چهار پیام اضطراری از برج‌های تهران

 داده‌ها و اطلاعاتی که از سوی کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر، شهرداری و دبیرخانه شورای عالی شهرسازی ومعماری کشور در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار گرفته چهار پیام اضطراری از بلندمرتبه‌های شهر تهران مخابره می‌کند که با محتوای آن میزان ریسک و خطر آتش‌سوزی‌های مشابه حادثه پلاسکو را می‌توان برآورد کرد. بررسی‌های انجام شده از وضعیت کنونی 978 ساختمان بلندمرتبه شهر تهران(بیش از 12 طبقه) نشان می‌دهد: در حال حاضر شرایط این برج‌ها در مواجهه با خطراتی همچون حریق حاوی چهار پیام از برج‌های مجهول‌الهویه، برج‌های غیرقابل نفوذ، برج‌های ممنوعه و تجهیزات تزئینی امداد و نجات در این برج‌ها است. گزارش تحقیقاتی انجام شده از بررسی وضعیت ساختمان‌های بلندمرتبه شهر تهران حاکی از آن است که هم‌اکنون 978 ساختمان بلند با ارتفاع بیش از 12 طبقه در پایتخت وجود دارند.

این برج‌ها که تا تاریخ 30 دی ماه سال جاری معادل 979 برج بودند و پس از وقوع حادثه تلخ پلاسکو، یکی از آنها با خاک یکسان شد؛ دارای انواع کاربری مسکونی، اداری و تجاری هستند. حدود یک‌چهارم از 978 ساختمان بلندمرتبه موجود در مناطق مختلف شهر تهران، مجهول‌الهویه هستند؛ (به این معنی که طبق اعلام مدیریت شهری تهران فاقد یکی از مدارک معتبر ساختمانی شامل پروانه ساختمانی، پایان کار، مجوز کمیسیون ماده 5 و... دال بر رعایت کلیه ضوابط شهرداری تهران هستند.) گفته می‌شود تعداد قابل توجهی از 231 ساختمان بلندمرتبه شهر تهران که دارای چنین وضعیتی هستند در مناطق یک و 2 مستقر هستند و زمان ساخت آنها به سال‌های قبل از 85 بازمی‌گردد. مدیران شهر تهران درباره این برج‌ها می‌گویند در حال حاضر بیشترین احتمال بروز سانحه حریق و آتش‌سوزی در ساختمان‌های بلندمرتبه متوجه این تعداد برج‌های مجهول‌الهویه است که باید سریع‌تر تعیین تکلیف شود. با این حال رفتار هفته‌های اخیر مدیریت شهری تهران درباره این برج‌ها که صرفا به اعلام تعداد آنها محدود شده حکایت از آن دارد که فعلا تصمیم ضربتی برای کاهش احتمال خطر آتش‌سوزی برای برج‌های مجهول‌الهویه وجود ندارد. تعدادی از مدیران شهری می‌گویند: دسترسی به این برج‌ها و تعیین تکلیف آنها کار ساده‌ای نیست، این در حالی است که آمار رسمی شورای شهر تهران و شهرداری درباره تعداد برج‌هایی که فاقد یکی از مجوزهای شهرداری هستند به خوبی بیانگر در دسترس بودن آدرس و نشانی این برج‌ها برای شروع اقدامات از ناحیه مدیریت شهری است. بررسی‌های انجام شده از سوی کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر، شهرداری و دبیرخانه شورای عالی شهرسازی دومین پیام اضطراری از برج‌های تهران را مربوط به برج‌های غیرقابل نفوذ معرفی کرده است.

