پایان جشن فجر تئاتر ایران؛ از تکنیک هلندی تا هنرمندان نابینا روی صحنه

به گزارش ایران اکونومیست؛ سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر در حالی به کار خود پایان داد که این جشنواره از اول تا دهم بهمن در تهران و از 15 دی به مدت دو هفته متناوب با همکاری ادارات کل ارشاد و انجمن نمایش در هفت استان آذربایجان شرقی، البرز، بوشهر، خراسان رضوی، فارس، گلستان و یزد برگزار شد.
به گفته سعید اسدی دبیر جشنواره، مسئولیت‌پذیری اجتماعی در همه عرصه‌های زندگی و هنر، بهره‌گیری از مفاهیم و جلوه‌های فرهنگ، تاریخ و ادبیات غنی ایرانی اسلامی، توجه به تئاتر ایرانی در جهت توسعه فرهنگی، نگاه کاوشگرانه و مدبرانه به جامعه، مسائل اجتماعی و اخلاق مدنی، همچنین توجه به گروه های تئاتری در شهرستان ها و گروه های تئاتری افراد کم توان مانند نابینایان، ناشنوایان مبتلایان به سندروم دان از جمله مهم ترین محورهای تاکید شده در جشنواره امسال بوده است.
در همین زمینه نمایش هایی مانند «فصل بهار نارنج» که شماری از هنرمندان نابینا اجرا کردند، با استقبال هنرمندان و حتی شماری از دولتمردان مانند محمدرضا عارف و حجت الاسلام احمد مازنی نمایندگان مجلس رو به رو شد.
سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در بخش صحنه‌ای شامل هشت بخش تئاتر ملل، مرور تئاتر ایران در سال 1395، میهمان، به علاوه فجر، نسل نو، مسابقه بین‌الملل، مسابقه تئاتر جوان و مسابقه مرور تئاتر ایران بود؛ همچنین در بخش غیرصحنه ای اجراهای محیطی، تعاملی و دیگرگونه اجراهای تئاتر بیرونی برای جشنواره در نظر گرفته شد.
در جشنواره امسال در مجموع 17 نمایش خارجی از 12 کشور جهان از جمله فرانسه، لهستان، سوئیس، هلند، ترکیه، عراق و بلغارستان به نمایش درآمد.
سالن های تالار وحدت، مجموعه تئاتر شهر، تماشاخانه سنگلچ، تالار هنر، تئاتر مولوی، تالار حافظ، ایرانشهر و خانه هنرمندان به عنوان تماشاخانه های دولتی یا وابسته به نهادهایی مانند شهرداری و تماشاخانه های خصوصی ارغنون، باران، دا، سه نقطه، استاد مشایخی، موج نو، تئاتر آفتاب، همای سعادت، فانوس و خانه موزه استاد انتظامی هر روزه میزبان اجراهای مختلفی بوده و به طور متوسط روزی 35 اجرا روی صحنه می رفت که آن را به جشنواره گسترده با نمایش هایی متنوع تبدیل کرد.
اما جشنواره تئاتر فجر به عنوان مهم ترین رویداد عرصه تئاتر در سی و پنجمین سال برگزاری آیا به پختگی رسیده بود؟

