محمود فرشچیان؛ نگارگری صاحب سبک و اندیشه نوین

به گزارش ایران اکونومیست؛ «استاد فرشچیان بیش از آنکه هنرمند باشد یک معلم اخلاق است. نحوه سلوک عارفانه و زندگی بی‌پیرایه او سرمشق هر کسی می‌تواند باشد که قلم به دست گرفته و وارد این وادی می‌شود؛ علاوه بر این فرشچیان یک مجموعه از هویت یک ایرانی تمام‌عیار است. او در نقاشی سبکی برای خود ایجاد کرده که در نوع خود اگر نگوییم بی‌نظیر بلکه کم‌نظیر است. مسایل عاطفی و حالات روحی انسان و زیبایی‌های طبیعت در آثار فرشچیان دست به دست هم داده و تابلوهایی به وجود آورده است که هر بیننده‌ای را مدتی طولانی محو تماشای خود خواهد ساخت.» این جملات بخشی از سخنان «محمدابراهیم باستانی پاریزی» پژوهشگر و شاعر در وصف استاد محمود فرشچیان است.

محمود فرشچیان در چهارم بهمن 1308 خورشیدی در اصفهان چشم به جهان گشود و بعدها به دلیل علاقه به هنر نقاشی به کارگاه «حاج میرزا آقا امامی» هنرمند پر آوازه آن روزگار رفت تا از آموزه های این استاد توانمند بهره مند شود. سپس هنرستان هنرهای زیبای اصفهان را برای تحصیل برگزید و از محضر استاد «عیسی بهادری» بهره مند شد و توانست نقش قالی، مینیاتور، نقاشی رنگ روغن و اصول و مبانی طراحی نقوش سنتی را به خوبی بیاموزد و در پایان مدرک دانش آموختگی را از این مدرسه به دست آورد و در نهایت برای پژوهش و تحقیق در سبک‌های هنری جهان به اروپا سفر کرد. فرشچیان پس از بازگشت به ایران در اداره کل هنرهای زیبای تهران مشغول به کار شد.

استاد فرشچیان همراه با نقاشی به مطالعه ادبیات و سرودن شعر عرفانی نیز همت گماشت و اثرهای ارزشمند وی نشان دهنده آشنایی او با ادبیات عرفانی است که این امر بر شگفت انگیزی نقاشی های این هنرمند تاثیر فراوانی گذاشت. «ضامن آهو»، ‌«پنجمین روز آفرینش»،‌ «عصر عاشورا»، «کوثر» و «پرچمدار حق»، ‌«ستایش پروردگار» و ... از مهم ترین آثار ارزشمند این استاد چیره دست به شمار می رود.

در بسیاری از آثار این نگارگر، انسان با لطافت و صفا در کنار حیوانات به گونه‌ای ترسیم شده است که آرامش را به ذهن متبادر می‌ کند. اگر بخواهیم اثرهای هنری را به عنوان نمادی از صلح و آرامش برگزینیم بی‌شک تابلوهای فرشچیان در زمره این آثار قرار خواهند گرفت.

استاد فرشچیان با بنیان گذاری مکتب نوین خود در عرصه مینیاتور ایرانی که پایبند به شکل کلاسیک همراه با استفاده از روش های تازه برای توسعه دامنه نقاشی های ایرانی محسوب می شود، به این شیوه از هنر، روحی تازه بخشید.

مهربان‌ترین پدربزرگ دنیا لقبی است که در 22 شهریور 1383 خورشیدی در میان 100 شخصیت محبوب جهان به وی تعلق گرفت، اگر بخواهیم درباره استاد فرشچیان، زندگی، آثار، افتخارها و مکتب وی سخن بگوییم، بی‌شک باید مطالعه دقیقی در ارتباط با این هنرمند نامی انجام بدهیم. انسانی که در طول 87 سال زندگی ارزشمند خویش تابلوی های بی همتایی را با ترکیب رنگ ها بر روی بوم های نقاشی خلق کرده است.

به مناسبت سالروز تولد استاد محمود فرشچیان با «مصطفی آقامیری» نگارگر و کارشناس ارشد هنرهای اصیل ایرانی به گفت وگویی انجام شده است.