در حال حاضر حدود یک‌سوم از 978 برج ساختمانی مسکونی و غیرمسکونی در شهر تهران در معابر صعب‌العبور (کوچه‌ها و خیابان‌های باریک) قرار دارند که طبق ضوابط طرح جامع و تفصیلی شهر تهران صدور مجوز برج‌سازی در این معابر ممنوع بوده است. تعداد برج‌های غیرقابل نفوذ برای عوامل امداد و نجات در مناطق شمالی شهر تهران (1تا 3)بیش از تعداد همین نوع برج‌ها در سایر مناطق شهری پایتخت است. درگزارش تعدادی از نهادهای شهری از جمله کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران که به نگرانی‌های کارشناسان از ایمنی برج‌های غیرقابل نفوذ اشاره شده مشخص می‌شود: احتمال موفقیت عملیات امداد و نجات در زمان آتش‌سوزی در برج‌های غیرقابل نفوذ، در پایین‌ترین سطح مورد انتظار قرار دارد. محمد سالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران معتقد است: شکل عملیات امداد و نجات در حادثه پلاسکو از دو واقعیت مهم پرده برداشت و باید برای جلوگیری از تکرار آن در حوادث مشابه از هم‌اکنون اقداماتی در شهر صورت گیرد. به گفته این عضو شورای شهر تهران واقعیت اول آن است که برای اطفای حریق در ساختمان‌های بلند جرثقیل‌های پهن پیکر نیاز است که در پلاسکو نیز مورد استفاده قرار گرفت اما ورود این جرثقیل‌ها به محله‌های برج‌های غیرقابل نفوذ و از آن مهم‌تر شروع به کار این جرثقیل‌ها (برپایی جک‌های هیدرولیکی در زمین) تقریبا امکان‌پذیر نیست. از این بابت که عرض باریک معابری که 278 برج غیرقابل نفوذ در آنها قرار دارد در حدی است که ورود و فعالیت جرثقیل‌های مخصوص اطفای حریق ساختمان‌های بلند را سخت می‌کند. سالاری واقعیت دوم درباره وضعیت نگران‌کننده برج‌های غیرقابل نفوذ را میزان آمادگی عوامل مدیریت بحران شهر تهران عنوان می‌کند و می‌گوید: میزان آمادگی این عوامل هنوز در حدی نیست که به محض بروز حریق، ماموران در اولین اعزام به محل بتوانند با تجهیزات کامل نسبت به اطفای حریق اقدام کنند.

سومین پیام اضطراری از برج‌های ممنوعه (مشکوک به نواقص فنی) نشات می‌گیرد. آمارهای رسمی مدیریت شهری شامل شهرداری، شورای شهر و دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری کشور مشخص‌ می‌کند در فاصله اجرای آخرین نسخه طرح تفصیلی تهران (اوایل دهه 90) تاکنون برای ساخت 267 برج ساختمانی(بیش از 12 طبقه) پروانه ساخت صادر شده که این تعداد بلندمرتبه که 27 درصد از کل برج‌های مهم شهر تهران را تشکیل می‌دهند، دقیقا در مقطعی احداث شده‌اند که طبق بند 10 از ضوابط ساخت‌و‌ساز در متن طرح تفصیلی شهر تهران باید هر نوع مجوز برج‌سازی در پنج سال اخیر بعد از تصویب ضوابط احداث بلندمرتبه در شورای عالی شهرسازی صادر می‌شد.

در این بند از متن ضوابط طرح تفصیلی آمده است: «احداث ساختمان‌های بلندمرتبه، در محدوده‌های مجاز یا ویژه برای بلندمرتبه‌سازی در برخی از زیرپهنه‌های استفاده از اراضی تهران و مشروط به رعایت ضوابط و استانداردهای زیست محیطی و تکنونیکی است. موقعیت و کاربری‌های مجاز برای بلندمرتبه‌سازی در نقشه‌های یک دو هزارم پهنه‌بندی طرح تفصیلی مشخص و تدقیق خواهند شد. براین اساس ضوابط طراحی و ساخت‌وساز ساختمان‌های بلندمرتبه با رعایت ضوابط حداکثر تراکم و ارتفاع مجاز معین شده در جداول چهارگانه ضوابط استفاده از اراضی و ساخت وساز در پهنه‌های اصلی این سند و برای کاربری‌های گوناگون، مطابق مفاد مصوبات شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران و کمیسیون ماده 5 شهر تهران مجاز است که متعاقبا تهیه، تصویب و ابلاغ خواهد شد.» به این ترتیب از آنجا که در 5 سال اخیر هیچ ضابطه مشخص و واحدی برای نحوه احداث بلندمرتبه‌ها در شورای عالی شهرسازی به تصویب نرسیده، می‌توان گفت 267 برج ساختمان که در همین فاصله احداث شده‌اند از بابت عدم رعایت ضوابط ایمنی، شهرسازی، معماری، فنی و مهندسی و... مشکوک به یک یا چند نقص خطرساز هستند. این برج‌ها در سال‌هایی احداث شده‌اند که عملا برج‌سازی تا زمان ابلاغ مصوبه شورای عالی شهرسازی ممنوع بوده است.آخرین پیام اضطراری بر خلاف سه پیام نخست می‌تواند برای تمام 978 برج ساختمانی مصداق داشته باشد. در واقع اگرچه تعدادی از همین برج‌ها در ظاهر به سیستم‌های اعلام و اطفای حریق مجهز هستند و تجهیزات ظاهری ایمنی در بخش‌های مختلف برج نصب شده‌اند، اما از آنجا که بخش زیادی از این سیستم‌ها به‌صورت دوره‌ای مورد چکاپ شرکت‌های نصب‌کننده این تجهیزات قرار نگرفته‌اند در حال حاضر از نظر آماده به کاربودن (اعلام اخطار آتش‌سوزی و اطفای خودکار حریق) شارژ نیستند و قابلیت کار را در زمان بروز حادثه ندارند.

