌کنند. این اختلاف نظر ما با حوزه ثبت است، چرا که بعضا نگاهشان به موضوع سیاسی می‌شود، ولی ما این نگاه را نداریم، چون می‌خواهیم حق این منطقه به شیوه‌ای مناسب محقق شود.
او تاکید می‌کند: آس‌بادها بدون هیچ تردیدی ابداع مردم خطه‌ی سیستان است. اگرچه آس‌بادهای دیگری از خراسان تا هرات افغانستان وجود دارد، اما آنچه در این منطقه ساخته شده کاملا متمایز از آن‌ها است، برای همین در پرونده آن تاکید زیادی بر پررنگ نشان دادن اهمیت سیستان و بلوچستان داریم.
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری سیستان و بلوچستان ادامه می‌دهد: آس‌بادهای سیستان به دلیل نوع بادی که در این منطقه می‌وزد، ابعاد بزرگتری دارند و برخی از آن‌ها نزدیک به ۸۵ اسب بخار قدرت داشته‌اند و نوع سنگ آسِ آن‌ها کاملا متفاوت بوده، چون در این منطقه سنگی وجود نداشته و مجبور بودند خاک موجود را بپزند تا نیاز خود را تامین کنند. علاوه‌بر این در آس‌بادهای خراسان و هرات، فقط یک تیغه زاویه دار و یک دهانه مشاهده شده که ابعاد آن‌ها از ۹ متر عرض و ارتفاع بزرگتر نمی‌شود، درحالی‌که آس‌بادهای این خطه، پره‌هایی به طول ۱۲ متر و دو دهانه ورودی داشتند.
سمبل هلند، ابداع سیستان و بلوچستان است
او در ادامه درباره‌ی هویت این سازه‌های غول‌آسا که از آن‌ها جز اتاق‌های خشتی چیز دیگری باقی نمانده و شکل کنونی آن‌ها به هیچ‌وجه تداعی‌کننده‌ی آس‌باد نیست، می‌گوید: سیستان و بلوچستان زادگاه آس‌باد است و در تمام منابع تاریخی به این موضوع اشاره شده و بیشتر مورخان و مفسران بر این ابداع صحه گذاشته‌اند. در واقع آس‌بادها زمانی در این منطقه قد علم کردند که ساکنان سایر نقاط جهان، استفاده از باد را هنوز نمی‌دانستند.
گوهری در این‌باره می‌گوید: تمام آس‌بادهای موجود ایران از این آثار الگو گرفته‌اند و دانش ساخت آن توسط تمدن اسلامی به منطقه شرق و غرب مدیراته و از طریق جزایر سیسیل به شمال اروپا منتقل شده. در واقع آنچه امروز سمبل هلند است، از سیستان و بلوچستان الگو گرفته شده.
او یادآور می‌شود که آس‌باد در آزاد کردن جامعه‌ی فئودال اروپا نقش پررنگی داشته، چون در آن دوره زمین و آب در اختیار گرفته شده بود؛ اما کسی نمی‌توانست باد را مهار کند، بنابراین آس‌بادسازهای اروپا توانستند با مهار باد، جامعه محلی را مقتدر کنند. آس‌بادها حتی در انقلاب صنعتی هم نقش داشتند.
