ایرباس A321 خریداری‌شده در چارچوب
توافقات پسابرجام در حالی عصر پنج‌شنبه در فرودگاه مهرآباد تهران فرود آمد
که ابتدای ماه جاری قرارداد ایران ایر و ایرباس پس از ماه‌ها مذاکره نهایی
شد. این هواپیما که نخستین فروند از 100 فروند هواپیمای ایرباس خریداری‌شده
از شرکت اروپایی ایرباس است، در ساعت 14 و 46 دقیقه عصر پنج شنبه به
ناوگان هوایی ایران اضافه شد. البته صنعت هوایی ایران طعم تلخ تحریم‌ها را
پیش از تشدید تحریم‌های هسته‌ای چشیده بود. بنابراین ورود اولین ایرباس به
کشور علاوه بر اینکه می‌تواند خدشه‌ای به پیشانی تحریم‌ها در 4 دهه گذشته
باشد، مهم‌ترین خروجی برجام در سالگرد آن و ضمانت‌نامه‌ای برای ادامه اجرای
تعهدات برجام در آینده نیز هست. اما به‌زعم کارشناسان، فرود نخستین ایرباس
در مهرآباد حامل پیام‌هایی است که می‌توان آثار اقتصادی و غیراقتصادی آن
را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بررسی کرد. نخست اینکه یکی از چالش‌های اساسی
روابط اقتصادی ما با دنیا مربوط به روابط بانکی است. با توجه به اجرای
قرارداد ایرباس با تحویل نخستین هواپیما، مشخص می‌شود که اولین گام برای
رفع چالش نظام بانکی برداشته شده است. پیش از این بانک‌های بزرگ و مهم دنیا
برای همکاری با ایران، هراس داشتند. این در حالی است که ورود ایرباس A321
ایران‌هراسی را از این منظر تعدیل خواهد کرد. اما این اتفاق معمای دیگری را
نیز حل خواهد کرد و آن، بحث بازگشت تحریم‌ها است. در واقع اجرای قرارداد
ایرباس، اعتماد به نفس سایر شرکت‌های اروپایی را نیز افزایش خواهد داد. از
سویی کالای وارد شده به ایران کالای گرانقیمتی محسوب می‌شود؛ ارزش ایرباس
A321 در کاتالوگ معادل 115 میلیون دلار است که گفته می‌شود ایران ایر نصف
این قیمت را پرداخت کرده است. از این‌رو خرید این کالای میلیون دلاری
می‌تواند نقطه امیدی برای خارجی‌ها درخصوص همکاری با ایران در دوره
پسابرجام محسوب شود. نباید فراموش کرد که ایرباس شرکتی چندملیتی است. هرچند
آحاد جامعه این شرکت هواپیمایی را فرانسوی می‌دانند، اما واقعیت این است
که ایرباس شرکتی اروپایی است که با توجه به منفعت جمعی اروپا از این شرکت،
احتمال عدم اجرای قرارداد را کاهش می‌دهد و می‌تواند برای ایران
تضمین‌کننده خوبی باشد. برخی اعتقاد دارند ورود نخستین هواپیما به ایران
پیش از زمامداری ترامپ اتفاق افتاده و امکان دارد این روند با شروع به کار
او، ادامه نیابد. با توجه به اینکه وعده‌های داده شده از سوی مقامات هوایی
کشور حاکی از آن است که دو فروند هواپیمای ایرباس دیگر تا پایان سال 95
وارد ایران می‌شود، در صورت تحقق این وعده، می‌توان امیدوار بود نه تنها
قرارداد ایران ایر با این شرکت اروپایی به نتیجه خواهد رسید، بلکه ریسک
ترامپ برای ایران نیز تعدیل می‌شود. قرارداد این شرکت اروپایی با ایران‌ایر
یک‌هفتم کل سفارش‌هایی است که ایرباس در سال 2016 میلادی دریافت کرده است.
