کریس کوک، محقق اقتصادی و استاد دانشگاه لندن که ارتباطات نزدیکی با اقتصاد و مسئولان اقتصادی ایران دارد، در مطلبی با اشاره به تحریم‌های کنونی ایران و وضعیت اقتصادی کشور در برخورد با معضلاتی چون عدم توان انتقال منابع حاصل از نفت به داخل، راهکاری برای ایران ارائه داده که در نوع خود بسیار جالب توجه است؛ راهکاری که به باور کوک، این اجازه را به اقتصاد ایران می‌دهد که دوباره قدرت ریال را بازگرداند.
به گزارش «تابناک»، وضعیت آشفته اقتصاد ایران، نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری، تحریم‌ها غرب علیه کشور و بحران اقتصادی از مواردی است که کوک در این مطلب آن‌ها را مد نظر قرار داده و پیرامون آن‌ها راهکار داده‌اند.
کوک در این مطلب آورده است:
همه تلاش در اقتصاد این روزهای ایران برای ساختن اهرم‌هایی در راه‌اندازی اقتصاد داخلی، به ویژه از مسیر زیرساخت‌ها مورد آزمایش قرار گرفته، ولی نبود کار‌شناسی و کارکرد کار‌شناسانه در بازار مالی، باعث بروز مشکلات شده است.
انتشار اوراق قرضه نفتی (سلف در این مدت مورد بحث قرار گرفته و حتی ایجاد پولی جدید از سوی بانک مرکزی ایران ـ که از سیستم مبادلات دلاری بین‌الملل محروم شده ـ نیز مورد بحث قرار گرفته است. به تازگی پیرامون این مسائل از بنده پرسیده شده و نظر من را راجع به این سیاست‌ها جویا شده‌اند که دیدگاه من به شرح زیر است:
انتشار پول از سوی خزانه
هیمان مینسکی می‌گوید: هر کسی می‌تواند اقدام به انتشار و چاپ پول کند، اما مسأله اینجاست که این پول پذیرش قبول دیگران باشد.
همچنین در تحقیقاتم در دانشگاه لندن، پیرامون عملیات‌های تاریخی سیستم مالی انگلستان به تحقیقات پرداختم – زیرا پیش از تشکیل بانک انگلستان در ۱۶۹۴ بوده است – تا متوجه شوم که آیا در این سیستم درسی و تجربه‌ای وجود دارد که بتواند منجر به انعطاف بیشتر سیستم مالی مدرن شود.
در واقع درس‌هایی برای فراگیری وجود داشت.
تا سال ۱۶۹۴ حاکمیت در انگلستان برای تأمین هزینه‌های خود به سادگی اقدام به انتشار ژتون‌های اعتباری به مالیات دهندگان با روش تخفیفی می‌نمود. به عبارت دیگر، پرداخت کننده مالیات به این طریق می‌توانست مالیات خود را با پرداخت معادل هشت پوند کالا و خدمات در ازای ده پوند مالیات به حاکمیت و خزانه‌داری پرداخت کند.
به این ترتب، اگر مالیات‌پرداز بایستی در سال ده پوند مالیات می‌داد، با این طریق و با استفاده از ژتون اعتباری از دو پوند تخفیف یا ۲۵% تخفیف مالیاتی برخوردار می‌شد و اگر هشت پوند مالیات می‌پرداخت از ۱۲.۵ درصد تخفیف و به همین سان.
انتشار پول ناشی از فروش انرژی
در واقع نه بانک مرکزی و نه هیچ یک از بانک‌های خصوصی در دنیا نمی‌توانند اقدام به انتشار پول ناشی از فروش انرژی کنند، زیرا اساساً تولید کننده انرژی نیستند. اما بانک مرکزی ممکن است دارای نقش صلاحیت پولی باشد که از این مسیر انتشار پول را کنترل کند؛ برای نمونه، در هنگ‌کنگ هیچ بانک مرکزی وجود ندارد و مرجع پولی هنگ‌کنگ است که انتشار دلار از سوی بانک‌های خصوصی را کنترل و نظارت می‌کند.
نکته مهم و قابل توجه در اینجاست که پول و درآمد ناشی از فروش انرژی برای آن که در مبادلات قابل قبول باشد، بایستی به شکل عمومی قابل بازگشت باشد... برای نمونه، خود نفت به شکل عمومی برای افراد قابل استفاده نیست زیرا تنها در پالایشگاه کاربرد دارد. در نتیجه اقدام ایران برای فروش اوراق نفت و سرمایه‌گذاری روی بشکه نفت، به نظر چندان با استقبال عمومی روبه‌رو نخواهد شد.
اما مبنا قرار دادن این پول بر روی سوخت‌های کربنی همچون گاز طبیعی، گازوئیل، بنزین و نفت کوره مسأله‌ای متفاوت است.
«پترو ریال»
توصیه من انتشار و اعتبار دهی با نسل جدید از پتروریال از طریق تولید کنندگان سوخت کربنی است (به ویژه تولید کنندگان دولتی) که در قبال میزان مشخصی از گاز طبیعی در پرداخت قابل بازگشت است (در واقع منظور کریس کوک آن است که در قبال فروش میزان مشخصی از گاز طبیعی از سوی تولید کنندگان، به انتشار پول یا همان پترو ریال در کشور از سوی فروشندگان اقدام شود).
اهمیت و نکته جالب این روش در این است که به این طریق، بهای سوخت‌های کربنی در ایران شاید دوباره به سطح بهای جهانی نزدیک و در قبال آن یارانه‌ها از طریق «پترو ریال» به افراد پرداخت شود و نه به طریق تورم‌زایی که اکنون بانک مرکزی از طریق شناخته انجام می‌دهد.
این امر از سویی می‌تواند به شکلی اساسی رفتار ایرانیان را به سمت صیانت و حفاظت از انرژی، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و پروژه‌های حفاظت از انرژی بکشاند.
طبیعتاً در این روش واحد پول انرژی بایستی کاملاً شفاف بوده و مرجع پولی کشور همکاری نزدیکی با تولید کنندگان در خصوص اعتبار دهی داشته باشد. این روش بر مبنای این واقعیت است که یک واحد انرژی تنها واحد مطلق است.
این پول حاصل از انرژی در نتیجه می‌تواند به عنوان استانداردی ملی، منطقه‌ای و حتی جهانی برای ثبات مالی در نظر آورده شود.
همان گونه که سال پیش به اعضای اتاق بازرگانی تهران گفتم، ایرانیان بایستی از آمریکا برای قطع دسترسی آن‌ها به سیستم دلار متشکر باشند، زیرا اکنون این احتمال هست که یک سیستم با ثبات و ممتاز به کار گرفته شود؛ سیستمی که اساساً و به شکلی محکم بر مبنای ارزش‌های اعتقادی بنا می‌شود.