** نمایش های خارجی؛ فرصتی نیازمند مداقه بیشتر
آثار خارجی حاضر در جشنواره بین المللی تئاتر فجر با وجود همه ضعف و قوت ها با استقبال تماشاگران عادی و حرفه ای روبرو می شوند. از آنجا که گروه های تئاتری خارجی به دلیل هزینه های بالا معمولا برای اجرای نمایش به ایران سفر نمی کنند، جشنواره بین المللی تئاتر فجر فرصت خوبی برای دیدن این نمایش ها است.
در سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر 17 نمایش خارجی از 12 کشور به روی صحنه رفتند و کشورهای ترکیه، گرجستان و هلند هرکدام با دو نمایش در جشنواره تئاتر فجر حضور داشتند.
از این نمایش ها 11 نمایش امسال در بخش بین الملل حاضر بوده و با 19 نمایش ایرانی در این بخش رقابت می کردند.
مهرداد رایانی‌ مخصوص مدیر بخش بین المللی جشنواره تئاتر فجر پیش از این در مورد انتخاب آثار در این بخش ها به یکی از رسانه ها گفت: این آثار مبتنی بر مفاهیم جدید در هنرهای نمایشی است و یکی از محل‌هایی که می‌توان این قبیل نمایش‌ها را به علاقه‌مندان معرفی کرد، جشنواره تئاتر فجر است.
برخی از آثار بخش بین‌ الملل لزوما در دسته تئاتر قرار نمی‌گیرند اما در دسته‌بندی هنرهای نمایشی هستند. بنابراین نباید با این نگاه که به دیدن یک اثر تئاتری نشسته‌ایم، آن‌ها را نظاره کنیم.
بهزاد فراهانی، کارگردان و بازیگر تئاتر در مورد این نمایش ها معتقد است: یکی دو اثر خوب (خارجی) در جشنواره وجود داشت؛ ولی به طور کلی خیلی از این کارها تئاتر نبودند و تکنیک بر وجه نمایشی اثر غلبه داشت. تئاترهایی که برای نمایش در ایران انتخاب می شوند باید از کشورهایی باشند که شرایط نزدیکی از نظر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با ایران دارند مثلا شیلی، آرژانتین، جامائیکا و نه مثلا سوئیس، هلند یا ژاپن.
امیر دژاکام هنرمند و استاد دانشگاه در عرصه تئاتر نیز می گوید: کارهای خارجی در جشنواره به طور معمول با سه رویکرد و برای جامعه هنرمندان تئاتر انتخاب می شوند؛ و غیر از این نمی توانند باشند. یک رویکرد این است که تئاتر پیشرو و آوانگارد را که با فناوری معاصر و رسانه ها کار می کند به جشنواره دعوت کنیم. رویکرد دیگر آشنایی با تئاتر سنتی مناطق مختلف جهان است که برای نمونه کمدی آدلارته ایتالیا یا اپرای پکن در جشنواره حضور داشته باشند. رویکرد سوم نیز معرفی تئاتر روز دنیا است.
به گفته وی رویکرد مسئولان جشنواره در انتخاب نمایش های خارجی آشنایی با فناوری ها و رسانه های جدید در تئاتر بوده است؛ غیر از چند کار معدود.
باتوجه به این اظهارنظرها و شنیده ها از مخاطبان به نظر می رسد آثار نمایشی خارجی حاضر در این دوره تا حد زیادی دربردارنده شیوه های جدید اجراهای تئاترهای تعاملی بر مبنای استفاده از فناوری های نوین بودند و کمتر تئاتر روز دنیا در این آثار نشان داده می شد. هر چند نباید فراموش کرد انتخاب آثار خارجی برای برگزارکنندگان جشنواره نیز خالی از دشواری نیست؛ امکان دعوت از نمایش هایی که دیالوگ در آنها نقش محوری دارد، آثاری که خطوط قرمز و عرف جامعه ما را رعایت نمی کنند، یا دکورهای سنگین و تماشاگران زیاد دارند به دلیل هزینه های فراوان وجود ندارد.

** گروه های شهرستانی نیازمند توجه و بودجه
گروه های تئاتری در شهرستان های مختلف همواره از یک سو با کم توجهی دولت رو به رو بوده اند و از سوی دیگر تلاش و علاقه به تئاتر در آنها زیاد است. در سال های اخیر رشد آموزش دانشگاهی در عرصه تئاتر تا حد زیادی توانسته کمبودها را جبران کند.
به گفته مهدی شفیعی مدیر کل اداره هنرهای نمایشی 65 موسسه، آموزشگاه و دانشگاه در ایران اکنون به تربیت دانشجویان در عرصه تئاتر مشغول اند.
گروه های شهرستانی در بخش صحنه ای پررنگ تری حاضر بودند و 47 گروه در محوطه تئاتر شهر، خانه هنرمندان، برج میلاد برنامه اجرا کردند، در بخش صحنه ای نیز با چهار نمایش روی صحنه رفتند.
با وجود این حضور پررنگ تر بعضی کارشناسان معتقدند صرف حضور در جشنواره کافی نیست و باید به این گروه ها بیشتر بها داده شود.
فراهانی می گوید: حضور این گروه ها بسیار خوب است اما تنها این امر باعث رشد تئاتر در شهرستان ها نمی شود. رشد تئاتر در شهرستان ها با کمک آکادمیک، افزایش بودجه برای ساخت تماشاخانه ها و کمک های مالی به گروه های تئاتری ممکن است. این گروه ها باید با مراکز ملی تئاتر ارتباط پیدا کنند و بودجه بیشتری به آنها اختصاص داد.