آقامیری با اشاره به ذوق و استعداد استاد فرشچیان در ارتباط با هنر نگارگری گفت: اگر فردی برای نخستین بار نقاشی و طرحی را از استاد فرشچیان مشاهد کند، هیجان زده خواهد شد و متوجه می شود که این هنرمند از اسلوب و منابعی که استادان پیش از خود داشته اند در تمامی آثارش استفاده می کند و آنها را به خوبی می شناسد. فرشچیان یکی از بزرگترین استادان در نگارگری به شمار می رود زیرا هیچ فردی از لذت بردن آثار وی و مجذوب شدن به غنا و تنوع آنها خسته نمی شود.

لازمه هنر نگارگری معاصر ایران این است که آفریننده آن علاوه بر این که بایستی از ذوق و استعداد مضاعفی برخوردار باشد، ظرافت و ریزه کاری های سنت های نقاشی را به خوبی بداند و به اسرار فنی و رمزهای زیباشناسی دست یابد که استاد فرشچیان سرشار از این ویژگی ها است.

این کارشناس هنرهای دستی در ارتباط با استفاده از رنگ های گوناگون در آثار این هنرمند، بیان داشت: این نگارگر بزرگ ایرانی در به کار بردن رنگ های مختلف از حس و غریزه ای خدادادی بهره می برد که سایه روشن های اثرهایش به صورت یکی از زیباترین و جذاب ترین ویژگی های نگارگری معاصر ایران جلوه گر شده و آثار وی تجلی گر سنت موروثی رنگ آمیزی و تذهیب کاری ایرانی است و احساس شگرف و درک پیشرفته ای از رنگ را نشان می دهد.

مهارت و ظرافت خاصی که وی در آثار خود به کار می برد با تنوع رنگ ها و الهام از متون ادب فارسی همانند شاهنامه فردوسی روح را تقویت و تخیل ایرانیان را بارور می سازد. روح بخشیدن به عرصه های رزم، بزم، منظره های شکار و دیدارهای عاشقانه یکی پس از دیگری در نقاشی های وی بازتابی از مجموعه مشخصی از سلسله نقاشان سنتی ایرانی است.

وی درباره ویژگی آثار و سبک استاد فرشچیان توضیح داد: به کارگیری صحیح رنگ ها، طراحی و شناخت هنر سبب شده است تا او را صاحب سبک جدید در نگارگری ایرانی بدانند. محمود فرشچیان یکی از پدیده های هنر نگارگری یا مینیاتور در عصر حاضر محسوب می شود و آثار وی همواره با الهام از ادبیات عرفانی و باورهای مذهبی خلق شده اند. این هنرمند با چیره دستی و قدرت بالا با انسان امروزی ارتباط برقرار می کند و بر پایه سنت نگارگری در دنیایی فارغ از زمان، از راه و رسم و موضوع های بنیادی زندگی انسان، عناصر ناسازگار و اندوه و مرگ سخن می گوید. همچنین شناخت پردامنه و اطلاع گسترده فرشچیان در رویکرد به هنر و مجموعه آثار تصویرسازی سنتی ایران دیگر ویژگی بارز این استاد توانمند است.

آقامیری درباره هنر نگارگری که از آن به عنوان مینیاتور یا نقاشی ایرانی یاد می شود، گفت: پیشینه واژه مینیاتور به بیش از یک سده می رسد و به هنر اصیل ایرانی گفته می شود و واژه نگارگری نزدیک به یک دهه می شود که در برابر واژه مینیاتور به فارسی برگردان شده است. نگاره ها در واقع تصاویری هستند که در عالم خیال به ذهن هنرمند متبادر می شود و وقتی به ظهور می رسند، شکل نگاره می گیرند. نگارگری، مینیاتور و نقاشی هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند و هر سه یکی هستند. شناخت زیبایی های هنر نگارگری بدون شناخت آثار ادبی و شعر ایرانی از یک طرف و دیدگاه های عارفانه از طرفی دیگر امکان پذیر نیست زیرا هنرمند نگارگر برای تصویرسازی بیش از عالم ماده به عالم معنا توجه دارد.

این کارشناس هنرهای اصیل ایرانی با اشاره به اینکه برخی معتقدند هنر نگارگری مختص به ایران نیست و از کشورهای آسیای جنوب شرقی برخاسته است، یادآور شد: کشورهایی همچون هندوستان برای فراگیری هنر نگارگری از هنرمندان ایران پیروی کرده اند که سال های پایانی دوره صفویه و تیموریان، تعدادی از هنرمندان مانند آقامیرک، میرسید علی مظفرعلی و ... برای آموزش نقاشی به این کشور اعزام شدند تا نگارگری را در آنجا آموزش دهند. نقاشی ایرانی به دوره مانی (یکی از پیامبران ایرانی در دوره ساسانیان) که با کتاب معروف خود به نام «ارژنگ» که ادعای پیامبری داشته می رسد. روش دعوت مانی با تصویر بوده و نقاشی های موجود در این کتاب بهترین گواه برای سابقه تاریخی نگارگری و نقاشی ایرانی است.

