بازتولید برجام در توافق گازی ایران و ترکمنستان

به گزارش ایران اکونومیست؛ نمایندگان ایران و ترکمنستان برای پایان دادن به اختلافی طولانی در زمینه صادرات گاز، چهارشنبه شب گذشته مذاکراتی را آغاز کردند که تا پنجشنبه شب به طول انجامید. این مذاکرات در نهایت به حصول توافق منجر شد اما طرف ترکمن صبح جمعه به جای امضای توافق صورت گرفته بار دیگر بر مواضع خود تاکید کرد و هیات ایرانی نیز با نپذیرفتن این شرایط مذاکرات را ترک کرد.
هیات مذاکره کننده ایرانی به هنگام ترک عشق آباد با اصرار طرف ترکمنستانی‌ از فرودگاه پای میز مذاکرات برگشت و به این ترتیب با پذیرفته شدن شرایط ایران، زمینه برای امضای توافق دوجانبه فراهم شد. در نهایت دعوای چند روزه گازی میان تهران- عشق‌آباد‌ از راه دیپلماسی به پایان رسید و مذاکره‌کنندگان ایرانی توانستند حرف حق خود را به کرسی بنشانند.
ایران با خریداری روزانه ٣5 تا 4٠‌ میلیون مترمکعب گاز بزرگ‌ترین مشتری گاز ترکمنستان به ‌شمار می‎رود که از ٢٠ سال گذشته تاکنون اقدام به واردات گاز از این کشور کرده است. به ‌دلیل مسیر کوتاه خط لوله صادرات گاز ترکمنستان به ایران، صادرات گاز برای همسایه شمال شرقی با کمترین هزینه انجام می‌شود اما سایر مشتریان گازی ترکمنستان مزیت‌های ایران را ندارند. چین، اروپا و پاکستان دیگر مشتریان گاز ترکمنستان به‌شمار می‌روند که هزینه صادرات گاز به آنها به دلیل نیاز به خط لوله چند‌هزارکیلومتری، هزینه سنگینی را به‌دنبال دارد.
با این حال، طی سال های گذشته خرید گاز از ترکمنستان با مشکلات زیادی همراه بوده است. در این مدت ترکمنستان بارها به ویژه در فصل زمستان ایران را تهدید به قطع گاز کرده و در مواردی هم حتی تهدید خود را عملی ساخته است که در نهایت شاهد افت فشار و قطع گاز در مناطق شمالی کشور بودیم.
ریشه اختلاف 2 کشور به سال 1386 باز می گردد که در آن سال مناطق شمالی کشورمان با سرمای شدید هوا روبه ‌رو شد. در این زمان، ترکمنستان قیمت گاز صادراتی خود به ایران را به یکباره 9 برابر کرد و قیمت‌ها از 40 دلار به ازای هر یک هزار مترمکعب به 360 دلار افزایش یافت. در آن زمان به جای آن که دولت وقت، مانع از سودجویی همسایه شمالی شود به خواسته غیرمنطقی افزایش یکباره بهای گاز تن داد. به همین خاطر ایران یک میلیارد و800 میلیون دلار طی چند سال گذشته به ترکمنستان بدهکار شد.
با گذشت چند سال و کاهش قیمت گاز در بازارهای جهانی، قیمت گاز صادراتی ترکمنستان به ایران نیز نزول کرد. همزمان، با آمادگی ایران برای پرداخت بدهی گازی ترکمنستان، تحریم‌ها شدت یافت و مراودات بانکی قطع و به این ترتیب روند پرداخت بدهی به این کشور متوقف شد. پس از استقرار دولت یازدهم، ایران به صورت ماهانه اقدام به تسویه بدهی گازی خود به ترکمنستان کرد. البته دولت یازدهم بر مبنای مفاد توافق دوجانبه، زیر بار بدهی یک میلیارد و800 میلیون دلاری نرفت و خواستار ارجاع موضوع به داوری بین‌المللی شد. دولت معتقد است این بدهی باید از نظر میزان و نحوه پرداخت کارشناسی شود.
در ادامه اختلاف نظرهای گذشته، برخی مدیران نفتی ترکمن با توجه به کاهش دمای هوا در روزهای اخیر و افزایش مصرف گاز در کشور بار دیگر با هدف اعمال فشار، ایران را تهدید به قطع گاز در صورت پرداخت نشدن مطالبه یک میلیارد و 800 میلیون دلاری کردند. ترکمنستان پیش از بروز دور تازه اختلاف گازی، روزانه حدود 42 میلیون مترمکعب گاز به مناطق شمالی ایران صادر می‌کرد اما با چالش‌های به وجود آمده این حجم صادرات گاز به چهار میلیون مترمکعب در روز رسید. این کاهش چشمگیر در راستای زیرفشار قرار دادن ایران برای پذیرش شرایط طرف ترکمنستانی بود که با تدبیر مذاکره کنندگان ایرانی به نتیجه نرسید.
اصرار بر تامین منافع ملی و حقوق کشور بر مبنای توافق دوجانبه و بهره جویی از گفت وگوی اصولی و سازنده در مساله توافق گازی با ترکمنستان، بار دیگر نشان داد که در دنیای امروز گریزی از تعامل نیست و دیپلماسی، منطقی ترین، بهترین و کم هزینه ترین مسیرها را برای رسیدن به اهداف و منافع ملی فراهم می سازد. دولت تدبیر و امید در این پرونده اختلافی نیز راه دیپلماسی را در پیش گرفت و سعی کرد از گفت وگو برای دفاع از مواضع خود بهره گیرد. بر مبنای همین الگوی رفتاری، برخی ناظران دستیابی ایران به اهداف مذاکرات اخیر را برجام گازی نام داده و حصول توافق را بازتولید برجام از طریق پیوند دیپلماسی هوشمند و مقاومت بر مواضع اصولی و به حق دانسته اند.