بازگشت مقتدرانه ایران به بازار جهانی نفت عقب نشینی رقبا پس از برجام

به گزارش ایران اکونومیست؛ در زمان تحریم، صادرات نفت ایران به پایین ترین میزان در دهه های اخیر کاهش یافته و فهرست مشتریان به حدود پنج کشور چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه محدود شده بود، که البته آن نیز در مخاطره کاهش بیشتر قرار داشت.
با استقرار دولت یازدهم، اوضاع تغییر کرد، مذاکرات با 1+5 به پیروزی رسید، برجام اجرا و در گشایش های آن زنجیر تحریم از پای صنعت نفت ایران باز شد.
سرعت بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی و بازپس گیری سهم از رقبا در بازارهای آسیایی و اروپایی به حدی بود که شگفتی کارشناسان را به دنبال داشت و حتی عربستان که همواره در مسیر بازگشت ایران به بازار بین المللی کارشکنی می کرد، در نهایت ناچار شد کوتاه بیاید.
 
**26 دیماه 1394، آغازگر فصل جدید صنعت نفت
برجام یا برنامه جامع اقدام مشترک (Join Comprehensive Plan of Action)، در 23 تیر 1394 پس از 20 ماه مذاکرات فشرده و سخت که از آن به عنوان مذاکرات قرن نام برده می شود، بین ایران و کشورهای 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) به امضا رسید.
این توافق در 29 تیرماه 1394 با تصویبت قطعنامه 2231 در شورای امنیت سازمان ملل ماهیت حقوقی پیدا کرد و بدین ترتیب، 6 قطعنامه قبلی این شورا علیه ایران را لغو کرد. اتحادیه اروپا نیز در همان روز برجام را تایید کرد.
برجام در 19 مهرماه 1394 در قالب قانون «اقدام متناسب و متقابل ایران در اجرای برجام» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و با تایید شورای نگهبان در 23 مهرماه برای اجرا به دولت ابلاغ شد.
این توافق از 26 دی ماه 94 با انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر اجرای تعهد ایران در حوزه هسته ای، با برچیده شدن همه تحریم های ایران مرتبط با موضوع هسته ای به مرحله اجرا رسید.
بدین ترتیب، با اجرای برجام همه تحریم های مرتبط با صنعت نفت، گاز و پتروشیمی لغو و زمینه بازگشت مقتدرانه ایران به بازار جهانی نفت فراهم شد.
 
**شکست دسیسه به صفر رساندن صادرات نفت ایران
در دوران تحریم، صادرات نفت ایران به روزانه حدود یک میلیون بشکه کاهش یافته بود که البته بر اساس طرحی که برخی اعضای کنگره آمریکا دنبال می کردند، قرار بود میزان صادرات نفتی ایران کاهش بیشتری یافته و به صفر برسد.
براساس این طرح، قرار بود هر 6 ماه ٢٠ درصد از فروش نفت ایران کم شود تا اینکه به طور کامل متوقف شود.
اما استقرار دولت یازدهم و پیگیری مذاکرات با 1+5 این طرح را به حاشیه راند، تا اینکه در نهایت، به توافق برجام و لغو تحریم های نفتی منجر شد.
 
**بازپس گیری سهم بازار از رقبا
در سال های تحریم، کشورهایی که نفتی مشابه نفت ایران را تولید می کردند، سهم ایران را در بازارهای جهانی اشغال کردند که از جمله آنها می توان به عربستان، عراق، نیجریه و روسیه اشاره کرد.
کاهش صادرات نفت ایران به حدود یک میلیون بشکه در زمان تحریم، فرصتی را فراهم کرده بود تا نفت «اورال روسیه» و نفت عراق و نیجریه، سهم ایران را در بازار اروپا در اختیار بگیرد؛ عربستان نیز با فراغ بال به سراغ بازار نفت ایران در آسیا و سایر بازارها رفته بود.
اما پس از اجرایی شدن برجام و رفع تحریم ها و آغاز بازگشت نفت ایران به بازار، این کشورها به سرعت در مقابل نفت ایران کوتاه آمدند و مجبور به عقب نشینی شدند، به گونه ای که اکنون تهران توانسته است بخش عمده ای بازار نفت خود را در مناطق مختلف از جمله اروپا، بازپس بگیرد و میزان تولید و صادرات خود را به دوران پیش از تحریم، نزدیک کند.
بازگشت ایران به بازار نفت اروپا تنها به بازپس گیری سهم گذشته از بازار این قاره محدود نشده و حتی ایران توانسته است به بازار سنتی صادرات نفت روسیه مانند لهستان نیز وارد شود.
بر اساس گزارش ها، ایران در ماه نوامبر 2016 (آبان- آذر) روزانه به طور میانگین 710 هزار بشکه نفت به اروپا صادر کرد که بیشترین سهم را کشورهای فرانسه، اسپانیا، یونان، ایتالیا، لهستان، رومانی و هلند داشتند.
 