وی درباره اقدام های لازم برای ماندگاری هنر نگارگری و حمایت های ضروری در این زمینه اظهار داشت: بسیاری از هنرمندان علاقه ای برای فروش آثار خویش ندارند و این به دلیل مدت زمان کاری و مواد به کار رفته برای خلق آن اثر است. اگر هنرمند بخواهد اثری را به فروش برساند بایستی کمیته ای به منظور خرید آن تشکیل شود که هیچ یک از اعضای این کمیته در زمینه خرید آثار نگارگری تخصص ندارند و نگارگر نیستند که این مشکل بزرگی است. بایستی با برنامه ریزی های کلان در مجلس شورای اسلامی به این هنر اصیل ایرانی توجه بیشتری شود تا به جایگاه واقعی خویش دست یابد.

بایستی ساختار حرکت کلان تصمیم گیری های هنری در کشور به طرفی پیش رود که این هنر از بُعد فانتزی در بیاید و به عنوان هنری ملی و ایرانی به جهانیان معرفی شود و پس از آن فضاسازی صورت بگیرد تا این هنر، دنیا را در برابر خود به کرنش وا دارد.

آقامیری درباره توجه و علاقه جوانان کشور به هنر نگارگری، بیان کرد: نگارگری هنری ملی محسوب می شود و هیچ کشوری نمی تواند ادعا کند که ایران این هنر را از آنان الهام گرفته است. می توان بدون تحول و ساختار شکنی این هنر را جهانی کرد که لازمه این امر شناختن آن به شمار می رود. نگارگری سخنان بسیاری برای گفتن دارد و می تواند سالیان متمادی ذهن مخاطب جهانی را مشغول خویش سازد. هنر نگارگری، زرنگاره ها و فرش ها همگی ثروت و هویت فرهنگی ایرانیان هستند که در سطح جهان تجلی می یابند و سبب می شوند طرفداران مختلفی در داخل و خارج از کشور داشته باشند.

زمینه سازی درست برای نشر فرهنگ و هنر یکی از راه های گسترش آن است. هنر و هنرمند مرز ندارند و برای مانایی آن باید در نمایشگاه های بین المللی این هنر را در معرض دید همگان گذاشت تا جهانی شود.

وی در ادامه افزود:‌ نگارگری نیازمند تحول است و هنرمند باید به دنبال تغییرهای ساختاری و مفهومی باشد البته هر بار که نگارگر قلم به دست می گیرد، در واقع جنبش و پویایی را در اثر خود خلق می کند و این امر تحولی جدید محسوب می شود. تکنیک هم از وادی مفهوم و ساختار به دست می آید و همزمان با هم تجلی می یابند به طوری که نمی توان این سه را از یکدیگر تفکیک کرد. وقتی یک نگارگر می اندیشد تازه شدن در آثار او آشکار می شود و این امر یک پس زمینه ذهنی دارد که در اثر جلوه گری می کند.

آقامیری در پایان بیان داشت: یکی از بزرگ ترین مشکل هایی که در نظام آموزشی کشور وجود دارد، نادیده گرفتن ساعت های آموزش هنر در مدرسه ها است که از آن برای دیگر درس ها بهره می گیرند و این یک آسیب جدی به شمار می رود. باید محصول های هنری در سبد خانوار مردم گذاشته شود زیرا تغذیه روحی مهم محسوب می شود و تمامی افراد از کودکی باید با هنرهای مختلف آشنا شوند تا به پویایی برسند نه اینکه این مقوله را تنها زمانی برای تفریح دانست.

هنر نگارگری در فرهنگ اسلامی و مذهبی ایران دارای جایگاه بالایی است و اکنون نیز برداشت های تصویری و تزیینی زیادی از آن می شود. آشنا کردن مردم با فرهنگ و هنر سبب بسترسازی برای موفقیت های بعدی در این عرصه خواهد شد. این هنر اصیل، ریشه در مذهب و اعتقاد های ایرانیان دارد و برنامه ریزی برای ساماندهی و رونق آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است که باید در این زمینه سرمایه گذاری صورت پذیرد.