به گفته مدیرعامل ایرباس، از یکصد فروند هواپیمای خریداری شده ایران، ٩٨
فروند سفارش جدید و ٢ فروند بازخرید از یک سفارش لغو شده یک شرکت هواپیمایی
دیگر است. هرچند قرارداد هوایی بوئینگ آمریکایی با ایران زودتر از ایرباس
به نتیجه رسید و نهایی شد، اما هواپیماهای اروپایی گوی رقابت را از
آمریکایی‌ها ربودند و نخستین هواپیمای ایرباس را تنها 20 روز پس از نهایی
شدن قراردادشان روانه تهران کردند. این در حالی است که قرار است نخستین
هواپیمای بوئینگ در سال 2018 وارد کشور شود. البته در این میان قرارداد 20
فروند هواپیمای ATR ایتالیایی نیز نهایی شده است که بر اساس وعده‌های داده
شده، 2 فروند از این هواپیما نیز تا آخر سال 95 به ایران تحویل داده
می‌شود. تبدیل شدن ایران به هاب منطقه از مهم‌ترین اهدافی است که در کشور
دنبال می‌شود و خرید 200 فروند هواپیما گامی است برای تحقق این هدف. وزیر
راه و شهرسازی بارها در سخنان خود با تاکید بر موقعیت جغرافیایی کشور،
آسمان ایران را آسمانی امن و آزاد برای تمام خطوط هوایی دنیا معرفی کرده
است. از سوی دیگر ایران ایر قصد دارد با نوسازی ناوگان، جایگاه دیرینه خود
را در منطقه بازیابی کند. از این‌رو به نظر می‌رسد با ورود هواپیماهای جدید
به ناوگان هوایی کشور، شاهد رقابت تنگاتنگی در آسمان منطقه باشیم.
خیز ایران برای ورود به عرصه رقابت در صنعت هوایی با خرید 200 فروند هواپیمای نو را می‌توان از دو منظر اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم در حوزه اقتصادی نیز مورد بررسی قرار داد. نوسازی ناوگان هوایی ایران، مهم‌ترین هدفی است که در پی اجرایی شدن این قراردادها محقق خواهد شد. هواپیماهای قدیمی و گاه زمین‌گیر، فرسودگی 25 ساله را برای ناوگان هوایی کشور به دنبال داشته است. البته همواره مسوولان اعلام کرده‌اند که برای نوسازی کامل ناوگان، نیاز به حدود 500 فروند هواپیما است. از سویی سفارش مستقیم خرید به سازنده‌ها، دست واسطه‌ها را نیز از این بازار کوتاه خواهد کرد و هزینه‌هایی که از این طریق به ما تحمیل می‌شد کاهش خواهد یافت. این موضوع درخصوص تامین قطعات نیز صدق می‌کند. چراکه بر اساس این قرارداد، تامین قطعات نیز بر عهده شرکت‌ها است. از دیگر سو، با توجه به تصمیمات اخیر مجلس شورای اسلامی مبنی بر اینکه بخشی از قطعات هواپیما در ایران تولید شود، خرید این تعداد هواپیما می‌تواند برای قطعه‌سازان ایرانی زمینه مساعدی درخصوص توسعه فعالیت‌شان ایجاد کند.
نوسازی ناوگان هوایی کشور به‌طور غیرمستقیم نیز آثاری را به دنبال خواهد داشت. توسعه گردشگری، ارز آوری از طریق ترانزیت مسافر و کالا، توسعه صادرات غیرنفتی کالا و بار، درآمدزایی از طریق توسعه زیرساخت‌های فرودگاهی مانند free shop و دریافت سهم بیشتر از پروازهای خارجی (در حال حاضر ایرانی‌ها سالانه بیش از 4 میلیارد دلار از طریق ایرلاین‌های خارجی سفر می‌کنند که با خرید هواپیما، بخشی از این پول می‌تواند به اقتصاد کشور بازگردد) و اشتغال‌زایی از مواردی است که به‌دنبال خرید 200 فروند هواپیما محقق خواهد شد. کارشناسان اعتقاد دارند ورود هواپیماهای نو بدون زیرساخت فرودگاهی مانند خانه بی‌سقف است. از این رو باید در این باره سرمایه‌گذاری‌هایی صورت گیرد که بتوان از شرایط به‌وجود آمده بهره‌برداری مناسبی کرد. در واقع توسعه حمل‌ونقل هوایی به شروطی بستگی دارد که ثبات و استقلال مدیریتی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها از جمله آنها است. حتی چنانچه ایران بتواند در بخش‌های مربوط به آموزش خلبانان نیز سرمایه‌گذاری کند، می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین مراکز آموزشی منطقه تبدیل شود. بدیهی است که کشورهای منطقه، به دلیل کاهش هزینه‌های آمد و رفت، ایران را برای شرکت در دوره‌های آموزشی انتخاب می‌کنند. از سویی ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری مناسب، به بزرگ‌ترین مرکز تعمیرات اساسی و نگهداری و تعمیرات سبک هواپیما در منطقه بدل شود.
عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی در مراسم ورود نخستین ایرباس خریداری شده اعلام کرد: در این قرارداد ایرباس متعهد شده است 2 فروند هواپیمای A 330 را نیز امسال به ایران ایر تحویل دهد. براساس قرارداد منعقده با ایرباس، قرار است 7 هواپیمای A321 در سال 1396 و در کنار آن پنج فروندATR،به ایران ایر تحویل شود. وی همچنین درخصوص بازسازی مالی و ساختاری ایران ایر تاکید کرد: به منظور افزایش کارآیی ایران ایر از لحاظ حقوقی و بازسازی مالی، برنامه این است که اوراق شرکت در بورس و در صورت اخذ مجوز‌ها در بازارهای جهانی عرضه شود. وی گفت: در این قراردادها، روند نگهداری هواپیما، تعمیرات اساسی(اورهال) و تامین قطعات در نظر گرفته شده است تا بتوانیم صنعت هوانوردی ایران را بیش از پیش توسعه دهیم.
آخوندی گفت: ایرباس و بوئینگ و ATR با حسن نیت پای امضای قرارداد نشسته‌اند و دلیلی ندارد که این قرارداد امضا شود اما اجرایی نشود.
فرهاد پرورش مدیرعامل ایران ایر نیز در این مراسم با بیان اینکه خرید ۱۰۰ فروند هواپیما از ایرباس یک خرید ساده نبود و یک قرارداد با فاینانس بسیار پیچیده‌ای بود، افزود: خوشبختانه هم اکنون فصل جدیدی در مقوله امور حقوقی حوزه هوایی گشوده شده که این یک دستاورد بزرگ است و هرگز منافع کشور را قربانی عنصر زمان نکردیم. وی همچنین در واکنش به ادعای برخی رسانه‌ها که این هواپیما قبلا به برخی شرکت‌ها فروخته شده، گفت: این هواپیما متعلق به هیچ کشوری نبوده و فرانسه آن را قبلا نفروخته است. مدیرعامل هما درخصوص قرارداد ATR نیز افزود:در صورت نهایی شدن قرارداد ما با ATR، دو فروند از این هواپیماها نیز از این شرکت به ایران ایر تا آخر سال تحویل خواهد شد. پرورش درخصوص چگونگی تامین منابع مالی خرید هواپیماها ازکمپانی‌های خارجی گفت: 15 درصد منابع مالی این هواپیماها از سوی ایران ایر و مابقی نیز توسط تامین مالی‌کنندگان خارجی تامین خواهد شد. وی همچنین درخصوص تامین قطعات موردنیاز هواپیماهای خریداری شده از ایرباس افزود: با فروش این هواپیماها، ایرباس با عرضه قطعات مورد نیاز، پشتیبانی‌های فنی را خواهدکرد و قرار است اگر قطعه‌ای بسیار حساس باشد با تحویل قطعه معیوب، قطعه جدید را از این شرکت تحویل بگیریم.
مدیرعامل ایران ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر سرنوشت قراردادهای خرید هواپیما درصورت برگشت تحریم‌ها، تصریح کرد: احتمال بازگشت تحریم‌ها بسیار کم است اما ایران ایر به تعهدات خود عمل خواهد کرد و پس از گذشت مدتی به‌عنوان دوران تنفس، ایران ایر بازپرداخت اقساط خود را آغاز خواهد کرد. فابریس برژیر مدیرعامل ایرباس نیز در این مراسم عنوان کرد: از یکصد فروند هواپیمای خریداری شده ایران، ٩٨ فروند سفارش جدید و ٢ فروند بازخرید از یک سفارش لغو شده یک شرکت هواپیمایی دیگر است. به گفته وی، قرارداد این شرکت با ایران‌ایر یک هفتم کل سفارش‌هایی است که ایرباس در سال 2016 میلادی دریافت کرده است. وی تاکید کرد: ایرباس 321 نمونه بسیار خوبی است که از یک سو برای توسعه مسیرهای پرحجم مسافر ایران مناسب است و تلفیقی از پایین‌ترین هزینه عملیاتی و بالاترین استانداردهای راحتی مسافر را ارائه می‌دهد. همچنین به‌عنوان بزرگ‌ترین هواپیمای تک‌راهروی ایرباس به هما کمک می‌کند تا پاسخگوی تقاضای در حال رشد سفر هوایی در داخل و خارج ایران باشد. وی خطاب به مدیرعامل ایران‌ایر گفت: شراکت ما به زمینه‌های بیشتری نظیر آموزش خلبانان، عملیات فرودگاهی و مدیریت ترافیک هوایی گسترش می‌یابد. اصغر فخریه کاشان قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در امور بین‌الملل نیز در این مراسم تصریح کرد: طبق قراردادهای بین‌المللی که به امضا رسیده، تامین منابع مالی این قراردادها در طول 18 سال آینده صورت خواهد گرفت. هر چند ممکن است شرکت‌های لیزینگ در جهان مدت زمان بیشتری را برای تامین مالی این هواپیماها در نظر بگیرند. به گفته وی، هواپیماهای خریداری شده از ایرباس نصف قیمت کاتالوگ ارزش دارند و خزانه داری آمریکا 15روز پیش راهنمای جدیدی منتشر کرد و با توجه به اینکه قراردادهای خرید این هواپیماها پس از امضای برجام منعقد شده است، در صورت برگشت تحریم‌ها عطف بماسبق نخواهد شد.