**بازگشت سریع ایران به بازار نفت
بازگشت ایران به بازار نفت می توانست به صورت تدریجی انجام شود، اما مدیریت صنعت نفت با اتخاذ تمهیدات لازم، بازگشت مقتدرانه و سریع به بازار نفت را از روز اجرای برجام و رفع تحریم‌ها به مرحله اجرا گذاشت.
بدین ترتیب، با وجوه محدودیت های داخلی و فشارهای سیاسی و اقتصادی گسترده خارجی، تولید و صادرات نفت در کمتر از چهار ماه به سطح قبل از اعمال تحریم ها بازگردانده شد.
در مقابل برنامه ایران برای بازگشت سریع به بازار نفت، کارشکنی هایی از طرف عربستان و متحدانش انجام شد، حتی این کشورها، سعی در ایجاد اخلال در جریان مذاکرات هسته ای کردند.
اما، فشارهای سیاسی یکجانبه و چند جانبه برای تغییر سیاست ایران موثر واقع نشد، تهران در مقابل فشارهای وارده، به صورت علنی از کشورهایی که با اعمال تحریم ها، سهم ایران را از بازار نفت تسخیر کرده بودند، خواست به جای فشار بر ایران برای افزایش ندادن فوری تولید، صادرات و تولید خود را کاهش داده و با ایران برای گرفتن سهم خود از بازار همکاری کنند.
اصرار رقبای نفتی بر سیاست غیرمنصفانه خود در قبال ایران از یک سو و مقاومت منطقی ایران از سوی دیگر، زمینه کاهش بیشتر قیمت نفت را فراهم کرد.
با رفع تحریم ها و اجرای سیاست نفتی ایران برای افزایش سریع تولید و صادرات بدون توجه به شرایط بازار، راهبرد فشار کشورهای نفتی به رهبری عربستان برای اعمال فشار بیشتر شد و این فشار به صورت هدفمند در قالب فشار جمعی و آنهم در بر مبنای طرح فریز نفتی دنبال شد.
ایران با شرکت نکردن در اجلاس فریز نفتی دوحه در اواخر فروردین ماه 95، با وجود حمایت کلی، خود را از شمول آن خارج کرد و بدین ترتیب طرح عربستان را ناکام گذاشت.
شکست نشست دوحه اگر چه از سوی عربستان به پای ایران گذاشته شد، اما این شکست نه تنها موجب کاهش قیمت نفت نشد، بلکه قیمت نفت از 33 دلار در هر بشکه به 45 دلار در یک دوره یک ماهه افزایش یافت.
در واقع این بازار و کشورهای دیگر تولیدکننده بودند که خود را با نفت ایران هماهنگ کردند. بازار از بازگشت ایران استقبال کرد و در مقابل، کشورهایی همچون عربستان در مقابل مواضع منطقی و واقع بینانه ایران عقب نشینی کردند.
در پرتو این سیاست بود که ایران توانست با وجود همه مشکلات و فشارها جایگاه و موقعیت خود را در کمترین زمان در بازار جهانی نفت تثبیت کند.
بارفع تحریم ها و گشایش های برجام از بهمن ماه 1394 ، افزایش تولید و صادرات نفت ایران کلید خورد و در یک دوره زمانی چهار ماهه تولید به حدود چهار میلیون بشکه و صادرات نفت نیز از کمتر از یک میلیون بشکه به بیش از 2 میلیون بشکه افزایش یافت.
 
** طولانی شدن فهرست مشتریان نفت ایران در پساتحریم
پس از اجرای برجام و گشایش های آن، شاهد تغییرات اساسی در فهرست خریداران نفت ایران هستیم. درحالی که در دوران تحریم این فهرست بسیار کوتاه شده بود و به چند کشور آسیایی محدود بود، اکنون و در آغاز زمستان 1395، درکنار خریداران جدید آسیایی، 15 شرکت اروپایی به آن افزوده شده است که روزانه 700 هزار بشکه نفت ازایران خریداری می‌کنند.
هم‌اکنون عمده خریداران اروپایی نفت ایران شامل شرکت‌های توتال فرانسه، ساراس ایتالیا، هلنیک پترولیوم یونان، لوک اویل روسیه، سپسای اسپانیا، انی ایتالیا و تاپراش ترکیه است که قراردادهای بلند مدت با شرکت ملی نفت ایران امضا کرده‌اند.
در یک سال اخیر به طور میانگین روزانه 160 هزار بشکه نفت توسط توتال فرانسه، 60 هزار بشکه توسط هلنیک پترولیوم یونان،30 تا 65 هزار بشکه ازسوی ساراس، حدود 80 هزار بشکه توسط لوک اویل روسیه، 60 هزار بشکه از سوی «سپسا» اسپانیا و حدود 150 هزار بشکه نفت توسط «توپراش» ترکیه خریداری شده است که پیش‌بینی می‌شود این روند برای سال 2017 میلادی هم تمدید شود.
به تازگی شرکت ملی نفت ایران قرارداد ١٠٠هزار بشکه‌ای فروش نفت با شرکت انی ایتالیادر سال ٢٠١٧ میلادی امضا کرده است که از ابتدای ژانویه (دی ماه) سال جدید میلادی این قرارداد هم عملیاتی شد.
در کنار قراردادهای بلندمدتی که به آنها اشاره شد، برخی شرکت های بزرگ نفتی اروپایی نیز اقدام به واردات نفت خام از ایران به صورت تک محموله کرده‌اند که شامل «او‌ام وی» اتریش، «انی» ایتالیا، «لوتوس» لهستان، «پی کی ان اورلن» لهستان، «‌ام او ال» مجارستان، «شل» و «بی‌پی» انگلیس، «ویتول» سوییس و «رپسول» اسپانیا است.
 
**افزایش درآمدهای نفتی
درماه های اخیر، صادرات نفت و میعانات گازی ایران از یک میلیون و 200 هزار بشکه به سطح 2 میلیون و 900 هزار بشکه افزایش یافته است که بر اساس آن، مقام های رسمی از افزایش ماهانه 3.3 میلیارد دلاری درآمد نفت در ماه‌های اخیر خبر داده‌اند.
بر این اساس، درآمد نفتی ماهانه کشور از حدود یک میلیارد دلار در قبل برجام به حدود 3.3 میلیارد دلار رسیده است.