درباره سیستم‌های تزیینی موجود در برخی برج‌های شهر تهران به یک نکته قابل تامل دیگر نیز اشاره شده است که آن «پدهای هلی‌کوپتر» نصب شده در تعدادی از بلندمرتبه‌های موجود در شهر از جمله غربی‌ترین نقطه پایتخت که به شهر برج‌ها معروف است، اشاره شده است. برخی کارشناسان می‌گویند تعدادی از برج‌های مجهز به پدهای هلی‌کوپتر به‌دلیل عدم رعایت کامل ضوابط فنی قابلیت فرود هلی‌کوپترهای امداد و نجات را ندارند. اطلاعات تکمیلی بررسی‌های کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران نشان می‌دهد از 978 برج تهران، 407 برج در ردیف برج‌های بلندمرتبه طبقه‌بندی می‌شوند که از 16 تا 26 طبقه ارتفاع دارند. همچنین 563 برج کمتر از 15 طبقه (بین 12 تا 15 طبقه) هستند و نهایتا 8 برج هم در ردیف برج‌های بسیار بلند (بیش از 30 طبقه) قرار دارند. مناطق یک، دو، سه، شش و 22 پنج منطقه دارای بیشترین بلندمرتبه هستند. مجموعه کمیسیون شهرسازی شورای شهر، شهرداری و دبیرخانه شورای عالی شهرسازی چهار پیام عنوان شده را برای آنکه شهرداری بتواند نسبت به کاهش احتمال بروز سانحه و آتش‌سوزی واکنش نشان دهد، تدوین کرده‌اند. مطابق با تحقیقات انجام‌شده برج‌های مجهول‌الهویه، غیرقابل نفوذ، ممنوعه و همچنین برج‌های دارای سیستم‌های تزیینی اعلام و اطفای حریق می‌توانند با 6 اقدام ایمن شوند. در عین حال در جریان ارائه راهکارهای ایمنی برج‌های پایتخت، دو نکته مهم نیز قابل توجه است. نخست آنکه شهردار تهران در جریان ارائه گزارش حادثه پلاسکو در صحن علنی شورای شهر در کنار وظایف چهار دستگاه اجرایی صراحتا به مسوولیت داشتن شهرداری در رفع خطر از ساختمان‌های ناایمن شهر اشاره کرد.

او درگزارش خود اعلام کرد که سهم ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی در بروز حریق در سال 93 هر کدام به 13 درصد رسیده است. همچنین مدیران شهرداری به یک آمار جالب دیگر نیز اشاره می‌کنند. طبق اعلام مدیران شهری حدود 48 درصد از حوادث حریق مربوط به ساختمان‌های کم طبقه مستقر در بافت فرسوده شهر تهران است. به این معنی که 52 درصد حوادث آتش‌سوزی به ساختمان‌های با تعداد طبقه زیاد مستقر در محدوده شمال شهر مربوط می‌شود که این آمار میزان خطر نهفته در پیام اضطراری برج‌های موجود در شهر تهران را آشکار می‌کند. اما 6 راهکار اولیه برای امداد و نجات در ساختمان‌های بلندمرتبه شامل تعبیه پله‌های فرار، آسانسورهای امداد، طبقات رفوژ، هلی‌کوپترهای امداد و نجات، تعبیه سیستم‌های جنبی CDD و PRS و نهایتا احداث پل بین برج‌ها در مناطق مملو از بلندمرتبه‌ها می‌شود. با وجود راهکارهای ارائه‌شده مشکلاتی در استفاده از این راهکارها وجود دارد. به‌عنوان مثال سازمان آتش‌نشانی تهران هیچ هلی‌کوپتری تحت مالکیت خود ندارد. یا آنکه بسیاری از ساختمان‌های بلندمرتبه فاقد سیستم‌های CDD و PRS که وظیفه خنثی کردن اثربارهای جانبی وارد شده بر سازه را بر عهده دارند، یا طبقات رفوژ(تعبیه فضای خالی میانی در طبقات) هستند. ضمن آنکه در مناطقی از شهر همچون منطقه 22 که تعداد ساختمان‌های بلندمرتبه زیاد است می‌توان با ایجاد پل میان برج‌ها در زمان بروز حادثه امکان تخلیه ساختمان از طبقات بالایی را هم فراهم کرد. همچنین مدیران شهری اعلام می‌کنند ساختمان‌های بلند باید با نصب تجهیزات از درون، امکان اطفای حریق را داشته باشند.