واکنش‌ها در داخل و خارج
آسوشیتدپرس نوشت: این رویداد فصلی نو برای نوسازی ناوگان هوایی ایران است و از آن می‌توان به‌عنوان یکی از نخستین فواید برجام نام برد.
«جروزالم پست» رسانه صهیونیستی نیز طی گزارشی از این رویداد به‌عنوان «یک روز آفتابی برای دوستی بین ایران و اروپا» تعبیر کرد.
روزنامه انگلیسی زبان «داون» پاکستان: این رویداد مهم به روز آفتابی در روابط دوستانه ایران و اروپا پس از برجام شبیه است.
شبکه جهانی «بی‌بی‌سی»: این اتفاق فرصت جدیدی برای صنعت هوانوردی ایران است که تداوم اجرای این قرارداد به موضع دولت ترامپ در برابر برجام مرتبط است.
خبرگزاری فرانسه به نقل از مدیرعامل ایرباس گزارش کرد: «درباره تاثیر احتمالی ریاست‌جمهورى دونالد ترامپ بر قرارداد با ایران گمانه‌زنى نمى‌کند و ایرباس همه مجوزهاى لازم را از وزارت خزانه‌داری آمریکا دریافت کرده است.»
بلومبرگ در تحلیل کوتاهی عنوان کرد: نگاه خوش‌بینانه این است که وجود قرارداد مشابهی با بوئینگ می‌تواند تضمینی برای صدور مجوزهای بعدی اوفک باشد. همچنین به رغم انتقادهای ترامپ نسبت به برداشته شدن تحریم‌ها و تجارت با ایران، «فابریس برژیر» مدیرعامل ایرباس نیز گفته است که بابت فروش همه 100 فروند هواپیما به ایران هیچ نگرانی وجود ندارد، زیرا ایرباس یک شرکت بین‌المللی و ایران یک بازار بزرگ است و ما همه مجوزهای بین‌المللی را گرفته‌ایم.
خبرگزاری آناتولی اعلام کرد: این اولین هواپیمای دست اولی است که ایران بعد از انقلاب اسلامی 1979 میلادی تاکنون صاحب می‌شود.
سی‌بی‌اس: ناوگان هوایی ایران شامل 250 هواپیمای تجاری است که قبل از سال 1979 خریداری شدند و این تحویل از سال 1979 تا کنون بی‌سابقه است.
پاسخ حسام‌الدین آشنا مشاورفرهنگی رئیس‌جمهور به منتقدان: خریدار حرفه‌ای بودن یعنی اینکه وقتی پول دکل را دو برابر می‌دهید، مراقب باشید آن را هم تحویل بگیرید. نکته مهم این تخفیف تبدیل شدن ایران به یک خریدار حرفه‌ای و شکستن فضای امنیتی حول ایران است.
علی‌اکبر صالحی معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی پیام داد: خرید هواپیما پاسخ سال‌ها مذاکره با قدرت‌های جهانی بود که هم برای دولت و هم برای ملت اتفاقی بسیار مبارک است.
کاظم جلالی رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: ایران بزرگ در جامعه جهانی قابل حذف شدن نیست. آنهایی که تا دیروز ما را تحریم کردند، اکنون با شکست مواجه شده‌اند.
واکنش اینستاگرامی پدرام سلطانی نایب رئیس اتاق ایران: 6 ساله بودم كه هما آخرين هواپيماى ايرباس نو خود را تحويل گرفته بود. اكنون در آستانه چهل و هفت‌سالگی، خبر ورود اولين ايرباس به فرودگاه مهرآباد براى من به مثابه شكستن ركورد گينس و به نوعی شكستن طلسم تحريم بود.
قدردانی صدیف بدری سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی از اقدام دولت: ورود این هواپیما به کشورمان، فرصتی مغتنم پیش روی اقتصاد کشورمان خواهد بود.