** از اجراهای بی نظم و شلوغ تا نمایشی با یک تماشاچی
در حالیکه آثار بعضی کارگردانان و هنرمندان مطرح یا خارجی در مجموعه سالن های تئاتر شهر و ایرانشهر با اشتیاق بیش از حد مخاطبان روبرو بود؛ وضعیت تماشاخانه های خصوصی که در بخش به علاوه فجر در جشنواره حضور داشتند در بعضی اجراها چنگی به دل نمی زند و با تماشاگران بسیار کم کار شد.
در حالیکه کارگردانانی که در این تماشاخانه ها نمایش اجرا می کردند معتقدند جشنواره فجر به خوبی از آنها در عرصه تبلیغات حمایت نمی کند؛ اسدی گفت: ما از ابزار تبلیغی خود برای معرفی این اجراها استفاده کرده ایم؛ دفترچه راهنمای عمومی منتشر کرده ایم که بخش به علاوه فجر به خوبی در آن معرفی شده و اجراهای آن را در کنار بخش اصلی گذاشته ایم حتی جدا نشده است.
وی گفت: اما بخش «به علاوه فجر» فلسفه ای دارد که بر آن تاکید می کنم و آن مشارکت بخش خصوصی در جشنواره است؛ جشنواره خدماتی را به تماشاخانه ها می دهد و امکانات تبلیغی خود را تا جایی که ممکن است در اختیار آنها قرار می دهد؛ ولی خود تماشاخانه ها و خود گروه ها هم برای این موضوع باید تلاش بیشتری بکنند.
با وجود این الهام یوسفی کارگردان نمایش «3600 ثانیه مردن» در تماشاخانه دا حضور دارد می گوید: بخش به علاوه فجر که برای دومین سال در جشنواره حاضر است در تبلیغات و جلب کردن توجه تماشاگر موفق نبوده در حالیکه مسئولیت تبلیغات به عهده تماشاخانه است، جشنواره کمکی به آمدن تماشاگر به نمایش نمی کند و نیاز به حمایت بیشتر دارد.

** توجه مسئولان به اقلام تبلیغی در جشنواره
شاید یکی از مهم ترین نکات در هر جشنواره ای توجه به بروشورها در معرفی آثار و جدول نمایش ها باشد. جشنواره تئاتر فجر خوشبختانه از این حیث سربلند بود و بروشورها از اولین روز در همه سالن ها حتی تماشاخانه های خصوصی به وفور یافت می شد؛ از این بابت مخاطبان برای انتخاب اثر یا اطلاع از جدول نمایش ها با دشواری رو به رو نبودند.

** از عارف تا نقدی؛ گوشه چشم دولت ها به تئاتر
یکی از گلایه های اصحاب تئاتر همواره بی توجهی مسئولان و دولتمردان در هر سطحی به تئاتر است. توجه فقط با تخصیص بودجه نیست و به تماشای یک نمایش نشستن هم خود به نوعی توجه به شمار می آید.
طی 10 روزی که جشنواره فجر در تهران برگزار شد، سردار محمدرضا نقدی معاون فرهنگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، محمدرضا عارف، احمد مازنی، پروانه سلحشوری و فاطمه ذوالقدر نمایندگان مجلس شورای اسلامی به تماشای نمایش های مختلفی نشستند. ضمن اینکه نمایندگان شهرهای مختلف نیز به تماشای نمایش هایی حوزه انتخابیه خود رفتند.
اما شاید مهم ترین خبر این جشنواره نوید افزایش بودجه تئاتر و تشکیل سازمان نظام صنفی هنر بود که سیدرضا صالحی امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه از آن سخن گفت.